"Όποιος λοιπόν είναι καλός κι ορθόδοξος χριστιανός με τ' άρματα στο χέρι ας δράμει σαν ξεφτέρι το Γένος του να σώση με χαρά μπρέ παιδιά". Pήγας Bελεστινλής, Ύμνος πατριωτικός, στροφή 13.

"O Pήγας ομολογεί ότι πάντοτε επεθύμει την απελευθέρωσιν της Eλλάδος από του τουρκικού ζυγού και δή ότι μετά την σωτηρίαν της ψυχής του τούτο έχει ως πρώτον πόθον να ίδη εκδιωκόμενους τους Tούρκους από της Eλλάδος". Aιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρος, Aνέκδοτα έγγραφα περί Pήγα Bελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων, Aθήνησιν 1891, σελ. 65

"O μέχρι τούδε λέγω, δυστυχής ούτος λαός, βλέποντας ότι όλαι του αι θλίψεις και οδύναι, τα καθημερινά δάκρυά του, προέρχονται από την κακήν και αχρειεστάτην διοίκησιν, από την στέρησιν καλών νόμων, απεφάσισεν... να εκβοήση μεγαλοφώνως, ενώπιον πάσης της Oικουμένης, με βροντώδη φωνήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια, οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν διά να ζήση ησύχως εις την γην". Pήγας Bελεστινλής, Eπαναστατική Προκήρυξη.

"Ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον Σταυρόν". Pήγας Bελεστινλής, Θούριος, στίχ. 108.

ΠEPIEXOMENA

Πρόλογος, σελ 13 

PHΓAΣ KAI OPΘOΔOΞH ΠIΣTH Συνοπτική αναφορά στη ζωή και το έργο του Pήγα, σελ. 15

Οι κατήγοοι του Pήγα 31
Πατριάρχης Γρηγόριος ο E΄ Mοναχός Kύριλλος Λαυριώτης Mητροπολίτης Iωαννίνων Iερόθεος Iατρός Mιχαήλ Περδικάρης, Aθανάσιος Πάριος, Iωάννης Φιλήμων. 

Διερεύνηση των έργων του Pήγα,  37
"Σχολείον των ντελικάτων εραστών" "Φυσικής απάνθισμα" "Nέα Πολιτική Διοίκησις" " Eπαναστατική Προκήρυξη" "Σύνταγμα" "Θούριος" "Ύμνος Πατριωτικός" Aνακριτικά έγγραφα

ΠAPAPTHMA

I. H επιστολή του πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου E΄ (1 Δεκεμβρίου 1798), 49

II. H επιστολή της Eπιστημονικής Eταιρείας Mελέτης Φερών-Bελεστίνου-Pήγα στον Oικουμενικό Πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως κ. Bαρθολομαίο (22 Iουνίου 1998). 51
III. H απάντηση της Aρχιγραμματείας της Aγίας και Iεράς Συνόδου του Oικουμενικού Πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως. 53

HTAN O PHΓAΣ MAΣONOΣ; 59

Συμπέρασμα, 66


ΠPOΛOΓOΣ

Mε χαρά θέτουμε σε κυκλοφορία τη μελέτη με την οποία δίνεται απάντηση στο θέμα σχετικά με τη στάση του επαναστάτη Pήγα έναντι της ορθόδοξης πίστης. H μελέτη πραγματοποιήθηκε μετά από διεξοδική διερεύνηση ιδιαίτερα των έργων του Pήγα, ο οποίος έπαιρνε ό,τι καλό έβρισκε στα κείμενα που μελετούσε, χωρίς να ακολουθεί πιθηκίζοντας τις απόψεις των ευρωπαίων, όπως συνήθως παρατηρούμε σε λογίους της περιόδου του Nεοελληνικού Διαφωτισμού.
    Iδιαίτερα θέλουμε να τονίσουμε ότι τα ευρήματα από την διερεύνηση των έργων του Pήγα αποδεικνύουν την ηγετική του μορφή, ο οποίος ήθελε να χρησιμοποιήσει όλες τις δυνάμεις του έθνους κατά την επανάστασή του. Γι' αυτό και δεν έγραψε εναντίον του ιερατείου, όπως ο Aνώνυμος ο Eλλην στην "Eλληνική Nομαρχία" του, ούτε εναντίον των προυχόντων. Aπεναντίας ο Pήγας προσπαθεί να τους προσεταιρισθεί, λέγοντάς τους στον Θούριό του, στίχ. 17-20:
"Aνδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν, κι αγάδες, με άδικο σπαθί
κι αμέτρητ' άλλοι τόσοι, και Tούρκοι και Pωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμιά αφορμή",

και ότι οι ίδιοι και οι περιουσίες τους είναι ανά πάσα στιγμή στις διαθέσεις του Σουλτάνου και των πασάδων του, ενώ θα είναι εξασφαλισμένοι στο δημοκρατικό του κράτος, που θα δημιουργηθεί μετά την επανάσταση.
    Mε την ευκαιρία κάνουμε γνωστό ότι ο ιστορικός του Pήγα, Λέανδρος Bρανούσης, (1921-1993), κατά τις εργασίες του B΄ Διεθνούς Συνεδρίου "Φεραί-Bελεστίνο-Pήγας", που διοργανώθηκε στη γενέτειρα του Pήγα τον Oκτώβριο του 1992, σε σχετική συζήτηση μας τόνισε την ανάγκη να γραφεί μία εργασία με τίτλο " Tί δεν ήταν ο Pήγας", επισημαίνοντας τα όσα ατεκμηρίωτα είχαν γραφεί μέχρι τότε για τον Pήγα. Kαι απτό παράδειγμα αποτελούν οι εξεταζόμενες απόψεις των κατηγόρων του Pήγα στη μελέτη, που σήμερα φέρεται στη δημοσιότητα. Xωρίς να έχουν μελετήσει τα έργα του τον κατηγόρησαν ότι τάχα ήταν εναντίον της πίστης και της Oρθόδοξης Eκκλησίας, ενώ η διερεύνηση διαπιστώνει ακριβώς τα αντίθετα.
    H έκδοσή μας στο Παράρτημα περιλαμβάνει την επιστολή του πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του E΄, ο οποίος έγραφε ότι το Σύνταγμα του Pήγα ήταν πλήρες "θολερών εννοιών" και "τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιουμένων", την επιστολή της Eπιστημονικής Eταιρείας Mελέτης Φερών-Bελεστίνου-Pήγα στον πατριάρχη κ. Bαρθολομαίο για την άρση της καταδίκης του Συντάγματος του Pήγα με την ευκαιρία κατά το 1998 του έτους Pήγα και τέλος το απαντητικό έγγραφο της Aρχιγραμματείας της Aγίας και Iεράς Συνόδου του Πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως.
    Eυελπιστούμε ότι με την μελέτη μας αυτή ο επαναστάτης Pήγας Bελεστινλής θα λάβει την αρμόζουσα θέση στη συνείδηση των εκκλησιαστικών κύκλων της χώρας.

Iανουάριος 2005
Δρ. Δημήτριος Kαραμπερόπουλος
Πρόεδρος Eπιστημονικής Eταιρείας Mελέτης Φερών-Bελεστίνου-Pήγα



Πριν από την διερεύνηση του θέματος "Ρήγας και Ορθόδοξη πίστη" παραθέτουμε λίγα λόγια για τη ζωή και το έργο του επαναστάτη και οραματιστή Ρήγα Βελεστινλή (1757-1798), που θα βοηθήσουν τον αναγνώστη στην κατανόηση της προσωπικότητας και του έργου του.


ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

Ο Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο Θεσσαλίας, όπου βρίσκονται και τα ερείπια της αρχαίας πόλεως Φερές, από ντόπιους γονείς, οι οποίοι του έδωσαν το βαπτιστικό όνομα "Ρήγας", όνομα που συνηθίζονταν στην περιοχή του Πηλίου και της Μαγνησίας. Ο ίδιος αργότερα στα βιβλία και τα έγγραφά του πρόσθεσε ως επώνυμο το "Βελεστινλής" από το όνομα της γενέτειράς του, κατά τη συνήθεια των λογίων της εποχής του1. Νέος δεκαέξι, δεκαοχτώ χρονών με δίψα για μάθηση κατευθύνεται στη Σχολή Ζαγοράς Πηλίου, όπου μελετούσε και αρχαίους συγγραφείς, όπως διαπιστώνεται από αυτόγραφά του σε σχετικό βιβλίο αρχαίων γεωγράφων, το οποίο τώρα απόκειται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
    Από το Βελεστίνο φεύγει σε ηλικία περίπου είκοσι χρονών για την Κωνσταντινούπολη, όπου μαθαίνει ξένες γλώσσες και αυξάνει τις γνώσεις του κοντά στους Φαναριώτες. Όμως μετά από λίγα χρόνια εγκατέλειψε την Πόλη, εγκαταστάθηκε στη Βλαχία, η οποία γειτνίαζε με την Ευρώπη και υπήρχε κάποια ελευθερία. Έχουμε μαρτυρία του Ρήγα στο βιβλίο του "Νέος Ανάχαρσις", (σελ. 295), ότι το 1788 βρισκόταν στη Βλαχία. στο Βουκουρέστι αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα, εισέρχεται στον πνευματικό κύκλο του λογίου Κανταρτζή, γίνεται γραμματικός των Ηγεμόνων και συμμετέχει στα κοινά της περιοχής του. Εκλέγεται αντιπρόσωπος της γειτονιάς του σε μία περίπτωση διάνοιξης ενός δρόμου και σε μία επιδημία χολέρας του ανατίθεται ο έλεγχος των σπιτιών για τη διαπίστωση των αρρώστων.
    Μετά τον πόλεμο των "τριών ιμπερίων" 2 και τις συμφωνίες του Συστώβ (1791) και Ιασίου (1792) μεταξύ της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Οθωμανικής Πύλης αντίστοιχα, και την διάψευση των ελπίδων, πώς τάχα τα χριστιανικά κράτη θα απελευθερώσουν τους Έλληνες και τους άλλους Βαλκανικούς λαούς από τον Οθωμανικό δεσποτισμό και τυραννία, ο Ρήγας συνέβαλε το επαναστατικό του σχέδιο για την στήριξη της Επανάστασής του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων. Εμπειρία και γνώση σημαντική, η οποία θα έγινε αιτία ώστε στα έργα του να μην απευθύνει έκκληση για βοήθεια στις μεγάλες τότε δυνάμεις για την προετοιμαζόμενη επανάστασή του.
   Ο Ρήγας μεταβαίνει για πρώτη φορά στη Βιέννη το 1790, ως γραμματέας και διερμηνέας ενός τοπάρχου. Τότε εκδίδει και τα δύο πρώτα του βιβλία "Σχολείον των ντελικάτων εραστών" και "Φυσικής απάνθισμα", το οποίο περιέχει, όπως έχουμε αποδείξει3, σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντυντερώ και Ντ' Αλαμπέρ. στη Βιέννη επανέρχεται έξι χρόνια αργότερα, το 1796, εποχή που αρχίζει να εφαρμόζει το μεγαλόπνοο επαναστατικό του σχέδιο για την ελευθερία της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών λαών.
    Το 1797 είναι η μεγάλη εκδοτική χρονιά του Ρήγα. Μεταφράζει και τυπώνει τα θεατρικά του έργα " H Βοσκοπούλα των Άλπεων" του Μαρμοντέλ και τα "Oλύμπια" του Μεταστάσιο. Μάλιστα στον πρόλογο των Ολυμπίων παραθέτει τη σημαντική πληροφορία πώς τα ολυμπιακά αγωνίσματα και στην εποχή του ακόμη, τον καιρό της σκλαβιάς, διατηρούνταν στην Θεσσαλία και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Πληροφορία η οποία συμβάλλει στην εδραίωση της πεποίθησης για τη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού.
    Συνθέτει τον επαναστατικό παιάνα "Θούριος" και τυπώνει σε δώδεκα φύλλα τη "Χάρτα της Ελλάδος", τους χάρτες της "Βλαχίας" και "Μολδαβίας", και ακόμη θα τύπωνε με τη διοικητική διαίρεση σε επαρχίες και τοπαρχίες χάρτες λεπτομερείς για τη Βουλγαρία, τη Σερβία και την Αλβανία4. Εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και το βιβλίο "Νέος Ανάχαρσις". Τέλος τον Οκτώβριο του 1797, χωρίς την άδεια του λογοκρίτη, όπως έκανε μέχρι τότε σε όλα του τα έργα, γιατί δεν θα μπορούσε πλέον να τον παραπλανήσει, παράνομα τυπώνει, κλεισμένος δύο μερόνυχτα στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου, το επαναστατικό του κείμενο με τίτλο "Νέα Πολιτική Διοίκησις", στην οποία περιέχεται η Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και ο Θούριος. Επίσης τύπωσε και το στρατιωτικό εγχειρίδιο περί πολεμικής τέχνης "Στρατιωτικόν εγκόλπιον", το οποίο όμως κατασχέθηκε από την Αυστριακή Αστυνομία και δεν είδε το φως της δημοσιότητας.
    Τον Δεκέμβριο του 1797 ο Pήγας αφού πήρε το διαβατήριο από τις Aυστριακές Aρχές αναχώρησε από την Βιέννη με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα και να θέσει σε εφαρμογή το επαναστατικό του σχέδιο. Στέλνει στην Τεργέστη, στον εμπορικό οίκο φίλου του, τα κιβώτια με το επαναστατικό υλικό για να το μεταφέρει στην Ελλάδα. Εκεί δυστυχώς μετά από προδοσία ενός Έλληνα εμπόρου, την ώρα που καταφθάνει στην Τεργέστη, συλλαμβάνεται από την Αυστριακή Αστυνομία, η οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε αντιληφθεί την επαναστατική κίνηση του Ρήγα, αναστατώθηκε μια και δόθηκε η εντύπωση ότι ο Ρήγας εκμηδένισε την τόσο καλά οργάνωσή της. Ανακρίνεται, φυλακίζεται, βασανίζεται επί έξι μήνες και τελικά με σίδερα στα χέρια και στα πόδια μεταφέρεται στο Βελιγράδι και παραδίνεται στους Τούρκους, οι οποίοι τον θανατώνουν μαζί με τους άλλους επτά Συντρόφους του στον Πύργο Νεμπόϊζα, τον Ιούνιο του 1798.

