Αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοση των Χαρτών Βλαχίας-Μολδαβίας (Βιέννη 1797) του Ρήγα Βελεστινλή.

Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα εξέδωσε τη μελέτη του Δρ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Οι Χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας του Ρήγα Βελεστινλή, Βιέννη 1797. Νέα στοιχεία-Ευρετήριο-Αυθεντική επανέκδοση», Αθήνα 2005, (σχήμα 20,5 εκ Χ 29 εκ., σελ. 94, χαρτί velvet 110 γρ., ISBN: 960-88710-1-8).

Στην καλαίσθητη αυτή έκδοση περιέχονται οι δύο χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας, που επανεκδόθηκαν για πρώτη φορά αυθεντικά μετά από διακόσια οκτώ χρόνια, από τότε που ο Ρήγας Βελεστινλής τις εξέδωσε το 1797 στη Βιέννη. Προστέθηκε και το Ευρετήριο των ονομάτων των χαρτών αυτών, το οποίο θα αποτελεί χρήσιμο βοήθημα στους μελετητές. Στην έκδοση παρουσιάζονται και σημαντικές νέες έρευνες σχετικά με τους χάρτες αυτούς:

1.Εντοπίσθηκε για πρώτη φορά το «ρόπαλο του Ηρακλέους» στις παραστάσεις, που ο Ρήγας παραθέτει στην άνω δεξιά θέση των χαρτών κάτω από τις προσωπογραφίες των ηγεμόνων Βλαχίας και Μολδαβίας. Το «ρόπαλο του Ηρακλέους» αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα και συμβολίζει την διαχρονική ελληνική δύναμη, η οποία εκτείνεται από την αρχαία εποχή μέχρι αυτήν του Ρήγα. Αντιπαλαίει με τον βαρβαρισμό των Περσών και τους συγχρόνους του της Οθωμανικής εξουσίας.

2. Οι θυρεοί με τα σύμβολα των ηγεμονιών Βλαχίας και Μολδαβίας είναι όχι σε ορθία θέση, όπως θα άρμοζε σε σύμβολα, αλλά λοξά σα να είναι παραριγμένα και κάτωθεν αυτών οριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους.

3.Ταυτίσθηκε το κείμενο που έχει θέσει στον χάρτη της Μολδαβίας και αποδεικνύεται ότι το έλαβε από την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alambert, στοιχείο που δείχνει ότι και κατά την ακμή της επαναστατικής του δράση, το 1797, την μελετούσε.

4. Με τη μελέτη αποδεικνύεται ότι οι χάρτες αυτοί ήταν πολιτικοί χάρτες των Επαρχιών Βλαχίας και Μολδαβίας, όπως και η Χάρτα της Ελλάδος, για το δημοκρατικό κράτος, το οποίο ο Ρήγας θα δημιουργούσε μετά την επανάστασή του. Μετά την αποτίναξη της απολυταρχικής εξουσίας του σουλτάνου ο Ρήγας ήθελε να διενεργήσει εκλογές προς ανάδειξη των βουλευτών του πολυεθνικού, πολυγλωσσικού και πολυθρησκευτικού κράτους του Βαλκανικού χώρου.

Παρουσίαση των Χαρτών Βλαχίας-Μολδαβίας του Ρήγα

Βελεστίνο - 20 Νοεμβρίου 2005.

-Κύριε Αντιπρόεδρε της Βουλής των Ελλήνων

-Κύριε Δήμαρχε της Γενέτειρας του Ρήγα

-Κύριε Αντιδήμαρχε

-Κύριε Πρόεδρε του Δημοτικού Συμβουλίου

-Κύριοι Δημοτικοί Σύμβουλοι

-Κύριοι πρ. Δήμαρχοι Βελεστίνου

-κυρία Ιντζεσίλογλου Διεθύντρια του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Θεσσαλικών Σπουδών

-Σεβαστή μου μητέρα

-Αγαπητοί συμπατριώτες

-Αγαπητοί Φίλοι του Βελεστίνου και της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα

Κάθε φορά που παρουσιάζουμε τα έργα του Μεγάλου τέκνου του Βελεστίνου, του επαναστάτη και οραματιστή της Ελληνικής Δημοκρατίας του Βαλκανικού χώρου Ρήγα Βελεστινλή, εδώ στη γενέτειρά του το Βελεστίνο, αισθήματα συγκίνησης μας καταλαμβάνουν. Και ιδιαίτερα σήμερα που τους χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας, τους οποίους ο Ρήγας τύπωσε το 1797 στη Βιέννη, και μετά από διακόσια οκτώ χρόνια τους παρουσιάζουμε ενώπιόν σας σε αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοσή τους, συμπληρωμένη με Ευρετήριο ονομάτων και με καινούργια στοιχεία.

Στόχος της Επιστημονικής μας Εταιρείας είναι όπως στην επέτειο των 250 χρόνων από τη γέννηση του Ρήγα, το 2007, να έχουμε ολοκληρώσει την για πρώτη φορά αναστατική επανέκδοση όλων των έργων του Ρήγα, ΤΑ ΑΠΑΝΤΑ, εμπλουτισμένα με τα Ευρετήριά τους και με όλα τα τελευταία ευρήματά μας, που θα δείχνουν το μεγαλείο της σύλληψης του επαναστατικού σχεδίου του Ρήγα.

Η αρχή έγινε το 1991 που επανεκδώσαμε σε αναστατική μορφή με την προσθήκη ευρετηρίου το Φυσικής απάνθισμα, για το οποίο επί πλέον αποδείξαμε ότι ένα μεγάλο μέρος ο Ρήγας το πήρε από την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντε Αλαμπέρτ. Εκτοτε και μέχρι σήμερα είχε άλλες δύο επανεκδόσεις

Στη συνέχεια το 1994 κυκλοφορήσαμε ΤΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ, (Επαναστατική Προκήρυξη, Δίκαια του Ανθρώπου, Σύνταγμα, Θούριος), με την προσθήκη ευρετηρίου. Η εύχρηστη αυτή έκδοση κυκλοφόρησε ευρύτατα σε πέντε επανεκδόσεις. Και με την ευκαιρία να κάνουμε γνωστό ενώπιόν σας εδώ στη γενέτειρα του Ρήγα ότι το Σύνταγμα του το έχουμε μεταφράσει σε εννέα γλώσσες και ότι αποστέλλονται τα αντίτυπα στις Βιβλιοθήκες όλων των καρτών του κόσμου. Μέχρι σήμερα τα έχουμε στέλλει σε 400 βιβλιοθήκες 88 κρατών.

Το 1996 και 1997 επανεκδώσαμε με την προσθήκη ευρετηρίου τα Ανέκδοσα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή των Λεγράνδ και Αμάντου που είχαν πρώτο εκδοθεί το 1891 και 1930 και ήταν δυσεύρετα και μόνο στις μεγάλες βιβλιοθήκες. Με την έκδοσή μας έγινε κτήμα όλων όσοι θα ήθελαν να τα αποκτήσουν.

Το 1997 παρουσιάσαμε σε ψηφιακό δίσκο τον Θούριο στις πέντε παραδοσιακές παραλλαγές του.

Το 1998 που αποτέλεσε τομή στις δραστηριότητες της Επιστημονικής μας Εταιρείας, παρουσιάσαμε την για πρώτη φορά αυθεντική επανέκδοση της δωδεκάφυλλης ΧΑΡΤΑΣ της ΕΛΛΑΔΟΣ. Στη μοναδική αυτή έκδοση υπάρχει το Ευρετήριο ονομάτων της Χάρτας και επί πλέον η μελέτη για τα νομίσματα της κας Πέννας καθώς και του ομιλούντος η μελέτη για τους πρότυπους χάρτες που ο Ρήγας χρησιμοποίησε για την δική του έκδοση, καθώς και πολλά καινούργια στοιχεία ερμηνείας των συμβολισμών και ότι η Χάρτα του αποτελούσε πολιτικό χάρτη του κράτους του, το οποίο θα αναδεικνύονταν μετά την επανάστασή του.

Το 2001 επανεκδίδουμε σε αναστατική έκδοση το βιβλίο «Ο Ηθικός Τρίπους», με ευρετήριο και μία μελέτη στην οποία αποδεικνύουμε ότι το εργο «Τα Ολύμπια» είναι μετάφραση του Ρήγα και όχι κάποιου φίλου του όπως είχε υποστηριχθεί με αποτέλεσμα η μομφή αυτή να κυκλοφορεί μέχρι τις μέρες μας.

Και φέτος επανεκδίδουμε σε αυθεντική για πρώτη φορά πάλι τους Χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας, που ο Ρήγας τις είχε εκδώσει το 1797.

Προγραμματίζουμε μέχρι τέλους του έτους να έχουμε επανεκδώσει την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στη συνέχεια κατά το 2006 τον Νέο Ανάχαρσι και τέλος το Σχολείο των ντελικάτων εραστών. Κατ' αυτόν τον τρόπο η Επιστημονικής μας Εταιρείας θα έχει επανεκδώσει τα κατά την επέτειο αυτή τα πραγματικά σε αυθεντική μορφή και με ευρετήρια όλα τα γνωστά έργα του Ρήγα Βελεστινλή.