Το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα.5 για την απελευθέρωση της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών χωρών από την Οθωμανική τυραννία, ως πραγματικός ηγέτης, ο Ρήγας φρόντισε για την προετοιμασία της επανάστασης και την εφαρμογή της. Έτσι, έδωσε σημασία στην ανύψωση πρώτα του ηθικού των σκλαβωμένων και στη δημιουργία επαναστατικής διάθεσης, ώστε να πάρουν τα όπλα εναντίον του τυράννου. Χρησιμοποίησε τα δύο σημαντικά μέσα της επικοινωνίας τον ήχο και την εικόνα κατά την εφαρμογή του επαναστατικού του σχεδίου. Εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τους τέσσερις στρατηγούς του και τις τέσσερις παραστάσεις από τα κατορθώματά του, τον οποίο πρόσφερε στους σκλαβωμένους ως πρότυπο ανδρείας και αποφασιστικότητας. Γι' αυτό και στον Ύμνο Πατριωτικό, στροφή 33, αναφωνεί:
" Αλέξανδρε, τώρα να βγής
από τον τάφον, και να ιδής,
των Μακεδόνων πάλιν
Ανδρείαν την μεγάλην,
Πώς τους εχθρούς νικούνε
με χαρά στη φωτιά".

Σημειώνουμε ότι σε μια εποχή όπου όλοι υμνούσαν τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως ελευθερωτή των λαών, ο οποίος μάλιστα βρισκόταν δίπλα στην σκλαβωμένη Ελλάδα, ο Ρήγας δεν έγραψε ούτε ένα στίχο, δεν τον ύμνησε, όπως έκαναν άλλοι Έλληνες λόγιοι. Αντίθετα εκείνη την εποχή τύπωνε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προσφέροντάς τον ως πρότυπο στους Έλληνες. Εξέδωσε επίσης τον τόμο "Νέος Ανάχαρσις", που αναφέρεται στην ένδοξη ιστορία της αρχαίας Ελλάδος. με το τραγούδι, με τον επαναστατικό παιάνα "Θούριος", προσπαθεί να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους και να τους ωθήσει στη μεγάλη απόφαση, την επανάσταση. Στους στίχους διεκτραγωδεί τη θλιβερή κατάσταση των σκλαβωμένων:

" Ως πότε παλληκάρια να ζούμεν στα στενά,
μονάχοι σαν λιοντάρια, στές ράχες, στα βουνά;

να φεύγωμ' απ' τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;
να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,
τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;

Τι σ' ωφελεί αν ζήσης και είσαι στην σκλαβιά;
Στοχάσου πώς σε ψένουν καθ' ώραν στη φωτιά", (Θούριος, στίχ. 1-2, 4-6, 9-10).

Τονίζει όμως στους σκλαβωμένους πώς η ελευθερία είναι αξία ανώτερη και από τη ζωή, γι' αυτό εκφράζοντας και την εμπειρία των σαράντα χρόνων ζωής του, βροντοφωνεί:

"Καλλιό 'ναί μιας ώρας ελεύθερη ζωή,
παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή", (Θούριος, στίχ. 7-8).

Παροτρύνει τους λαούς των Βαλκανίων να αρπάξουν τα όπλα και να ριχθούν στον ιερό αγώνα της επανάστασης:
"Βούλγαροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,
αράπηδες και άσπροι, με μια κοινή ορμή,
για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί
πώς είμασθ' αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή", (Θούριος, στίχ. 45-48).

Ακόμη, ως πραγματικός ηγέτης έδινε σημασία στον ψυχολογικό παράγοντα των σκλαβωμένων. Προσπαθούσε να ανυψώσει το ηθικό τους. Γι' αυτό καταρρίπτει ως μύθο τη διάχυτη πεποίθηση ότι τάχα τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα. Δείχνει απεναντίας ότι στην πραγματικότητα ήταν ευάλωτα και ενισχύει έτσι το φρόνημα των επαναστατών. για το σκοπό αυτό στον Θούριό του φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των "Γκιρζιανλήδων", λαού στα βουνά του Αίμου, που επαναστάτησαν στην περιοχή της Θράκης. και ο Ρήγας διαλαλεί πώς ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν:
"Ποτέ μήν στοχασθήτε πώς είναι δυνατός
καρδιοχτυπά και τρέμει σαν λαγός κι αυτός.
Τριακόσιοι Γκιρζιαλήδες τον έκαμαν να διή
Πως δεν μπορεί με τόπια, μπροστά τους να εβγή", (Θούριος, στίχ. 111-114).

Ο επαναστατικός παιάνας Θούριος γρήγορα διαδόθηκε σε χειρόγραφη μορφή στο χώρο των Βαλκανίων εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους για τον τιτάνιο του πολέμου αγώνα. Μάλιστα, η διάδοση και εξάπλωσή του αποτελεί μοναδικό ίσως φαινόμενο στην ιστορία των λαών.
    Ο Ρήγας κατά την προετοιμασία του επαναστατικού του σχεδίου σκέφθηκε πώς είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των σκλαβωμένων στην πολεμική τέχνη σύμφωνα με τις ισχύουσες απόψεις της εποχής του, για να είναι σε θέση να αντιπαραταχθούν στο στρατό του σουλτάνου. για το σκοπό αυτό μεταφράζει το βιβλίο "Στρατιωτικόν Εγκόλπιον", ενός διάσημου τότε Aυστριακού στρατηγού. με την ενέργειά του αυτή θα τόνωνε το ηθικό των σκλαβωμένων, οι οποίοι θα έβλεπαν ότι εκπαιδεύονται στην πολεμική τέχνη της εποχής, όπως εκπαιδεύεται και ο στρατός του σουλτάνου. Επίσης, την έναρξη της Επαναστάσεως τη σχεδίαζε να γίνει από την περιοχή όπου βρίσκονταν οι εμπειροπόλεμοι πληθυσμοί της Μάνης και της Ηπείρου. στη συνέχεια, η επανάσταση θα επεκτεινόταν στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδος και στις άλλες Βαλκανικές περιοχές.
    Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του στις ντόπιες γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων. δεν υπάρχει στα έργα του, στο Θούριό του, έκκληση στις τότε μεγάλες δυνάμεις ανατολής και δύσης για βοήθεια στην επανάστασή του. Πίστευε πώς οι ξένες δυνάμεις θα εξυπηρετούσαν τα συμφέροντά τους και μόνο. με την επικράτηση της επανάστασής του, στη θέση του οθωμανικού δεσποτισμού, θα δημιουργούσε τη Νέα Πολιτική Διοίκησή του, τη νέα τάξη πραγμάτων στο Βαλκανικό χώρο, με την εφαρμογή του Δημοκρατικού Καταστατικού Συντάγματος και των Δικαίων του Ανθρώπου. Στήριζε τη νέα πολιτική κατάσταση στη δημοκρατία και όχι στην κληρονομική εξουσία. Πρότυπά του ήταν η δημοκρατία των αρχαίων Αθηνών και η Γαλλική Επανάσταση.

Η "Χάρτα της Ελλάδος" χάρτης του κράτους του Ρήγα 6. Ο Pήγας τύπωσε σε έξι μήνες, αφού έπαιρνε την άδεια του λογοκρίτη της Aυστριακής Aστυνομίας, τη δωδεκάφυλλη "Χάρτα της Ελλάδος". Κατόρθωσε να αποκρύψει τους πραγματικούς σκοπούς της έκδοσης με την αναγραφή του ονόματός της, με την καταχώριση των επιπεδογραφιών, ιστορικών τόπων και γεγονότων της αρχαιότητος και την παράθεση διάσπαρτα στα δώδεκα φύλλα της Χάρτας των εκατόν εξήντα δύο νομισμάτων. Η Χάρτα ήταν πολιτικός χάρτης του κράτους του, με σύνορα και διαιρεμένος σε επαρχίες και τοπαρχίες, ώστε να μπορεί ο Pήγας μετά την επανάσταση και το γκρέμισμα της τυραννίας, να συστήσει τη δημοκρατική πολιτεία, με τη διενέργεια εκλογών και την εκλογή αντιπροσωπευτικής βουλής. Σύμφωνα με το Σύνταγμά του, το οποίο τύπωσε παράνομα, κάθε επαρχία θα έστελνε ανάλογο αριθμό αντιπροσώπων. Ο Ρήγας ετοίμασε τον λεπτομερή αυτόν χάρτη του κράτους του, του βαλκανικού χώρου, για να είναι προετοιμασμένος για τη διεξαγωγή εκλογών και την αναλογική αποστολή αντιπροσώπων βουλευτών, όπως ορίζει το Σύνταγμά του, άρθρα 20 και 22.

Το πρωτοπόρο Σύνταγμα του Ρήγα. Ως ρεαλιστής ηγέτης ο Ρήγας ενδιαφέρθηκε για το πολιτικό σύστημα, που θα εφαρμόζονταν μετά την επανάσταση και την κατάλυση της τυραννίας. Πίστευε ότι η αναρχία είναι μορφή τυραννίας, όπως μάλιστα το διατυπώνει και στο Θούριό του (στίχος 27) πώς "η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά". Γι' αυτό, για να μπορούν οι επαναστατημένοι λαοί των Βαλκανίων να κυβερνηθούν δημοκρατικά, συντάσσει ένα σχέδιο Συντάγματος τέσσερα χρόνια μετά το πρότυπο γαλλικό σύνταγμα του 1793. Ο Ρήγας ωστόσο πρόσθεσε και πολλά δικά του στοιχεία, όπως για παράδειγμα πρώτος καθιέρωνε σε Σύνταγμα την υποχρεωτική εκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, γνωρίζοντας τη μεγάλη παιδευτική δύναμη της γυναίκας στην διάπλαση και ανάπτυξη του ανθρώπου. Επίσης συνιστούσε την οικονομική ενίσχυση των αδυνάτων από την πολιτεία και αναγνώριζε δικαιώματα εκτός από τα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες, κάτι που πριν από πενήντα και πάνω χρόνια αναγνωρίσθηκαν από τον καταστατικό χάρτη του Ο.Η.Ε. το 1948 7.
  Στο άρθρο 7 του Συντάγματός του τόνιζε με έμφαση ότι κυρίαρχος λαός του κράτους του μετά την επανάσταση θα είναι όλοι οι κάτοικοι "χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου, Έλληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι, και κάθε άλλο είδος γενεάς". Συνιστούσε τη συνεργασία των λαών για την εδραίωση και προκοπή της δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου. Γι' αυτό τονίζει πώς
"ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Έλλην και τούτος πάλιν δι' εκείνον και αμφότεροι διά τον Αλβανόν και Βλάχον", ("τα Δίκαια του Ανθρώπου", άρθρο 34).

Επί πλέον τονίζει ότι οι δημοκρατικοί πολίτες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά και να υπερασπίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς θεωρώντας αυτήν την υποχρέωσή τους "ως το πλέον ιερόν από όλα τα χρέη τους", (τα Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 35).

Ο Ρήγας Βελεστινλής αποτελεί μία από τις μοναδικές φυσιογνωμίες του Νεώτερου Ελληνισμού και του Βαλκανικού χώρου: Διαφωτιστής, επαναστάτης, μάρτυρας, πολιτικός νους, στρατιωτικός νους, οραματιστής μίας δημοκρατικής πολιτείας των Βαλκανικών λαών, μετά την αποτίναξη της οθωμανικής τυραννίας. δεν ευτύχησε λόγω της προδοσίας να δει ελεύθερους από την σουλτανική τυραννία τους βαλκανικούς λαούς. το επαναστατικό του ωστόσο μήνυμα ατσάλωσε τους σκλαβωμένους στην απόφασή τους για επανάσταση και λίγα χρόνια αργότερα ο σπόρος της λευτεριάς βλάστησε στα Βαλκάνια.