Νέα στοιχεία στην ιστορική έρευνα περί Ρήγα

Με την επανέκδοση για πρώτη φορά των δύο χαρτών Βλαχίας και Μολδαβίας προσφέρουμε νέα σημαντικά στοιχεία στην ιστορική έρευνα περί Ρήγα:
1) Την αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοση των δύο αυτών χαρτών στο φυσικό μέγεθος, στο οποίο ο Ρήγας τις είχε εκδώσει.

Σχετικά με τα διασωθέντα πρωτότυπα αντίτυπα της Χάρτας της Βλαχίας του Ρήγα σημειώνουμε ότι μέχρι σήμερα έχουν εντοπισθεί δύο, ένα στη Βιβλιοθήκη της Χίου και το άλλο στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης. Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι ελάχιστα αντίτυπα της έχουν διασωθεί, ενώ από τη δωδεκάφυλλη Χάρτα της Ελλάδος έχουν μέχρι σήμερα εντοπισθεί τριάντα επτά αντίτυπα.

Επίσης για τα γνωστά μέχρι σήμερα αντίτυπα της Γενικής Χάρτας της Μολδαβίας του Ρήγα σημειώνουμε ότι απόκεινται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης και στη Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας της Ρουμανίας, στην οποία ωστόσο βρίσκεται άλλο ένα αντίτυπο του ιδίου χαράκτη και της ίδιας χρονολογίας με έγχρωμες διαγραμμίσεις των ορίων των Τοπαρχιών της Μολδαβίας και με επικάλυψη της τμήματος όπου ήταν η μορφή του Ηγεμόνα. Επίσης απόκειται στη Βιέννη και στο Βουκουρέστι η ίδια χάρτα με τον ίδιο τίτλο αλλά στο σημείο όπου υπήρχε το όνομα του Ρήγα τέθηκε το έτος έκδοσης «1804», και στο μέρος όπου ήταν η προσωπογραφία του Καλλιμάχη, προστέθηκαν ονόματα από γεωγραφικό χάρτη της περιοχής. Χαράκτης αυτού του χάρτη είναι ο C. R. Schindelmayer. Μάλιστα τη χάραξη των χαρτών Βλαχίας και Μολδοβίας του 1804 ανέθεσε στον χαράκτη αυτόν «ο εν Βιέννη επιτετραμμένος της Πύλης Constantin von Tibaldi». Η πληροφορία αυτή που αναγράφηκε σε λεξικό του 1810 και εκδόθηκε στη Ζυρίχη, είναι σημαντική για τη αξία και σημασία της έκδοσης των χαρτών του Ρήγα Βελεστινλή. Ενδιαφέρον έχει να σημειώσουμε ότι ο χάρτης της Μολδαβίας μεταφρασμένος στα ρουμανικά ανατυπώθηκε στο Ιάσιο το 1925 .

2) Τη σύνταξη του ευρετηρίου των ονομάτων που αναγράφονται στους δύο αυτούς χάρτες.

3) Ένα καινούργιο στοιχείο που παρουσιάζουμε είναι ότι εντοπίσαμε το «ρόπαλο του Ηρακλέους» στις παραστάσεις που ο Ρήγας παραθέτει στην άνω δεξιά θέση των χαρτών κάτω από τις προσωπογραφίες των ηγεμόνων της Βλαχίας και Μολδαβίας. Για πρώτη φορά εντοπίσθηκε κατά τη σύνταξη του Ευρετηρίου. Είναι η ανταμοιβή στον κόπο σύνταξης του Ευρετηρίου.

Πριν από ενάμισι περίπου χρόνο 16 Μαρτίου 2004 τα μεσάνυχτα

4) Ένα άλλο καινούργιο εύρημα είναι η ταύτιση του κειμένου «Προς τω Τύρα όπου η Οφιούσα, Πλιν. βιβλ. δ΄» της Χάρτας της Μολδαβίας. Το κείμενο αυτό, όπως αποδεικνύουμε, ο Ρήγας το έλαβε από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alembert. Ο Ρήγα μετά το βιβλίο «Φυσικής απάνθισμα», Βιέννη 1790, για μια ακόμη φορά το 1797 στη μεγάλη επαναστατική του χρονιά, την αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοσή των δύο αυτών χαρτών στο φυσικό μέγεθος, που ο Ρήγας τις είχε εκδώσει.

5) την ένταξη της έκδοσης των δύο αυτών χαρτών από τον Ρήγα στο επαναστατικό του σχέδιο.

Η επαναστατική χρονιά του 1797

Ο Ρήγας ήρθε στη Βιέννη για δεύτερη φορά τον Αύγουστο του 1796 έχοντας ένα συγκροτημένο επαναστατικό σχέδιο. Σύμφωνα με αυτό θα ενίσχυε πρώτα το φρόνημα των υποδούλων ραγιάδων και στη συνέχεια θα τους ωθούσε στην επανάστασή τους κατά της τυραννίας του σουλτάνου για την απόκτηση με τις δικές τους δυνάμεις της πολυπόθητης ελευθερίας, πρακτική που για πρώτη φορά απαντάται στους σκλαβωμένους. Όλα τα έργα του της σημαντικής αυτής χρονικής περιόδου εντάσσονται στο επαναστατικό του κίνημα. ΄Ηδη είχε συνθέσει τον επαναστατικό παιάνα, Θούριος, ο οποίος διαδίδονταν σε χειρόγραφη μορφή. Αφού κατόρθωσε να συγκαλύψει τους πραγματικούς του σκοπούς κατόρθωσε και έλαβε την άδεια του λογοκρίτη της Αυστριακή Αστυνομία τύπωσε τη δωδεκάφυλλη Χάρτα της Ελλάδος, για την οποία υπάρχουν ειδήσεις στην Εφημερίδα της Βιέννης των αδελφών Πούλιου. Την ίδια εποχή τύπωσε ακόμη δύο χάρτες, τη Γενική Χάρτα της Βλαχίας και τη Νέα Χάρτα της Μολδοβίας.

Παράλληλα εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον οποίο προβάλλει ως πρότυπο στους σκλαβωμένους σε μια εποχή που άλλοι Ελληνες λόγιοι υμνούσαν τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη σαν ελευθερωτή των λαών, ενώ ο Ρήγας δεν έγραψε ούτε ένα στίχο ούτε μια λέξη υπέρ του. Επίσης τύπωσε τον τέταρτο τόμο Νέος Ανάχαρσις, στον οποίο προβάλλει τη δόξα των προγόνων, τον Ηθικό Τρίποδα, όπου περιέχονται «Τα Ολύμπια», στο οποίο προσφέρει μια σημαντική πληροφορία για τα Ολυμπιακά αγωνίσματα ότι διατηρούνταν στην εποχή του στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα και το Στρατιωτικό Εγκόλπιο, το οποίο όμως κατασχέθηκε από την αυστριακή αστυνομία μετά την προδοσία του Ρήγα. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι για όλες αυτές τις εκδόσεις ο Ρήγας έπαιρνε την άδεια του λογοκρίτη της Αυστριακής Aστυνομίας, εκτός βέβαια από τα επαναστατικά του κείμενα, Νέα Πολιτική Διοίκησις και Θούριος, που τα τύπωσε παράνομα σε δύο μερόνυχτα στο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου. Γνώριζε πολύ καλά ο Ρήγας ότι δεν θα ήταν δυνατόν να πάρει την άδεια της Αυστριακής Αστυνομίας και επί πλέον θα αποκαλύπτονταν το επαναστατικό του κίνημα.

Α΄. Νέα Χάρτα Βλαχίας. Είναι τυπωμένη σε ένα φύλλο διαστάσεων 85Χ62 εκ. (πλαίσια 80Χ57) και άνω αριστερά υπάρχει ο τίτλος «Νέα Χάρτα της Βλαχίας και μέρους της Τρανσυλβανίας παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού. Εκδοθείσα χάριν των Ελλήνων και Φιλελλήνων. 1797. Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μήλλερ εν Βιέννη». Παρατηρούμε ότι ο Ρήγας αναγράφει το πλήρες όνομά του «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός» και χαράκτης ήταν ο «Φρανσουά Μύλλερ», (Franz Muller, 1755-1816), όπως και της Χάρτας της Ελλάδος. Στο άνω δεξιά μέρος ο Ρήγας έχει θέσει την προσωπογραφία του ηγεμόνα της Βλαχίας Αλεξάνδρου Υψηλάντη, που απεικονίζεται με την ηγεμονική αμφίεση και περιμετρικά αναγράφεται «Αμφοτέρους τρίς Αλέξανδρος Δάκας αμφιβέβηκεν Υψηλαντίδης μειλίχιος ηγεμόνων», επισημαίνοντας ότι τρεις φορές ηγεμόνευσε ως ηγεμών της Βλαχίας 1774-1782, 1796-1797 και της Μολδαβίας 1787-1788.