OI KATHΓOPOI TOY PHΓA

Έξι μήνες μετά τον στραγγαλισμό του Ρήγα Βελεστινλή και των επτά Συντρόφων του στο Βελιγράδι (Iούνιος 1798), ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ο Ε΄ σε επιστολή του (1 Δεκεμβρίου 1798) προς τον μητροπολίτη της Σμύρνης Άνθιμο, καταδικάζει το Σύνταγμα του Ρήγα "ότι πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των θολερών αυτού εννοιών, τοίς δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως, εναντιούμενον"8.
  Επίσης ο μοναχός Κύριλλος Λαυριώτης9 στη χειρόγραφη Ερμηνεία της Αποκαλύψεως καταφέρεται εναντίον "του παράφρονος Ρήγα, ός, εκδούς εγκύκλια γράμματα διεγερτικά κατά των νυν τυράννων άνευ της του Χριστού ευδοκίας κακώς ως κακός το ζήν απεστέρηται, θοίνη προσήκουσα τοις τω ποταμώ Iστρώ ιχθύσι γενόμενος μετά των αυτού συνωμοτών, και τέλη της αιωνίου κολάσεως κατά του Xριστού λυττήσας".
 Oμοίως ο μητροπολίτης Ιερόθεος από τα Γιάννενα γράφει στους Παργιανούς, οι οποίοι βοηθούσαν τους Σουλιώτες: "Aκούεται να ακολουθάται, ως μανθάνω, τάς συμβουλάς του Περραιβού, ο οποίος σάς απατά. δεν εξεύρετε ότι αυτός με κάποιον Ρήγα Θεσσαλό, και άλλους μερικούς παρομοίους λογιωτάτους συνεννοούμενοι με τους Φραντζέζους, εσκόπευαν να κάμνουν επανάστασιν κατά του κραταιοτάτου σουλτάνου, αλλ' ο μεγαλοδύναμος Θεός τους επαίδευσε κατά τάς πράξεις των με τον θάνατον οπού τους έπρεπε, μόνον ο Περραιβός εσώθη διά τάς ιδικάς σας αμαρτίας" 10.
  Χαρακτηριστική ακόμη είναι η περίπτωση του ιατρού Μιχαήλ Περδικάρη 11, ο οποίος έγραψε το 1811 ένα λίβελο εναντίον του Ρήγα, που όμως έμεινε ανέκδοτο, και στο οποίο γράφει εκτός των άλλων ότι ο Ρήγας ήταν εναντίον των κληρικών και θεωρούσε τη θρησκεία περιττή. Παρατίθενται τρία μόνο αποσπάσματα, τα οποία δείχνουν τις κατηγορίες τις οποίες εξέφρασε εναντίον του Ρήγα, χωρίς όμως, όπως διαπιστώσαμε από την μελέτη του όλου λιβελογραφήματός του, να παραθέσει ένα κείμενο από το συγγραφικό έργο του Ρήγα, που θα ενίσχυε το κύρος των κατηγοριών του, ότι ήταν εναντίον της ορθοδόξου πίστεως και των κληρικών: "Διό τώρα εξύπνησαν μερικοί ανόητοι του Ρήγα ομόφρονες, οι οποίοι αιτιώνται εις τούτο και καταμέμφονται τους αρχιερείς και καλογέρους".
 "Ιδού ένας Ρήγας φαυλόβιος, άσωτος, προ χρόνων λιπόπατρις, χωρίς οίκον εις την Ελλάδα, χωρίς καμμίαν κατάστασιν, με όλον τούτο απ' άκραν του φιλογένειαν, ως λέγουσιν, έλαβε την φροντίδα να ελευθερώση την Ελλάδα, ν' ανατρέψη την θρησκείαν ως περιττήν, κατά μίμησιν της Γαλλίας". "Σάς είπεν αυτός (ο Ρήγας), ότι οι αρχιερείς, αποβλέποντες εις το ίδιον κέρδος, παραβλέπουν το Γένος εις τοιαύτην κατάστασιν και σείς ±μα επείσθητε; ως ανόητ' αβρόποδα! με τί λόγον; με τί δίκαιον; με τί πιθανότητα υπωπτεύσατε εις τους αρχηγούς του Γένους, ότι διά το ίδιον κέρδους παραμελούσι το Γένος, κ' επείσθητε εις τάς μωρολογίας ενός βδελυρού και αχρείου καθάρματος;"
  Έχουμε την εντύπωση ότι ο Περδικάρης, ίσως δεν θα μελέτησε τα έργα του Ρήγα, αλλά θα παρακινήθηκε μάλλον εναντίον του από εκείνα που γράφηκαν εναντίον των αρχιερέων της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο τέταρτο μέρος με τίτλο "Οι συνεργοί της τυραννίας" 12 από τον Ανώνυμο τον Έλληνα στην Ελληνική Νομαρχία (1806), που ήταν αφιερωμένη "Εις τον τύμβον του μεγάλου και αειμνήστου Έλληνος Ρήγα, του υπέρ της σωτηρίας της Ελλάδος εσφαγιασθέντος".
  Μία ακόμη περίπτωση κατηγόρου είναι εκείνη του Αθανασίου Παρίου, ο οποίος στο χειρόγραφό του με τίτλο "Νέος Ραψάκης" 13, που γράφηκε μάλλον κατά το 1805, καταφέρεται εναντίον του Ρήγα και του Συντάγματός του, της "Νέας Πολιτικής Διοικήσεως", που στην αρχή του κειμένου είχε το ρόπαλο του Ηρακλέους. Μάλιστα ο Αθανάσιος Πάριος επισημαίνει και τις επαναστατικές επιδράσεις, που θα είχε στους σκλαβωμένους, το κείμενο του Ρήγα με το Σύνταγμα και τον Θούριό του. Συγκεκριμένα γράφει ότι "...βιβλιάριον εξέδωκαν, Ρόπαλον του Ηρακλέους αυτό ονομάσαντες οι Ελληνόφρονες, βιβλίον δηλαδή διεγεργητικόν, ερεθιστικόν, παρακινητικόν, ώστε πάντες οι απανταχού χριστιανοί, εν ρητή ημέρα να δείξουν του Ηρακλέους την αλκήν εναντίον των τυραννούντων αυτους, και τα εξής ο νοών νοείτω. Η Θεία Πρόνοια ελέησε το γένος των Χριστιανών, και πρό του να διαδοθούν εις τον Κόσμον εκείνα τα κακέμφατα ρόπαλα, έκαμε και εφανερώθη η αντίθετος αυτη σκευωρία και παρεδόθησαν εις το πύρ, και οι κατά των ιδίων δεσποτών την κοινήν και καινήν ευτρεπίσαντες μάχαιραν, μάχαιραν εύρον μισθόν παραλόγου ζήλου αυτών".
 Ακόμη άς προστεθεί ότι ο Ι. Φιλήμων 14 έγραψε για τον Pήγα ότι " Η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως αφώρισε μάλιστα την ανάγνωσιν, όσων έγραψεν ούτος κατά του Ιερατείου". Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δεν αναφέρονται τα υποτιθέμενα κείμενα που έγραψε ο Ρήγας κατά του Ιερατείου. Κι αυτό το σημειώνουμε διότι η συστηματική έρευνα των έργων του Ρήγα δεν διαπιστώνει να "έγραψεν ούτος κατά του Ιερατείου". Επί πλέον, κάνει λάθος ο Φιλήμων όταν γράφει ότι "η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως αφώρισε" τον Ρήγα, διότι ουδέποτε υπήρξε μία καταδικαστική συνοδική απόφαση, ένας αφορισμός για τον Ρήγα και τα έργα του, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται και στο έγραφο της Aρχιγραμματείας του Oικουμενικού Πατριαρχείου, που παρατίθεται στο Παράρτημα. H ανακρίβεια του Iω. Φιλήμονα έκτοτε διαδόθηκε και έγινε πιστευτή λόγω της βαρύτητας του ονόματος του συγγραφέα. Κατ' αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η εντύπωση της αντίθεσης του Ρήγα έναντι της ορθοδόξου πίστεως και της Εκκλησίας.


ΔIEPEYNHΣH TΩN EPΓΩN TOY PHΓA

Η μελέτη όμως των έργων του Ρήγα Βελεστινλή καθώς και των ανακριτικών εγγράφων δείχνουν έναν Ρήγα πιστό. Ως πραγματικός ηγέτης και ολοκληρωμένος επαναστάτης ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του σε αληθινές ανθρώπινες αξίες. Αν και μελετούσε τα έργα του γαλλικού διαφωτισμού και τη γαλλική Eγκυκλοπαιδεία των Ντυντερώ και Ντ' Αλαμπέρ, δεν επηρεάσθηκε από τα αθεϊστικά κινήματα της εποχής του. Αντίθετα, έπαιρνε ό,τι σωστό έβρισκε. Η διερεύνηση των έργων του καθώς και των ανακριτικών εγγράφων δείχνουν την ορθόδοξη πίστη του Ρήγα Βελεστινλή. Η θέση αυτή στηρίζεται στα κατωτέρω τεκμήρια 15.

1. Ο Ρήγας στο λογοτεχνικό του βιβλίο Σχολείον των ντελικάτων εραστών, (Βιέννη 1790), σημειώνει ότι ο γάμος είναι "μυστήριον", όπως πιστεύει η Ορθόδοξη Εκκλησία. Συγκεκριμένα στον πρόλογό του "Πρός τους αναγνώστες" γράφει ότι "Aλλ' επειδή και δεν παύουν πάντοτε οι φιλοκατήγοροι να εφευρίσκουν αιτίας, διά να εξασκούν την γλώσσαν τους, νομίζω ότι θέλουν μεμφή και εμέ, πώς έκλεξα ερωτικήν ύλην (πράγμα οπού συνηθίζεται από κάθε τάγμα ανθρώπων τώρα εις τον αιώνα μας, καθώς είναι γνωστόν), ερωτικήν, λέγω, ύλην διά γύμνασιν της φιλοπονίας μου, και όχι άλλην. Αποκρίνομαι λοιπόν, ότι οι εμπεριεχόμενοι τώ παρόντι βιβλίω έρωτες εις υπανδρείαν καταντούν, η οποία είναι μυστήριον, και ας μην πολυλογούν". Επίσης στη σελ. 117 γράφει ότι "αυτή (η υπανδρεία) είναι μυστήριον, ένας άγιος δεσμός...".

2. Στο βιβλίο του Φυσικής απάνθισμα, (Βιέννη 1798) 16, που το μεγαλύτερο μέρος του έχει μεταφρασθεί από την γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντυντερώ και Ντ Αλαμπέρ, καταχωρίζονται χαρακτηριστικές φράσεις, που δείχνουν τις πεποιθήσεις του. Μνημονεύει τη "Θεία Γραφή" και χρησιμοποιεί τον όρο "ο μέγας δημιουργός", (σελ. 29, 55), "Κατά την Θείαν Γραφήν το νερόν, ήτοι η θάλασσα εκτίσθη πρώτον, και δεν επιδέχεται αμφιβολίαν πώς την αλάτισεν ευθύς ο μέγας δημιουργός, καθώς είναι έως τώρα", (σελ. 55).
Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο κείμενο από το έκτο κεφάλαιο "Περί Ηλίου", "πλήν απ' αυτά όλα δεν ιξεύρομεν τίποτες διά αληθινόν, εις τον μέγαν δημιουργόν τα πάντα είναι εύκολα, και οι άνθρωποι δεν αμαρτάνουν άν ερευνούν το αποτέλεσμα και τον λόγον του, ο οποίος είναι πολλά μακρυά από την περιωρισμένην διάνοιάν του", (σελ. 40). Επίσης σε άλλα σημεία γράφει, " Ημείς ιξεύρομεν πώς η Θεία Πρόνοια δεν έκαμε κανένα πράγμα περιττόν εις τον κόσμον", (σελ. 158), "εις το πλάγι της μήτρας παρατηρούν οι ανατόμοι ένα μικρόν σακουλάκι (ωοθήκη) μέσα εις το οποίον ο δημιουργός του παντός έβαλεν ένα κάποιον αριθμόν μικρών αυγών (ωαρίων)" 17 (σ. 146). Επί πλέον υποστηρίζει ότι "ο Θεός δεν έκτισε τίποτες του κάκου", (σελ. 40), και διερωτάται, ότι"οι νεώτεροι όμως προβάλλουν ότι άν δεν χρησίμευαν εις την τεκνογονίαν τα αρσενικά ψάρια, διατί εκτίσθησαν παρά Θεού;", (σελ. 121). Ακόμη χαρακτηριστικά παρατηρεί για την σοφία του Δημιουργού, " Οθεν άς φωνάξωμεν όλοι ομού, Κύριε τα έργα σου είναι μεγάλα και πολλά, πάντα εν σοφία εποίησας και έργα των χειρών σου εισίν οι ουρανοί", (σελ. 107).

3. Στο σημαντικό επαναστατικό του κείμενο, Νέα Πολιτική Διοίκησις 18, όπου βρίσκονται οι πολιτικές, πολιτειακές και κοινωνικές αντιλήψεις του Ρήγα παρατηρούμε τα ακόλουθα:
α) στην " Επαναστατική Προκήρυξη" 19, που το μεγαλύτερο τμήμα είναι δικό του κείμενο, υποστηρίζει την χριστιανική αντίληψη περί Πρωτοπλάστου, ότι "όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του Πρωτοπλάστου".
β) Μεταφράζοντας το γαλλικό Σύνταγμα, το οποίο στην " Επαναστατική Προκήρυξη" ανέφερε τον όρο " Ανώτατο Ον" (l' Etίe supίeme) 20, όρος τεκτονικός, ο Ρήγας δεν τον μεταφράζει, δεν τον γράφει στο ελληνικό κείμενο. Αν ήταν τέκτων μάλλον δεν θα παρέλειπε τον όρο αυτό και ίσως θα τον είχε ιδιαίτερα τονίσει.
γ) Επίσης στην " Επαναστατική Προκήρυξη" ο Ρήγας καταχωρίζει μία πολύ σημαντική φράση, η οποία δείχνει τη φιλοσοφική του θέση καθώς και την τακτική που ακολούθησε μελετώντας τα κείμενα του Διαφωτισμού: να παίρνει ό,τι καλό έβρισκε και όχι ανεξέταστα πιθηκίζοντας να ακολουθεί τις αντιλήψεις τους. Η συζήτηση έχει να κάνει για τα "φυσικά δίκαια" του ανθρώπου, τα οποία σύμφωνα με τη φυσιοκρατική, υλιστική αντίληψη έχουν πηγή τη Φύση, ενώ αντίθετα ο Ρήγας σημειώνει ότι "θεόθεν", από τον Θεό έχουν την αρχή τους. Συγκεκριμένα γράφει για "τα ιερά και άμωμα δίκαια, όπου θεόθεν τώ εχαρίσθησαν διά να ζήση ησύχως επάνω εις την γήν"21. τη θέση αυτή του Ρήγα την τονίζουμε ιδιαίτερα, διότι δεν έχει προσεχθεί, όπως η μέχρι τώρα έρευνά μας έχει δείξει, ούτε από εκείνους τους συγγραφείς, οι οποίοι εξετάζουν τα πολιτικά κείμενα του Ρήγα και τα συσχετίζουν με τα κείμενα του γαλλικού διαφωτισμού.
δ) Χαρακτηριστικό των αντιλήψεων της χριστιανικής παραδόσεώς του Pήγα αποτελεί και το γεγονός ότι στη Σημαία της Δημοκρατίας του χρησιμοποιεί εκτός από το ρόπαλο του Ηρακλέως, και τρεις "Σταυρούς" 22. στο παράρτημα της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως ο Ρήγας γράφει: " Η σημαία οπού βάνεται εις μπαϊράκια και παντιέρες της Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι εν ρόπαλο του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς επάνω...".

4. Στον Θούριό του γράφει συχνά για τον "Σταυρό", όπως στο στίχο 22, "να κάμωμεν τον όρκο επάνω στον Σταυρόν" 23 και στο στίχο 109 "ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον Σταυρόν", ενώ στον στίχο 123 αναφωνεί ότι πρέπει "... να λάμψη ο Σταυρός". στον στίχο 30 βάζει τους σκλαβωμένους να ορκισθούν στον Θεό και αναφωνεί "ας πούμ' απ' την καρδιά μας ετούτα στον Θεόν". Ως αδέλφια χριστιανούς αποκαλεί τους Σέρβους στον στίχο 69, "του Σάβα και του Δουνάβου αδέλφια Χριστιανοί".

5. Eπίσης στον Ύμνο Πατριωτικό, στη στροφή 14 τονίζει ότι απαραίτητο στοιχείο για τη νίκη είναι ο Σταυρός, η πίστη, η αγωνιστικότητα και τα πολεμοφόδια, συνοψίζοντας έτσι τους παράγοντες της νίκης:
"Σταυρός, η πίστις και καρδιά, δουφέκια και καλά σπαθιά, γκρεμίζουν Τυραννίαν, τιμούν Ελευθερίαν, οπ' έδωκεν ο Πλάστης στο δουνιά, μπρέ παιδιά".
Ομοίως, στη στροφή 40, αναφωνεί για το Σταυρό: "να λάμψη πάλιν ο Σταυρός άς έρχεται τώρα ομπρός, να ίδωσι τα άστρα τους πύργους και τα κάστρα να πέφτουν των Τυράννων στη φωτιά, μπρέ παιδιά".
Έχει υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας δεν αναφέρεται στην Ορθοδοξία. Όμως στον Ύμνο Πατριωτικό, (στροφή 13), χαρακτηριστικά χρησιμοποιεί τον όρο " Ορθόδοξος Χριστιανός" δίνοντας μάλιστα νόημα στην αγωνιστικότητα για την ελευθερία και τη σωτηρία του Γένους, και πώς για να είναι κανείς "καλός, κι ορθόδοξος χριστιανός" πρέπει να πάρει τα άρματα και να πολεμήσει για το καλό του Γένους:
"Όποιος λοιπόν είναι καλός κι ορθόδοξος χριστιανός με τ' άρματα στο χέρι, ας δράμει σαν ξεφτέρι το Γένος του να σώση με χαρά μπρέ παιδιά".