Κάτω από την προσωπογραφία του ηγεμόνα υπάρχουν ορισμένες παραστάσεις. Στην αριστερή πλευρά μία γυναίκα καθιστή με χιτώνα και σανδάλια κρατάει στα γόνατά της ένα ανοιχτό βιβλίο για να γράψει, ενώ στο δεξί έχει τη γραφίδα. Στη δεξιά πλευρά άλλη μία γυναίκα με χιτώνα και σανδάλια στέκεται όρθια κρατώντας στο ένα χέρι τη ζυγαριά και στο άλλο ένα σπαθί. Στο μέσον κάθεται ένα παιδί διαβάζοντας ένα βιβλίο που έχει στα γόνατά του, ενώ δίπλα του βρίσκεται το μελανοδοχείο με την γραφίδα και ένα φωτιστικό. Πιο μπροστά βρίσκονται δύο θυρεοί γερμένοι λοξά, απεικονίζοντας ένα αετό με ανοιγμένες τις πτέρυγες του και λίγο πιο πάνω από την κεφαλή του ένα στέμμα, ενώ στον άλλο θυρεό τον οποίο κρατούν δύο όρθια λιοντάρια περιέχει στο ήμισυ του θυρεού έναν αετός με ανοιγμένες τις φτερούγες του και στο άλλο ήμισυ η κεφαλή βοδιού, τα σύμβολα δηλαδή των ηγεμονιών Βλαχίας και Μολδαβίας, στις οποίες είχε ηγεμονεύσει ο εικονιζόμενος Αλέξανδρος Υψηλάντης. Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι ο Ρήγας δεν έβαλε τους δύο θυρεούς σε όρθια θέση, όπως θα άρμοζε σε σύμβολα, αλλά τους έχει γερμένους, σα να είναι πεσμένοι, θέλοντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο, νομίζουμε, να συμβολίσει κάτι.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παρουσία του ροπάλου του Ηρακλέους κάτω από τους λοξά τοποθετημένους θυρεούς, που για πρώτη φορά εντοπίζεται η παρουσία του, που ως επακόλουθο δίνει μία άλλη διάσταση στην έκδοση αυτών των χαρτών από τον Ρήγα, εντασσόμενοι πλέον στο επαναστατικό του σχέδιο. Η έκδοση των χαρτών Βλαχίας- Μολδαβίας δεν αποτελούσε για τον Ρήγα απλώς ένα χαρτογραφικό έργο, αλλά ένα επαναστατικό εργαλείο για τη λειτουργία του κράτους του. Γι' αυτό εξάλλου ο Ρήγας, όπως έχει κάνει και στη Χάρτα της Ελλάδος, διαιρεί την Επαρχία της Βλαχίας σε «Τοπαρχίες», όρο που χρησιμοποιεί όμως και στον Νέο Ανάχαρσι αναφέροντας χαρακτηριστικά «..εν τη Βλαχία εις τας τοπαρχίας Βλάσκαν, Τελ Οτμάνι και ΄Ολτον». Αναλυτικότερα οι τοπαρχίες της Βλαχίας είναι Γγόρζι, Μεχεδίντζι, Δόλζι, Ρωμανάτζι, Βούλτζα, ΄Αρτζεσι, ΄Ολτος, Τελ Ορμάνι, Μουστζέλου, Βλάσκα, ΄Ιλφοβον, Δίμποβιτζα, Πράχοβα, Γιάλομιτζα, Σακουένι, Μπουζαίο, Σλαμ Ρύμνικ και στους Ραγιάδες των κάστρων Αδά Καλεσί, , Γγιούργγιοβον και Μπραήλα.

Σημειώνουμε ότι ο Ρήγας, αν και κάνει χρήση του όρου «Επαρχία» στον τίτλο του χάρτη της Μολδαβίας, δεν χρησιμοποίησε τον όρο «Τοπαρχία» σ' αυτούς τους χάρτες, αλλά όμως δεν ανέγραψε τον τουρκικό όρο «Καδιλίκια», όπως έκανε στον χειρόγραφο χάρτη της Βλαχίας, που ήταν για την επεξεργασία της έκδοσης. Μάλλον ο Ρήγας όσο προχωρούσε στην ακμή της επαναστατικής τους δράσης καθάριζε το λεξιλόγιό του από τις ξενικές λέξεις, όπως άλλωστε έχουμε παρατηρήσει στα τελευταία του έργα «Τα Ολύμπια» και την «Επαναστατική Προκήρυξη».

Σημειώνουμε ότι ο Ρήγας στο Σύνταγμά του άρθρο 3 καταχωρίζει την διοικητική διαίρεση του κράτους του «εις επαρχίας, τοπαρχίας και προεστάτα», παραθέτοντας μάλιστα και παραδείγματα για την κατανόηση των όρων, «΄Ηγουν επαρχία λέγεται η Θεσσαλία, τοπαρχία η Μαγνησία (ήγουν του Βόλου τα χωρία και προεστάτον η πολιταρχία της Μακρυνίτζας επάνω σεις δώδεκα χωρία». Ωστόσο ο Ρήγα για τον όρον «Προεστάτον» χρησιμοποιεί στο άρθρο 78 του Συντάγματός του τον όρον «Πλάσα», επεξηγώντας «Πλάσα λέγεται δέκα, δώδεκα ή δεκαπέντε χωρία μαζί», όρος του χώρου της Βλαχίας .

Β΄. Χάρτα της Μολδοβίας. Ο τίτλος έχει τεθεί στο δεξί κάτω μέρος, όπου βρίσκεται ο Εύξεινος Πόντος: «Γενική Χάρτα της Μολδοβίας και μέρος των γειτνιαζουσών αυτή επαρχιών. Παρά Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού εκδοθείσα χάριν των Ελλήνων και Φιλελλήνων. 1797» και κάτω αριστερά στο περιθώριο αναγράφεται ότι «Εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μήλλερ εν Βιέννη». Ο Χάρτης έχει διαστάσεις 82Χ63 εκ. (πλαίσια 77Χ57) και δεν περιέχει Υπόμνημα, όπως στη Νέα Χάρτα της Βλαχίας και τη Χάρτα της Ελλάδος, από τις οποίες τις λάβαμε υπ' όψιν μας.

Στο άνω δεξιό μέρος του χάρτη έχει θέσει την προσωπογραφία του ηγεμόνα Αλεξάνδρου Καλλιμάχη, (1795-1799), με ηγεμονική αμφίεση και όλα τα σύμβολα της εξουσίας του και στον οποίο αφιερώνεται η Χάρτα της Μολδαβίας. Ο Ρήγας θέτει κυκλικά της εικόνας του ηγεμόνα ένα επίγραμμα σε αρχαία διατύπωση «Ηπιον ωδ’ όρ' Αλέξανδρον, βυζάντιον έρνος φράδμονα Καλλιμάχην, κραντορα Μολδοβίης», και συνιστά στον αναγνώστη να δώσει σημασία στον ήπιο, συνετό ηγεμόνα της Μολδαβίας, ο οποίος είναι βλαστός του Βυζαντίου. Το επίγραμμα είναι σε αρχαία διατύπωση, δείγμα κι' αυτό του επιπέδου μόρφωσης του Ρήγα. Βέβαια έχει υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας δεν θα ήταν δυνατόν να γράφει τέτοια επιγράμματα και ότι από κάποιον άλλον είναι γραμμένα. Όμως στη σχετική εργασία μας για τα «Ολύμπια» του Μεταστάσιο, τεκμηριώνουμε ότι ο Ρήγας ήταν ο μεταφραστής και ο δημιουργός των χορικών σε αρχαία διάλεκτο. Επίσης στα γραφόμενα του Κ. Αμάντου, ότι το επίγραμμα στη Χάρτα της Βλαχίας το έγραψε ο Βεντότης, είναι πολύ διαφωτιστική η παρατήρηση του Λέανδρου Βρανούση ότι ο Γ. Βεντότης είχε ήδη αποβιώσει τον Νοέμβριο του 1795 και ότι ο Ηγεμόνας Αλέξανδρος Υψηλάντης ανέβηκε στο θρόνο μετά από μήνες από το θάνατο του Βεντότη, στις 17 Αυγούστου του 1796.

Ενδιαφέρουσες είναι και οι παραστάσεις που ο Ρήγας βάζει πάνω και κάτω από τη μορφή του ηγεμόνα. Στο πάνω μέρος ένας άγγελος κρατώντας μία μεγάλη σάλπιγγα σαλπίζει, ενώ στο κάτω μέρος από αριστερά βρίσκεται ένα βιβλίο ανοιχτό με ένα κείμενο και δίπλα ένας νέος καθήμενος με περισυλλογή διαβάζει ένα άλλο βιβλίο, το οποίο κρατάει στα γόνατά του, έχοντας πλησίον του ένα μελανοδοχείο με τη γραφίδα και ένα φωτιστικό. Στην δεξιά κάτω πλευρά μία καθήμενη γυναίκα με χιτώνα και σανδάλια στηριζόμενη στον κορμό ενός δένδρου έχει στα γόνατά της ανοιχτό ένα βιβλίο και με τη γραφίδα γράφει ατενίζοντας τον ηγεμόνα ή τον σαλπιγκτή άγγελο. Στο μέσον βρίσκεται γερμένος o θυρεός με την κεφαλή βοδιού, συμβόλου της Μολδαβίας, ενώ ένα κλειστό βιβλίο να βρίσκεται εμπρός του καλύπτοντας μέρος του θυρεού. Και πάλι παρατηρούμε ότι ο Ρήγας το σύμβολο της Μολδαβίας αντί να το θέσει όρθιο, όπως θα άρμοζε σε σύμβολο, το έχει πλαγιασμένο, γερμένο. ΄Ομως το ενδιαφέρον πάλι εστιάζεται στο γεγονός ότι ο Ρήγας κάτω από τον πλαγιασμένο σύμβολο της Μολδαβίας έχει βάλει το ρόπαλο του Ηρακλέους, που και εδώ για πρώτη φορά εντοπίζεται κατά τις πρόσφατες έρευνές μας.