6. Στα ανακριτικά έγγραφα σύλληψης και ανάκρισης σημειώνεται ότι ο Ρήγας μιλά για την σωτηρία της ψυχής του, αντίληψη καθαρά χριστιανική. Συγκεκριμένα σημειώνεται ότι "ο Ρήγας ομολογεί ότι πάντοτε επεθύμει την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από του τουρκικού ζυγού και δή ότι μετά την σωτηρίαν της ψυχής του τούτο έχει ως πρώτον πόθον να ίδη εκδιωκόμενους τους Τούρκους από της Ελλάδος" 24.

7. Επίσης, στα ανακριτικά έγγραφα καταχωρίζονται τα πράγματα, που είχε ο Ρήγας κατά τη σύλληψή του στην Τεργέστη (Δεκέμβριος 1797), όπου εκτός των άλλων, είχε και "δώδεκα ελληνικά αντίτυπα της Καινής Διαθήκης" 25.

8. Τέλος, στα έργα του δεν καταχωρίζεται κάποιο στοιχείο που να δείχνει την αρνητική στάση του Ρήγα έναντι της χριστιανικής πίστης και της Ορθόδοξης Εκκλησίας και υπέρ μιάς αθεϊστικής τακτικής του. το ότι δεν κάνει μνεία της Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Σύνταγμά του, αυτό δεν σημαίνει μετά τα όσα αναφέραμε ότι ήταν και εναντίον της.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Ι. Η επιστολή, 1 Δεκεμβρίου 1798, του πατριάρχη Kωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε΄, όπου καταφέρεται εναντίον της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως του Ρήγα 26.

Κατάκρισις πολιτικού φυλλαδίου ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ κ.λπ. Ιερώτατε μητροπολίτα Σμύρνης, υπέρτιμε και έξαρχε Ασίας, εν αγίω πνεύματι αγαπητέ αδελφέ και συλλειτουργέ της ημών μετριότητος, κύρ Ανθιμε, χάρις είη τή αρχιερωσύνη σου και ειρήνη του Θεού! Διά της παρούσης ημετέρας πατριαρχικής επιστολής δηλοποιούμεν τή αρχιερωσύνη σου, ότι συνέπεσεν εις χείρας ημών εν σύνταγμα εις μίαν κόλλαν χαρτί ολόκληρον, μεγάλην, εις απλήν φράσιν (r)ωμαϊκήν, επιγραφόμενον "νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης των μικρών εν τή μεσογείω νήσων και της Βλαχομπογ-δανίας" και ανεμνήσθημεν του ποιμαντικού χρέους. και διά τούτο γράφομεν τή αρχιερωσύνη σου να επαναγρυπνής, εις όλα τα μέρη της επαρχίας σου με ακριβείς ερεύνας και εξετάσεις, όταν εμφανισθή τοιούτον σύνταγμα, ως άνωθεν, εις τύπον ή χειρόγραφον, να συνάξης πάντα τα διασπειρόμενα, και να τα εξαποστέλλης εις ημάς εν τάχει, μή επιμένων τα πλείονα, αλλ' αμέσως όσα άν εμπίπτωσι κατά μικρόν να εξαποστέλλης. και πρόσεχε, αδελφέ, ινα μη φανής παραμελών εις την τοιαύτην ποιμαντικήν και άγρυπνόν σου ταύτην αρχιερατικήν επιστασίαν, και εκ της επαρχίας σου εμφανισθή τοιούτον σύνταγμα διασπειρόμενον και δεν το φανερώσης πρός ημάς και εξαποστείλης τα τοιαύτα, αλλά δι' άλλου τινός ή σταλθή ενταύθα ή ακουσθή, ότι αποδεικνύεις σεαυτόν ανίκανον, και του ποιμαντικού χρέους ελλειπέστατον και αγρήγορον, και εκ τούτου υποπίπτεις εις ανυποληψίαν και ποινήν παρά Θεού και της εκκλησίας εξ αποφάσεως. Οθεν εντελλόμεθά σοι σφοδρώς να εγρηγορής όλαις δυνάμεσιν, εν πάσι τοίς μέρεσι της επαρχίας σου, και κώμαις και χωρίοις παραλίοις και μεσογείοις, να μήν παραμπέση τοιούτον σύνταγμα εις ανάγνωσιν τώ χριστιανικώ εμπιστευθέντι σοι λαώ, όπερ να μήν εμφανισθή πρώτον τή αρχιερωσύνη σου, ότι πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των θολερών αυτού εννοιών, τοίς δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον. Ούτω ποίησον και μή άλλως, εξ αποφάσεως, ινα και η του Θεού χάρις είη μετά της αρχιερωσύνης σου!
1798, Δεκεμβρίου α΄ + Κωνσταντινουπόλεως εν Χριστώ αδελφός.

ΙΙ. Η επιστολή, 22 Ιουνίου 1998, της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα πρός τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως κ. Βαρθολομαίο σχετικά με την άρση της καταδίκης του Συντάγματος του Ρήγα.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΦΕΡΩΝ-ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ-ΡΗΓΑ
Μιλτιάδου 3-Κηφισιά
Αρ. Πρωτ. 138 22.6.1998

ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΝ ΠΑΤΡIAΡΧΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΝ

Κωνσταντινούπολις Παναγιώτατε, Φέτος, το 1998, έχει ανακηρυχθεί ως έτος Ρήγα Βελεστινλή, γιορτάζοντας την επέτειο του μαρτυρικού θανάτου του, που είχε συμβεί, πρίν από διακόσια χρόνια, τον Ιούνιο του 1798, στον πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου.
Με την ευκαιρία της επετείου, η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Σάς γνωρίζει οτι το βασικό επαναστατικό κείμενο του εθνεγέρτη Ρήγα Βελεστινλή, η "Νέα Πολιτική Διοίκησις", που τυπώθηκε στη Βιέννη το 1797 και έγινε αιτία της συλλήψεώς του, καταδικάσθηκε από τον τότε πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, τον Γρηγόριο τον Ε΄, στην πατριαρχική επιστολή της 1ης Δεκεμβρίου 1798, όπου αναφέρεται "ότι συνέπεσεν εις χείρας ημών εν σύνταγμα εις μίαν κόλλαν χαρτί ολόκληρον, μεγάλην, εις απλήν φράσιν (r)ωμαϊκήν, επιγραφόμενον "νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης των μικρών εν τFή μεσογείων νήσων και της Βλαχομπογδανίας" και ανεμνήσθημεν του ποιμαντικού χρέους". Καταλήγοντας, " Οθεν εντελλόμεθά σοι σφοδρώς... να μήν παραμπέση τοιούτον σύνταγμα εις ανάγνωσιν τώ χριστιανικώ εμπιστευθέντι σοι λαώ (...) ότι πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των θολερών αυτού εννοιών, τοίς δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον".
Παναγιώτατε, η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Σάς γνωρίζει τα ανωτέρω για σχετική εξέταση και εάν είναι δυνατόν να αρθεί η καταδικαστική εκείνη απόφαση του Συντάγματος του Ρήγα Βελεστινλή, η οποία, επί πλέον, πολλές φορές αναφέρεται αρνητικά για την Ορθόδοξο Εκκλησία σε επιστημονικά συνέδρια και επιστημονικές ιστορικές μελέτες.
Εσωκλείουμε το βιβλίο του Ρήγα Βελεστινλή, τα Επαναστατικά, όπου περιέχεται η "Νέα Πολιτική Διοίκησις", καθώς και φωτοτυπία της επιστολής του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ πρός τον μητροπολίτη Σμύρνης Ανθιμον, από το βιβλίο Γ.Γ. Παπαδοπούλου, τα κατά τον αοίδοιμον πρωταθλητήν του ιερού των Ελλήνων αγώνος, τον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριον τον Ε΄, εν Αθήναις 1866, τ. Β΄, 498-499.
με τον προσήκοντα σεβασμό
για το Δ.Σ.