Σχετικά με τα γνωστά μέχρι σήμερα αντίτυπα της Γενικής Χάρτας της Μολδαβίας του Ρήγα σημειώνουμε ότι απόκεινται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Βιέννης και στη Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας της Ρουμανίας, στην οποία ωστόσο βρίσκεται άλλο ένα αντίτυπο του ιδίου χαράκτη και της ίδιας χρονολογίας με έγχρωμες διαγραμμίσεις των ορίων των Τοπαρχιών της Μολδαβίας και με επικάλυψη της τμήματος όπου ήταν η μορφή του Ηγεμόνα. Επίσης απόκειται στη Βιέννη και στο Βουκουρέστι η ίδια χάρτα με τον ίδιο τίτλο αλλά στο σημείο όπου υπήρχε το όνομα του Ρήγα τέθηκε το έτος έκδοσης «1804», και στο μέρος όπου ήταν η προσωπογραφία του Καλλιμάχη, προστέθηκαν ονόματα από γεωγραφικό χάρτη της περιοχής. Χαράκτης αυτού του χάρτη είναι ο C. R. Schindelmayer. Μάλιστα τη χάραξη των χαρτών Βλαχίας και Μολδοβίας του 1804 ανέθεσε στον χαράκτη αυτόν «ο εν Βιέννη επιτετραμμένος της Πύλης Constantin von Tibaldi». Η πληροφορία αυτή που αναγράφηκε σε λεξικό του 1810 και εκδόθηκε στη Ζυρίχη, είναι σημαντική για τη αξία και σημασία της έκδοσης των χαρτών του Ρήγα Βελεστινλή. Ενδιαφέρον έχει να σημειώσουμε ότι ο χάρτης της Μολδαβίας μεταφρασμένος στα ρουμανικά ανατυπώθηκε στο Ιάσιο το 1925 .

Ταύτιση κειμένου στο χάρτη της Μολδαβίας

Σχετικά με το κείμενο «Προς τω Τύρα όπου η Οφιούσα, Πλίν. Βιβλ. δ.», που αναγράφει ο Ρήγας στο ανοιχτό βιβλίο της παράστασης στη Χάρτα της Μολδαβίας, έχουμε τη χαρά να παρουσιάσουμε την ταύτισή του, που πρόσφατα έχουμε κάνει με την ευκαιρία της επανέκδοσής της. Είχαμε αρχικά την αίσθηση ότι ο Ρήγας μάλλον από άλλη πηγή και όχι από βιβλίο του Πλίνιου θα έλαβε το κείμενο αυτό. Και τούτο διότι η μνεία του Πλινίου στη Χάρτας της Ελλάδος, στο φύλλο πέντε, όπου μεταξύ Αττικής, Κέας, ΄Ανδρου και νοτίου Ευβοίας ο Ρήγας γράφει «Αιξ περί ης γράφει ο Πλίνιος», όπως έχουμε δείξει στην έρευνά μας το ανέγραφε ο πρότυπος χάρτης του Delisle, τον οποίο χρησιμοποίησε ο Ρήγας για τη Χάρτα του, και δεν το έλαβε από βιβλίο του Πλινίου. ΄Εχοντας ακόμη υπ' όψιν ότι ο Ρήγας μελετούσε τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alembert, όπως έχουμε αποδείξει στην έρευνά μας για το βιβλίο του Φυσικής απάνθισμα, στραφήκαμε στην αναζήτηση του κειμένου αυτού σε κάποιο λήμμα της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας. Ετσι αναζητήσαμε στα λήμματα «Τύρας» και «Οφιούσα», που ο Ρήγας μνημονεύει το κείμενό του. Πράγματι στο λήμμα «Τύρας» εντοπίσαμε τη σχετική φράση,

«Sur le bord de ce fleuve (Tyra), il y avoit une ville de meme nom, apelle auparavant Ophiusa, selon Pline, liv. IV , ch. XII»,

η οποία μας δείχνει ότι από αυτό το λήμμα πήρε ο Ρήγας την πληροφορία και την έβαλε στο ανοιχτό βιβλίο. Κατ' αυτόν τον τρόπο με την έρευνά μας αποδεικνύεται ότι ο Ρήγας Βελεστινλής και για μία ακόμη φορά μετά το 1790 χρησιμοποιούσε τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alembert στην ακμή της επαναστατικής του δράσης, κατά την εποχή της προετοιμασίας και έκδοσης των έργων του στις χρονιές 1796-1797.

Η δική μας υπόθεση συγκροτείται ως εξής: Ο Ρήγας θέτοντας τις προσωπογραφίες των ηγεμόνων και τις άλλες παρατάσεις ήθελε να συγκαλύψει τους πραγματικούς σκοπούς της έκδοσης των χαρτών αυτών και να παραπλανήσει τη λογοκρισία της Αυστριακής αστυνομίας από όπου έπαιρνε άδεια για την εκτύπωση των χαρτών του. Ενισχύουμε την άποψή μας με δύο παρατηρήσεις:

Α). Η παρουσία του ροπάλου του Ηρακλέους, που για πρώτη φορά έχει εντοπισθεί στις παραστάσεις κάτω από την προσωπογραφία των ηγεμόνων, εντάσσει τους χάρτες αυτούς στο επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα. Δεν τύπωσε τους δύο χάρτες για καλλιτεχνικούς λόγους, σα χαρτογράφος, σε μια εποχή κατά την οποία παράλληλα τύπωνε τη Χάρτα της Ελλάδος, την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τα άλλα βιβλία του. Τους τύπωσε για το επαναστατικό του σχέδιο για να έχει χάρτες όλων των επαρχιών του κράτους του, όπως έχουμε υποστηρίξει στην έκδοση της Χάρτας της Ελλάδος.

Β). Οι χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας, ως επαρχίες είναι διαιρημένες σε τοπαρχίες, απαραίτητο εργαλείο στο επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα για την εκλογή των αντιπροσώπων κατά τις εκλογές, που ετοίμαζε μετά την επανάσταση του και τη δημιουργία του κράτους του.

Επισημαίνουμε ότι οι πρότυποι χάρτες, τους οποίους χρησιμοποίησε ο Ρήγας για την έκδοση των χαρτών Βλαχλιας και Μολδαβίας, δεν είχαν τις παραστάσεις και την προσωπογραφία των ηγεμόνων. Υποθέτουμε ότι ή θα τις δανείσθηκε από άλλα πρότυπα ή θα έδωσε μάλλον εντολή στον χαράκτη να τις χαράξει υπό την καθοδήγησή του, κάτι που φαίνεται και το πιο πιθανό. Τούτο ενισχύεται από το γεγονός ότι: α) θέτει το ρόπαλο του Ηρακλέους στις παραστάσεις των δύο χαρτών, β) έχει τα σύμβολα των ηγεμονιών ριγμένα κάτω από τις προσωπογραφίας των ηγεμόνων, θέλοντας κάτι να υποδηλώσει με αυτήν την αρνητική στάση των συμβόλων, και γ) χρησιμοποιεί και στους δύο χάρτες δυο από τις τρεις ανθρώπινες μορφές όπως επίσης το φωτιστικό και το μελανοδοχείο.

Το "ρόπαλο του Ηρακλέους" στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα

Ενας συμβολισμός που παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα είναι το "ρόπαλο του Ηρακλέους". Μέχρι σήμερα είχε εντοπισθεί στη Χάρτα της Ελλάδος και στη Νέα Πολιτική Διοίκηση, ενώ τώρα προστίθεται και η παρουσία του στους χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας.

Α). Στη Χάρτα της Ελλάδος έχει θέσει το ρόπαλο τους Ηρακλέους σε αρκετά μέρη. Αναλυτικώτερα:

1). Στον τίτλο της Χάρτας του στην πάλη του Ηρακλή με τη Αμαζόνα. Θεωρούμε ότι είναι σημαντική για το μήνυμά της η παράσταση του γυμνόποδα Ηρακλή με το ξύλινο ρόπαλο, σύμβολο της ελληνικής πνευματικής δύναμης, που παλεύει με την έφιππο Αμαζόνα, της οποίας ο σιδερένιος διπλός πέλεκυς, σύμβολο της Περσικής Ασιατικής δύναμης, δηλ. της δύναμης των αρμάτων, της ύλης, είναι τσακισμένος.

Η συμβολική παράσταση της νίκης του ροπαλοφόρου Ηρακλή-σύμβολο της ελληνικής πνευματιής σύναμης, επί της εφίππου Αμαζόνος-σύμβολο της Περσικής, Ασιατικής δύναμης.

Ο Ρήγας με τους συμβολισμούς του αυτούς, τους οποίους αναγράφει και στον πίνακα «Εξήγησις των σημείων της Χάρτας», του τρίτου φύλλου, προσφέρει μήνυμα αισιοδοξίας στους σκλαβωμένους, πως στον αγώνα της επανάστασης θα νικήσει, τελικά, η ελληνική ηθική δύναμη, αν πορευτούν με τις αρετές του Ηρακλή: αποφασιστικότητα, αφοσίωση στα ιδεώδη, πίστη στο καθήκον, και υπεράσπιση του δικαίου. Τό "ρόπαλο του Ηρακλέους", σημαντικό στοιχείο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα, έχει συμβολική δυναμική ανά τους αιώνες, ενώ αλλάζουν οι αντίπαλες δυνάμεις. Πρώτα ήταν η περσική με τον διπλό πέλεκυν και μετέπειτα η οθωμανική με την ημισέληνο. Ετσι, η Ελληνική δύναμη, που συμβολίζεται με το ρόπαλο, αντιπαλαίει ανά τους αιώνες με τον βαρβαρισμό.

2). Στη Χάρτα του, ο Ρήγας παραθέτει το ρόπαλο και τον πέλεκυ τσακισμένο στις ναυμαχίες Σαλαμίνος και Μυκάλης και στις μάχες Μαραθώνος και Γραννικού ποταμού.

3). Ακόμη μνημονεύει το ρόπαλο στα νομίσματα Λευκάδος, Θηβών, Κωνστάντζας, Μανγγάλιας, Νικοπόλεως, και Φθιώτιδος Θεσσαλίας.

4). Επίσης, με το ρόπαλο συμβολίζει, στην αρχή του πάνω περιθωρίου του δεκάτου φύλλου, την ελληνική πνευματική δύναμη, καταχωρίζοντας αλφαβητικά στη συνέχεια εκατόν δεκατέσσερα ονόματα μεγάλων ανθρώπων της αρχαιότητος, αρχίζοντας, μάλιστα με τον Άδμητο των Φερών, που έζησαν σε διάφορες εποχές από τον εντέκατο αιώνα π. Χ. μέχρι το πρώτο αιώνα μ.Χ. Θα ήθελε έτσι να δείξει στους σύγχρονούς του ΄Ελληνες την πολύχρονη ιστορική πνευματική διαδρομή των προγόνων τους.

Το ρόπαλο του Ηρακλέους συμβολίζει την αρχαία ελληνική πνευματική δύναμη στην αρχή του καταλόγου με τους ονομαστούς ανθρώπους της αρχαίας Ελλάδος.

5). Ο Ρήγας, ακόμη, καταχωρίζει στο πρώτο φύλλο της Χάρτας του, την Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, μια πολύ σημαντική αλληγορική παράσταση. Συγκεκριμένα, δίπλα στα έξι νομίσματα καί πάνω από την επιπεδογραφία του Σαραγίου, βρίσκεται ένα κοιμισμένο λιοντάρι, έχοντας στα πόδια του ένα ρόπαλο, ενώ στη ράχη του επικάθονται δύο κλαδιά, τα οποία είναι δεμένα στη βάση τους, έτσι ώστε το ένα έναντι του άλλου να ανέρχονται κυκλοειδώς και στην κορυφή τους να υποβαστάζουν το έμβλημα του Σουλτάνου, από όπου κρέμεται ένας εγγεγραμμένος κύκλος με κεντρομόλα σύμβολα της δύναμής του: λόγχες, λάβαρα, λαβή από γιαταγάνι κ. ά.

Η συμβολική με επαναστατικό νόημα παράσταση του λιονταριού με το ρόπαλο στα πόδια του και πάνω του τα σύμβολα της εξουσίας του Σουλτάνου.

Με αυτήν τη συμβολική παράσταση στο πρώτο φύλλο της Χάρτας του, ο Ρήγας θα ήθελε να δείξει ότι το κοιμισμένο λιοντάρι - δηλαδή οι σκλαβωμένοι λαοί του Βαλκανικού χώρου- με το σάλπισμα του Θουρίου του και της επανάστασής του, θα ξύπναγαν και θα άρπαζαν τα όπλα, το ρόπαλο-σύμβολο της ελληνικής δύναμης- για να γκρεμίσουν τη σουλτανική εξουσία και να δημιουργήσουν τη Νέα Πολιτική Διοίκηση, τη δημοκρατική πολιτεία στον Βαλκανικό χώρο. Κατ' αυτόν τον τρόπο ο Ρήγας προσδίδει με την παράσταση αυτή διαχρονική σημασία στο ρόπαλο του Ηρακλέους, με το οποίο δεν χαρακτηρίζει μόνο την αρχαία ελληνική δύναμη, αλλά τη σημασία του την εκτείνει και μέχρι την εποχή του. Επί πλέον στη τρίχρωμη σημαία του κράτους του, που σημειώνει στο Σύνταγμά του θέτει ως σύμβολο και το ρόπαλο του Ηρακλέους.

Παράσταση της σημαίας του Ρήγα με το ρόπαλο του Ηρακλέους και τους τρείς σταυρούς.

Β). Στο Σύνταγμά του ο Ρήγας, στο Παράρτημα γράφει για το ρόπαλο του Ηρακλέους ως ένα σύμβολο της σημαίας του κράτους του. Χαρακτηριστικά γράφει ότι «Η σημαία όπου βάνεται εις μπαϊράκια και παντιέρες της Ελλήνικής Δημοκρατίας, είναι έν ρόπαλον του Ηρακλέους με τρίες σταυρούς επάναω...». Μάλιστα σημειώνει ότι «καθώς είναι εις την αρχήν» του κειμένου της Νέας Πολιτικής Διοίκησις, κάτι που αναφέρει και ο εργαζόμενος στο τυπογραφείο των αδελφών Πούλιου ότι το φύλλο που είχαν τυπώσει είχε στην αρχή μιά ξυλογραφία με ρόπαλο.

Γ). Το "ρόπαλο του Ηρακλέους" στους χάρτες Βλαχίας και Μολδαβίας. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω στις παραστάσεις κάτω από τις προσωπογραφίες των ηγεμόνων όπου βρίσκεται πλαγιασμένος ο θυρεός της Βλαχίας και Μολδαβίας ο Ρήγας έθεσε οριζόντια το ΄΄ρόπαλο του Ηρακλέους΄΄. Η παρουσία του για πρώτη φορά έχει εντοπισθεί κατά την τωρινή μας έρευνα με την ευκαιρία της επανέκδοσης και τη σύνταξη του ευρετηρίου των δύο αυτών χαρτών. Με τον εντοπισμό τώρα του ροπάλου του Ηρακλέους και στους δύο χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας επεκτείνεται η σημασία του ροπάλου σε όλο το κράτος του, για το οποίο είχε ως σύμβολο τη τρίχρωμη σημαία και το ρόπαλο του Ηρακλέους με τους τρεις σταυρούς, που αναγράφει στο Παράρτημα του Συντάγματός του.

Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι τα σύμβολα των ηγεμονιών της Βλαχίας και Μολδαβίας ο Ρήγας τα έχει πλαγιασμένα σα να είναι πεταμένα, ενώ κάτωθεν αυτών έχει βάλει οριζόντια το ρόπαλο του Ηρακλέους, όπως και στο πρώτο φύλλο της Χάρτας της Ελλάδος στα πόδια του κοιμισμένου λιονταριού. Θεωρούμε ότι ο Ρήγας θέλει να δώσει ένα μήνυμα, όπως και στη περίπτωση του κοιμισμένου λιονταριού της Χάρτας της Ελλάδος, ότι με την επανάστασή του οι σκλαβωμένοι θα αδράξουν το ρόπαλο-τα άρματα-θα διώξουν τον τύραννο Σουλτάνο και θα ανορθώσουν τα σύμβολα των επαρχιών της Βλαχίας και Μολδαβίας στο δημοκρατικό του κράτος.

Γιατί ο Ρήγας τύπωσε τους χάρτες του;

Για την σκοπιμότητα έκδοσης των Χαρτών δεν βρίσκουμε ερμηνεία στα κείμενα των συγγραφέων που έχουν ασχοληθεί με το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα. Μερικές φορές μάλιστα διατυπώνονται και άστοχες κρίσεις όπως για παράδειγμα από τον Πολ. Ενεπεκίδη, ότι η Χάρτα της Ελλάδος είναι στρατιωτικός χάρτης, και ότι αποτελεί τον πρώτο «επιτελικό χάρτη» της Ελλάδος, ενώ, όπως έχουμε δείξει στη μελέτη μας, είναι χάρτης της αρχαίας Ελλάδος και οι δρόμοι είναι της εποχής εκείνης και όχι της συγχρόνου εποχής του Ρήγα, που θα άρμοζε σε έναν επιτελικό στρατιωτικό χάρτη.

Στη μνημονευθείσα μελέτη μας, που γράφθηκε με την ευκαιρία της για πρώτη φορά αυθεντικής επανέκδοσης της Χάρτας κατά το 1998, υποστηρίξαμε στο κεφάλαιο «¨Χάρτα της Ελλάδος¨ και ¨Νέα Πολιτική Διοίκησις¨. Μία νέα συσχέτιση» ότι ο η Χάρτα της Ελλάδος ήταν πολιτικός χάρτης του κράτους του που ήθελε να δημιουργήσει μετά την επανάσταση του και να διενεργήσει εκλογές. Γι' αυτό και πήρε χάρτη που είχε τη διαίρεση του χώρου σε επαρχίες και τοπαρχίες, όπως ήταν ο χάρτης που χρησιμοποίησε. Επί πλέον τύπωσε και του χάρτες των επαρχιών της Βλαχίας και Μολδαβίας με τη διαίρεση τους σε τοπαρχίες, ενώ σύμφωνα με μια πληροφορία ο Ρήγας ετοίμαζε και τους αντίστοιχους χάρτες της Βουλγαρίας και Ιλλυρίας, ώστε να έχει για όλο το κράτος του την πολιτική διαίρεσή.

Μια άλλη παρατήρηση είναι για το συμβολισμό των ορίων μεταξύ της Βλαχίας, Μολδαβίας και των άλλων επαρχιών καθώς και των τοπαρχιών τους. Ο Ρήγας δεν αναγράφει σε υπόμνημα το είδος του συμβολισμού τους. Από την Χάρτα τη Ελλάδος παίρνουμε τους συμβολισμούς για τις επαρχίες και τοπαρχίες, που έχουν ιδιαίτερη διαγράμμιση, ενώ για τον συμβολισμό των συνόρων της Βλαχίας και Μολδαβίας με την Τρανσυλβανία, Μπουκοβίνα, Ρουσική Πολωνία έχει διακεκομμένη παχεία γραμμή, όπως και στη Χάρτα της Ελλάδος, που δηλώνει τα σύνορα του κράτους του.

Παρατηρούμε ότι στον χάρτη της Μολδαβίας ο Ρήγας προσθέτει και ορισμένα αρχαία ελληνικά ονόματα δίπλα στις ντόπιες ονομασίες που βρίσκονται στον Εύξεινο Πόντο. Πιθανολογούμε ότι τις ονομασίες αυτές θα τις έλαβε από την Γεωγραφία του Μελετίου. Τα ονόματα που έχουνε εντοπισθεί είναι:

Αξιάκης. Κουγιαλνίκ ποταμός
Βορυσθένης. Νίπρος ποταμός
Ειρμονακτίς
Ερύπια της Ολβίας. Ουζούς.
Χοτζιά μπέη. Οδησός
Κίλ Μπουρνού. Αχιλλέως δρόμος
ΘυρογέταΙ. Τάταροι Ουζούς
Τύρας. Νίστρος. Τούρλα ποταμός
Τύρα. Ασιάκ. Οφιούσα
΄Υπανις. Μπόγ ποταμός
Τατάρ καζάν. Νικονία

Οι συγγραφείς για τους χάρτες Βλαχίας-Μολδαβίας

Ο Λ. Βρανούσης μνημονεύει την έκδοση των χαρτών Βλαχίας και Μολδαβίας, και τους παραθέτει σε σμίκρυνση χωρίς όμως παρατηρήσεις και ιδιαίτερο σχολιασμό, όπως επίσης ο Γ. Λάϊος και η Αννα Αβραμέα. Ο Απ. Δασκαλάκης δίδει βιβλιογραφική περιγραφή και επί πλέον εκφράζει ορισμένες παρατηρήσεις.

Νομίζουμε ότι η εξήγηση αυτή για την έκδοση των χαρτών είναι απλοϊκή, που ίσως δικαιολογείται διότι δεν είχε εντοπισθεί το ρόπαλο του Ηρακλέους στις παραστάσεις της χάρτας, που θα ήταν δυνατόν να ερμηνευθεί η έκδοσή της εντασσόμενη στο επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα.

--------------------------------------------------------------------------------

Κ. Αμαντος, «Ρήγας Βελεστινλής», Ελληνικά,τόμ. 5, 1932, σελ. 39-60.

Γεώργιος Λάϊος, «Οι χάρτες του Ρήγα...», ό. π., σελ. 287-288.

Βλ. Γεώργιος Σχινάς, «Η ¨Χάρτα¨ του Ρήγα: Σωζόμενα αντίτυπα καταγραφή τους», Υπέρεια, τόλ. Γ΄, Πρακτικά Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου ¨Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγα, Αθήνα 202, σελ. 965-979, όπου έχουν καταγραφεί τριάντα τέσσερα αντίτυπα και έκτοτε έχουμε εντοπίσει ένα αντίτυπο στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, (Ψυχικό, αυτοψία 1 Ιουλίου 2004) και ένα άλλο υπήρχε στο Μουσείο Ζακύνθου,το οποίο όμως κάηκε στο σεισμό του 1953 σύμφωνα με το δημοσίευμα «Το Μουσείο Ζακύνθου», Επτανησιακά Φύλλα, τόμ. Δ 1, 1960, σελ. 21. Ομοίως σύμφωνα με τον Σπ. Λάμπρο ένα αντίτυπο υπήρχε στην Ελληνική Κοινότητα της Βουδαπέστης δωρεά του Γεωργίου Ζαβίρα. Βλ. «Η Βιβλιοθήκη της Ελληνικής Κοινότητος Βουδαπέστης και οι εν τη πόλει ταύτη σωζόμενοι ελληνικοί κώδικες», Νέος ελληνομνήμων, τόμ. 8, 1911, σελ. 71. Ακόμη έχουμε την πληροφορία ότι πρωτότυπο αντίτυπο της Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα βρίσκεται σε Μουσείο της Στοκχόλμης και στη βιβλιοθήκη του Σπ. Μαρκεζίνη.

Βλ. Γ. Λάϊος, «Οι χάρτες του Ρήγα...», ό. π., σελ. 289.

Στο βιβλίο του Ζηνοβίου Πώπ, Μετρικής βιβλία Β΄, Εν Βιέννη 1803, αναγράφεται ότι ο χαράκτης C. R. Schindelmayer χάραξε τη μορφή του Λάμπρου Φωτιάδη, καθηγητή στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου, όπως επίσης και στον τίτλο του βιβλίου την ποιητική και τον Ομηρο. Βλ. Φιλ. Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, τόμος πρώτος 1801-1818, Αθήνα 1995, σελ. 70, αρ. 1803.36.

Βλ. Πολ. Ενεπεκίδης, Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας, Αθήνα 1965, σελ. 34, Νέστορος Καμαριανού, Ρήγας Βελεστινλής, Συμπληρώσεις και διορθώσεις για τη ζωή και το έργο του, Εισαγωγή - μετάφραση - σχόλια Αθ. Καραθανάσης, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελετσίνου-Ρήγα,, Αθήνα 1999, σελ. 78-79.

Λ. Βρανούσης, Εφημερίς, ό. π., Προλεγόμενα, υποσημ. 354, σελ. 846. N. Camariano, «Contributions a la bibliographie des ouvres de Rigas Veletsinlis», Balcania, 1, 1938, p. 225-227. N. Camariano, «Despre o editie necunoscuta a Hartii Moldovei intocmita de RigasVelestinlis », Studii si cercetari de biliologie II, 1957, p300-302, όπου και δημοσίευσή της.Ν. Ενεπεκίδης, Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας, Αθήνα 1965, σελ. 34-35, N. Camariano, Rhigas Velestinlis. Completements et corrections concernant sa vie et son activite, RESEE, 19, 1981, p. 56-58, Αθ. Καραθανάσης, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγας, Αθήνα 1999, σελ. 78.

Πρώτη φορά ο Ρήγας μετέβη στη Βιέννη το 1790 συνοδεύοντας τον Χριστόδουλο Κιρλιάνο ως διερμηνέας και γραμματέας του. Τότε επισκέφθηκε τη Βιβλιοθήκη της Βιέννης και τύπωσε τα δύο βιβλία του Σχολείον των ντελικάτων εραστών και το Φυσικής απάνθισμα, το οποίο, όπως έχουμε δείξει είναι μετάφραση στο μεγαλύτερο μέρος από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alembert. Ενδεικτικά βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η Γαλλική "Encyclopedie" ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα "Φυσικής απάνθισμα"», Ο Ερανιστής , τόμ. 21, 1997, σελ. 95-128.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Ηταν ρεαλιστικό το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή;», περιοδικό Στρατιωτική Επιθεώρηση, Μάρτιος 2000, σελ. 49-63, και «Το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή για την απελευθέρωση της Ελλάδος και των βαλκανικών λαών», στην Ημερίδα αφιερωμένη στα 200 χρόνια από το θάνατο του Ρήγα Βελεστινλή με θέμα: Ο Ρήγας και οι συνεχιστές του, Σόφια, 12 Μαϊου 1998.Τόμος Πρακτικών σε δίγλωσση μορφή ελληνικά-βουλγαρικά, Σόφια 2001, σελ.7-34.

Ο Φωριέλ στη συλλογή των δημοτικών τραγουδιών συμπεριέλαβε και τον Θούριο, δείγμα της πλατιάς διάδοσης του. Βλ. C. Fauriel, Chants Populaire de la Grece moderne, τόμ. 2, Παρίσι, 1825, σελ. 15-19.

Εφημερίς, 1797, σελ. 162, 481.

Ο Ρήγας χρησιμοποίησε τον όρο «Μπογδανία» στη Νέα Πολιτική Διοίκηση, όπου σημειώνει «Νέα Πολιτική Διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας», και στον Νέον Ανάχαρσιν, Βιέννη 1797, σελ.125, 195. Το όρον ομοίως μνημονεύει και η Εφημερίς των αδελφών Πούλιου, 1791, σελ. 4. Σημειώνουμε ότι τις δύο ονομασίες, «η Μολδαυία ήτοι η Μπογδανία» αναγράφει και ο Μελέτιος, Γεωγραφία παλαιά και νέα, Βενετία 1728, σελ. 230.

Ρήγα Βελεστινλή, Ο Ηθικός Τρίπους, , φωτομηχανική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Επιμέλεια-Εισαγωγή-Ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλος, Αθήνα 2001.

Αιμ. Λεγράνδ, Ανέκδοτα έγγραφα Περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθηνησιν 1891, επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Ετιαρεία Μελέτης Φερών-Βελετσίνου-Ρήγα, Αθήνα 2000, σελ. 17.

Σε όλα τα έργα του ο Ρήγας χρησιμοποίησε ως όνομα του το «Ρήγας Βελετσινλής Θετταλός», στοιχείο που θα πρέπει πλέον να γίνει σεβαστό και να παύσει η αναγραφή των λογίων του 19ου αιώνος ως επωνύμου το «Φεραίος», καθώς επίσης και του ανιστόρητου τάχα πραγματικού ονόματος «Αντώνιος Κυριαζής». Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Ονομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα Β΄ έκδ. 2000.

Ενδεικτικά βλ. Διονύσιος Φωτεινός, Ιστορία της πάλαι Δακίας, τα νυν Τρανσυλβανίας, Βλαχίας και Μολδαυϊας. Εκ διαφόρων παλιών και νεωτέρων συγγραφέων συνερανεισθείσα, τόμ. Β΄, εν Βιέννη 1818, σελ. 352-356 και 378-379. Επαμ. Ι., Σταματιάδης, Βιογραφίαι των Ελλήνων μεγάλων διερμηνέων του Οθωμανικού κράτους,Αθηνησι 1865, Επανατύπωση Θεσσαλονίκη 1973, σελ. 135-141 και Const. C. Giuresu, «Un remarquable prince Phanariote: Alexandre Ypsilanti, Voevode de Va;achie et de Moldavie», Συμπόσιον Η εποχή των Φαναριωτών, 21-25 Οκτ. 1970, Ιδρυμα Μελετων Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη, 1974, σελ. 61-69.

Για τα σύμβολα των Ηγεμονιών βλ. Διον. Φωτεινού, Ιστορία της πάλαι Δακίας..., .ό. π. , τόμ. Α΄, 1818, σελ.306.

Τον όρο λαμβάνουμε από τη Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797 και την πολιτική διαίρεση του κράτους του, της Νέα Πολιτικής Διοικήσεως, άρθρο 3, Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, σελ. 332. Τον όρο αναγράφει και η Εφημερίς, των αδελφών Πούλιου, Βιέννη 1797, σελ. 726. Σημειώνουμε ότι ο Διον. Φωτεινος, Ιστορία της πάλαι Δακίας, τόμ. Γ, 1819, σελ. 185 κ. εξ., «Πολιτική διαίρεσις της Βλαχίας», αναγράφει τον όρο «θέματα» για τον αντίστοιχο τουρκικό «καδιλίκια», που υποδιαιρούνται σε «θεμάτια» πεδινά που ονομάζονται «πλάσαις» και σε ορεινά «πλάγια». Ο Ρήγας ωστόσο στον αυτόγραφο χάρτη της Βλαχίας χρησιμοποίησε τον όρο «Καδιλίκια» και αναγράφει επί πλέον αναγράφει το «Καδιλίκι Λόβιστα», που περιέχει και ο πρότυπος χάρτης, ενώ το παραλείπει στην έκδοση του χάρτη της Βλαχίας.Βλ. Αννα Αβραμέα, «Τα τοπωνύμια της Βλαχίας στον χειρόγραφο χάρτη του Ρήγα», Ο Ερανιστής, τόμ. 17, 1981, σελ. 100-119, «Η ΄΄Νέα Χάρτα της Βλαχίας΄΄του Ρήγα και η αυτόγραφος επεξεργασία της», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, τόμ. 53, 1978, σελ. 395-407

Στον χειρόγραφο χάρτη της Βλαχίας αναγράφεται ως «Ραγιάς του Κύλε», ενώ στον έντυπο χάρτη αναγράφεται το κάστρο «Τούρνο» στον Δούναβη, που η περιοχή του διαχωρίζεται με διακεκκομένη γραμμή από την τοπαρχία ΄Ολτος, ενώ ο Διον. Φωτεινός αναγράφει ως «Τούρνου ή Κούλα ραγιάς». Βλ. Αννα Αβραμέα, «Η ΄΄Νέα Χάρτα της Βλαχίας΄΄του Ρήγα..., ό. π. και Διον. Φωτεινού, Ιστορία της πάλαι Δακίας..., ό. π., τόμ. Γ΄, 1819, σελ. 186.

«Τα Ολύμπια έργο χωρίς ξενικές λέξεις», στο Δημ. Καραμπερόπουλος, Ο Ρήγας μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο, Αθήνα 2001, σελ. 30 κ. εξ.

Ο Διον. Φωτεινος, Ιστορία της πάλαι Δακίας, τόμ. Γ, σελ. 185 και 187, «Πολιτική διαίρεσις της Βλαχίας», αναγράφει τον όρο «θέματα» για τον αντίστοιχο τουρκικό «καδιλίκια» και υποδιαιρούνται σε «θεμάτια» πεδινά που ονομάζονται «πλάσαις» και σε ορεινά «πλάγια».

Ενδιαφέρον έχει να σημειώσουμε ότι ο Ρήγας χρησιμοποιεί τον όρο «Επαρχία» για τις γειτνιάζουσες περιοχές, χωρίς όμως να κάνει μνεία του όρου «Τοπαρχία», όπως αναφέρθηκε παραπάνων, αλλά και δεν χρησιμοποίησε του τουρκικό όρο «Καδιλίκαι».

Δίδονται οι επεξηγήσεις των λέξεων «έρνος»=βλαστάρι, τέκνον, «φράδμων» =συνετός, «κράντωρ»= κυβερνήτης, βασιλεύς «κράντωρ ελευθερίας» επιγρ. Παυσ. 8.52, 3. Ο Ρήγας συνιστά στον αναγνώστη να δώσει σημασία στον ήπιο, συνετό ηγεμόνα της Μολδαβίας Αλέξανδρο Καλλιμάχη, ο οποίος είναι βλαστός του Βυζαντίου.

Δημ. Καραμπερόπουλος, Ο Ρήγας μεταφραστής των «Ολυμπίων» του Μεταστάσιο, Επιστημονμική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001.

Κ. ΄Αμαντος, «Ρήγας Βελεστινλής», Ελληνικά, τόμ. 5, 1932, σελ. 39-60. Λ. Βρανούσης, Εφημερίς 1797, ό. π., Προλεγόμενα, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 1995, σελ. 847, υποσημείωση 356.

Μέχρι τώρα δεν έχουμε βρει αναφορά για το ρόπαλο του Ηρακλέους στις παραστάσεις αυτές των Χαρτών Βλαχίας και Μολδαβίας. Για πρώτη φορά σήμερα γίνεται μνεία στις θέσεις αυτές, που προσφέρουν άλλη δυναμική στην εξήγηση της έκδοσης των χαρτών αυτών, διότι εντάσσονται πλέον στο επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα.

Βλ. Γ. Λάϊος, «Οι χάρτες του Ρήγα...», ό. π., σελ. 289.

Στο βιβλίο του Ζηνοβίου Πώπ, Μετρικής βιβλία Β΄, Εν Βιέννη 1803, αναγράφεται ότι ο χαράκτης C. R. Schindelmayer χάραξε τη μορφή του Λάμπρου Φωτιάδη, καθηγητή στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου, όπως επίσης και στον τίτλο του βιβλίου την ποιητική και τον Ομηρο. Βλ. Φιλ. Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, τόμος πρώτος 1801-1818, Αθήνα 1995, σελ. 70, αρ. 1803.36.

Βλ. Πολ. Ενεπεκίδης, Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας, Αθήνα 1965, σελ. 34, Νέστορος Καμαριανού, Ρήγας Βελεστινλής, Συμπληρώσεις και διορθώσεις για τη ζωή και το έργο του, Εισαγωγή - μετάφραση - σχόλια Αθ. Καραθανάσης, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελετσίνου-Ρήγα,, Αθήνα 1999, σελ. 78-79.

Λ. Βρανούσης, Εφημερίς, ό. π., Προλεγόμενα, υποσημ. 354, σελ. 846. N. Camariano, «Contributions a la bibliographie des ouvres de Rigas Veletsinlis», Balcania, 1, 1938, p. 225-227. N. Camariano, «Despre o editie necunoscuta a Hartii Moldovei intocmita de RigasVelestinlis », Studii si cercetari de biliologie II, 1957, p300-302, όπου και δημοσίευσή της.Ν. Ενεπεκίδης, Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας, Αθήνα 1965, σελ. 34-35, N. Camariano, Rhigas Velestinlis. Completements et corrections concernant sa vie et son activite, RESEE, 19, 1981, p. 56-58, Αθ. Καραθανάσης, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνο-Ρήγας, Αθήνα 1999, σελ. 78.

Για τη φράση αυτή βλ. Μαρίας Μαντουβάλου, Ο Ρήγας στα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1996, σελ. 71-77, κεφάλαιο «Τύρας - Οφιούσα - Πλίνιος».

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η ¨Χάρτα της Ελλάδος¨ του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελετσίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, σελ. 23.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Ρήγα Βελεστινλή ΄΄Φυσικής απάνθισμα΄΄ και Γαλλική ΄΄Encyclopedie΄΄. Ταύτιση, για πρώτη φορά, ενός προτύπου», Υπέρεια, τόμ. 2, Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα 1994, σελ. 585-598, και του ιδίου «Η Γαλλική ΄΄Encyclopedie΄΄ ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα ΄΄Φυσικής απάνθισμα΄΄», Ο Ερανιστής, τόμ. 21, 1997, σελ.95-128.

Εκφράζονται ευχαριστίες στον κ. Γιάννη Καρά για την καλοσύνη στην πρώτη ζήτησή μας να μας αποστείλει φωτοτυπία του λήμματος «Τύρας» από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδείας, της οποίας αναστατική επανέκδοση απόκειται στη Βιβλιοθήκη του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Δημ. Καρμπερόπουλος, «Η ¨Χάρτα της Ελλάδος¨ του Ρήγα. Τα πρότυπά της κα ινέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ,. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998, σελ. 50-52.

Ενδιαφέρον έχει να αναφερθεί η αρνητική στάση του Αθανασίου Παρίου, ο οποίος στα 1805 έγραψε τον «Νέον Ραψάκην» και στο οποίο καταφέρεται εναντίον του Ρήγα και της «Νέας Πολιτικής Διοικήσεως» του, που είχε ως έμβλημα το ρόπαλο του Ηρακλέους. Χαρακτηριστικά σημειώνει «Βιβλιάριον εξέδωκαν, Ρόπαλον του Ηρακλέους αυτό ονομάσαντες οι Ελληνόφρονες. Βιβλίον δηλαδή διεγερτητικόν, ερεθιστικόν, παρακινητικόν, ώστε πάντες οι απανταχού χριστιανοί, εν ρητή ημέρα δα δείξουν του Ηρακλέους την αλκήν εναντίον των τυραννούνυτων αυτούς». Ακόμη συμπληρώνει ότι τα έντυπα του Ρήγα καταστράφηκαν μετά τη σύλληψή του και ο ίδιος θανατώθηκε.: «Η Θεία Πρόνοια ηλέησε το γένος των Χριστιανών, και πό του να διαδοθούν εις τον Κόσμον εκείνα τα κακέμφατα ρόπαλα, έκαμε και εφανερώθη η αντίθεος σκυεωρία και παρεδόθησαν εις το πύρ. Και οι κατά των ιδίων δεσποτ΄βν την κοινήν και καινήν ευτρεπίσαντες μάχαιραν, μάχαιραν εύρον μισθόν παραλόγου ζήλου αυτών». Βλ. Αικ. Κουμαριανού, « Ο ΄΄Νέος Ραψάκης¨΄», Ο Ερανιστής, τόμ. 6, 1968, σελ.1-18.

Κ. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, επανέκδοση φωτομηχανική από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1997, με την προσθήκη ευρεηρίου και επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλου, σελ. 21, όπου αναγράφεται ξυλογραφία «σφηνός», αντί ροπάλου.

Πολ. Ενεπεκίδης, Ρήγας Βελεστινλής, Τμήμα Διαλέξεων, Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, τόμ. Ζ΄, τεύχ. Δ΄-Ε΄, 1958, σελ. 33.

Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η ¨Χάρτα της Ελλάδος¨ του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998, σελ.50-52.

Δημ. Καραμπερόπουλος, «Γιατί ο Ρήγας διάλεξε τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Delisle ως πρότυπο της Χάρτας του;», Υπέρεια, τόμ. 4, Πρακτικά Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου ¨Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας¨, (Βελεστίνο 2-5 Οκτωβρίου 2003), Αθήνα (υπό έκδοση).

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Johann Christian von Engel, Geschichte des Ungrischen Reichs und seiner Nebenla;nde. - τόμ. Ι: Geschichte des alten Panoniens und der Bulgarey, Halle 1797, σελ. 473-474, ο Ρήγας ετοίμαζε και για τις υπόλοιπες περιοχές του κράτους του της Βουλγαρίας και Σερβίας λεπτομερείς χάρτες. Την μαρτυρία μνημονεύει ο Γ. Λάϊος, «Οι χάρτες του Ρήγα. ΄Ερευνα επί νέων πηγών», Δελτίο Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας, τόμ. 14, 1960, 231-312, Παράρτημα ΙΙ, σελ. 296-298.

Σχετικά βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η ΄΄Χάρτα της Ελλάδος΄΄του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχέια», 1998, σελ. 50.

Και τα δύο ονόματα «Αξιάκης. Νκουγιαλνίκ ποταμός» αναγράφονται σε χάρτη του 1770, Illustrazione della tavola rappresentate il principato della Moldavia teatro attuale della guerra Russi e la Porta Ottomana, In Venezia 1770.

Ομοίως μνημονεύονται και τα δύο ονόματα στο παραπάνω χάρτη του 1770. Και ο Μελέτιος, Γεωγραφία..., 1728, σελ. 226, «ο δε Βορυσθένης ποταμός κοινώς καλείται Νίπρος».Ο Βορυσθένης βρίσκεται και στον τίτλο βιβλίου «Βόσπορος εν Βορυσθένει», Εν Μόσχα 1810, του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου του Φιραρή (1754-1819). Βλ. Φιλ. Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, 1997, αρ. 1810.6, σελ. 271.

Το τοπωνύμιο «Ειρμονακτίς» ίσως είναι το «Ερμώνακτος κώμη» που μνημονεύουν ο Στράβων και ο Μελέτιος: «Επί τω στόματι αυτού του ποταμού Τύρα ήτον το πάλαι ο πύργος του Νεοπτολέμου και η Ερμώνακτος κώμη», Μελετίου, Γεωγραφία..., ό. π., σελ,. 226 και Στράβωνος, Γεωγραφικά Ζ, 306, «Επί τω στόματι του Τύρα πύργος εστί Νεοπτολέμου καλούμενος και κώμη Ερμώνακτος λεγομένη». Νεοπτόλεμος ήταν ένας στρατηγός του Μιθριδάτου ο οποίος νικησε δύο φορές τους βαρβάρους, Στράβωνος, Γεωγραφικά Ζ, 307.

Τον πόλη Ολβία μνημονεύει ο Στράβων: «Πλεύσαντι δε τον Βορυσθένη σταδίους διακοσίους ομώνυμος τω ποταμώ πόλις (άνω τελεία) η δ' αυτή και Ολβία καλείται, μέγα εμπόριον, κτίσμα Μιλησίων», Γεωγραφικά Ζ, 306. Επίσης ο Μελέτιος, Γεωργαφία ..., σελ. 226.παρατηρεί ότι «η Ολβία πόλις...την οποία τινές θέλουσι να είναι η Οζού».

Ο Ρήγας έθεσε την Οδησό επειδή εκείνα τα χρόνια το 1794 ιδρύθηκε ή μήπως έλαβε την πληροφορία από τον Μελέτιο, Γεωγραφία..., ό.π., 1728, σελ. 226, όπου σημειώνεται «μετά την άνωθεν Ολβίαν πόλιν, τίθεται υπό του Πτολεμαίου η Ορδησσός ή και Οδυσσός, η οποία τανύ αγνοείται».

Ο όρος «δρόμος» σημαίνει χερσόνησος, όπως γράφει ο Στράβων, Γεωγραφικά Ζ, 307, «Είθ' ο Αχίλλειος δρόμος, αλιτενίς χερσόνησος» και Μελέτιος, Γεωγραφία, ό.π., σελ. 226, όπου επί πλέον σημειώνεται ότι «Το δε Κιλμπορούν κείται αντικρύ της Οζούς».

Ως «Τυρεγέται» μνημονεύονται από τον Στράβωνα, Γεωγραφικά Ζ, 306.

«Ο Τύρας ποταμός λέγεται κοινώς Νίστρος», Μελετίου, Γεωγραφία..., ό. π., σελ. 226.

Η πόλις Οφιούσα μνημονεύεται από τον Στράβωνα «Αναπλεύσαντι δε εκατόν τετταράκοντα σταδίους (Τύραν ποταμόν) εφ' εκάτερα πόλεις, η μέν Νικωνία η δ' εν αριστερά Οφιούσα», Γεωγραφικά Ζ, 306. Η ονομασία «Οφιούσα» στη Χάρτα της Ελλάδος είναι σε νησί νοτίως της Κρήτης φύλλο 3γ και στην Προποντίδα, φύλλο 6 α-β.

Μελετίος, Γεωγραφία..., ό. π., σελ. 226, «Υπανις ποταμός κοινώς λεγόμενος Βόγος» και Στράβωνος, Γεωγραφικά Ζ., 306, «Είτα Βορυσθένης ποταμός πλωτός εφ' εξακοσίους σταδίους και πλησίον άλλος ποταμός Ύπανις».

Την Νικονία μνημονεύει ο Μελέτιος, Γεωγραφία.., ό. π., σελ. 226, «Ανω δε των εκβολών αυτού (Τύρα ποταμού) ταδίους 140, εφ' εκάτερα τα μέρη ήσαν πόλεις, εν δεξιά Νικωνία, η δε εν αριστερά Οφιούσα εκαλείτο».

Λ. Βρανούσης, Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 10, 1954, σελ. 49, και στη σειρά Απαντα των Νεοελλήνων Κλασσικών, Ρήγας, τόμ. 2, 1968, σελ.644 κ. εξ, χωρίς επεξηγήσεις, Εφημερίς 1797, Προλεγόμενα, Αθήνα 1995, σελ. 429-437.

Απ. Δασκαλάκης, Les oeuvres de Rhigas Velestinlis, Παρίσι 1937, σελ. 18, και Ο Ρήγας Βελεστινλής ως διδάσκαλος του Γένους, Αθήναι 1977, Συμπληρώματα, σελ. 138-139.