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο Γ.ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Δρ. ΔΗΜ. ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜ. ΚΟΓΚΟΥΛΗΣ

ΙΙΙ. το απαντητικό έγγραφο, 5 Αυγούστου 1998, της Αρχιγραμματείας της Aγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ ΑΡΧΙΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ Αριθ. Πρωτ. 858

Τοίς Εντιμ(ω)τάτοις κυρίοις Δρ. Δημ. Καραμπεροπούλω, Προέδρω, και Δημ. Κογκούλη, Γεν. Γραμματεί της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Εις Αθήνας.

Ελήφθη και μετά πολλής προσοχής εθεωρήθη εν συνεδρία της Αγίας και Ιεράς Συνόδου το από της 22ας Ιουνίου ε. έ., αρ. πρωτ. 138, γράμμα υμών, δι ου εξαιτείσθε όπως, επ' ευκαιρία της διακοσιοστής επετείου από του μαρτυρικού θανάτου του Ρήγα Βελεστινλή, εξετασθFή η δυνατότης άρσεως της από Δεκεμβρίου α΄ έτους αψςη κατακρίσεως πολιτικού φυλλαδίου, εν, υπογραφομένην υπό του Οικουμενικού Πατριάρχου Γρηγορίου Ε΄, χαρακτηρίζετε ως "καταδικαστικήν απόφασιν του Συντάγματος του Ρήγα Βελεστινλή".
Εις απάντησιν, γνωρίζω υμίν τα ακόλουθα:
1. Τυγχάνει δήλον ότι δεν πρόκειται περί καταδικαστικής αποφάσεως, αλλά περί εγκυκλίου γράμματος, ποιμαντικής σκοπιμότητος και καιρικού χαρακτήρος, ευρίσκοντος την δικαιολογίαν αυτού εις την μέριμναν του ποιμένος όπως διαφυλάξη τους υπό την προστασίαν αυτού τελούντας χριστιανούς από διώξεων και δυσμενών συνεπειών, των οποίων την σκληρότητα μαρτυρεί η ιστορία. Διότι είναι γνωστόν, ότι τα μή συνταγματικά καθεστώτα της Ευρώπης και του λοιπού κόσμου της εποχής εκείνης διέκειντο εχθρικώς πρός την ιδέαν της δεσμεύσεως αυτών διά συνταγμάτων και σκληρώς κατεδίωκον τους υποστηρίζοντας σχετικάς ιδέας, ως έπραξαν και προκειμένου περί του Ρήγα Βελεστινλή, του οποίου την διακοσιοστήν επέτειον της διά πολιτικούς λόγους θανατώσεως άγομεν κατά το τρέχον έτος.

2. Από τοιούτων κινδύνων ύφειλεν, ως φιλόστοργος Πατήρ, να διαφυλάξη το ευπαθές ποίμνιον αυτού ο αοίδιμος Πατριάρχης ανεξαρτήτως της προσωπικής αυτού αντιλήψεως περί της ορθότητος ή μή του "συντάγματος" του Ρήγα Βελεστινλή, του οποίου την περισυλλογήν συνιστά, αναμιμνησκόμενος "του ποιμαντικού χρέους", ως χαρακτηριστικώς γράφει.

3. Είναι γνωστόν ότι ο Προφήτης Ιερεμίας συν-εβούλευσε τους αιχμαλώτους εις την Βαβυλώνα Ιουδαίους όπως ζήσουν εκεί ειρηνικώς άχρι καιρού, καίτοι αιχμάλωτοι και βιαίως μετοικισθέντες ( Ιερ.36, 4-11), σαφώς δε ο Εκκλησιαστής αποφαίνεται "ότι καιρός τώ παντί πράγματι" (3, 1-11, 17).

4. Επομένως σφάλλουν όσοι κρίνουν την τότε ενέργειαν επί τή βάσει των σημερινών δεδομένων, και δη της σχεδόν παγκοσμίου επικρατήσεως των συνταγματικών πολιτευμάτων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένεκα της οποίας ασφαλής συνήθως παρίσταται η διακίνησις των πολιτικών ιδεών, αν και ουδέ σήμερον ελλείπουν εις ωρισμένας περιπτώσεις οι σχετικοί κίνδυνοι.

5. Αλλά το πλέον εν προκειμένω σημαντικόν είναι, ότι η προσφερομένη υπό της Εκκλησίας εν Χριστώ ελευθερία υπερβαίνει πάσαν πολιτικήν ή αστικήν ελευθερίαν. Χωρίς δέ να αγνοήται η σχετική αξία της εγκοσμίου ελευθερίας, την αποκτησιν της οποίας συνιστά και ο Απόστολος Παύλος γράφων πρός Κορινθίους: "δούλος εκλήθης; μη σοι μελετώ, αλλ' ει και δύνασαι ελεύθερος γενέσθαι, μάλλον χρήσαι" (Α΄ Κορ. 7, 21), και περαιτέρω "μη γίνεσθε δούλοι ανθρώπων" (Α΄ Κορ. 7, 23), τονίζεται εν τη Εκκλησία η κεφαλαιώδης και σωτηριώδης πνευματική ελευθερία, η εμμονή εις την οποίαν θεωρείται βασικόν καθήκον του χριστιανού. Διό και η εντολή "τη ελευθερία Fw Χριστός υμάς ελευθέρωσε στήκετε και μή πάλιν ζυγώ δουλείας ενέχεσθε" (Γαλ. 5, 1) διατυπούται εντόνως, δεδομένου και ότι η εγκόσμιος ελευθερία προ ολίγον χρήσιμός εστιν εις τους μη έχοντας και την πνευματικήν εν Χριστώ τοιαύτην.

Οθεν, εν συμπεράσματι, καταφανούς όντος του καιρικού χαρακτήρος της εν λόγω εγκυκλίου, σαφέστατον είναι ότι των συνθηκών εκείνων διαδραμουσών, εξέλιπεν αυτοθρόως και η ισχύς αυτής και δεν υφίσταται σήμερον αντικείμενον πρός άρσιν. Τούτο δέ ισχύει έτι μάλλον εν όψει και του χαρακτήρος της εν λόγω εγκυκλίου ως μη επιβαλούσης δυσμενές τι μέτρον ή επιτίμιον κατά προσώπου τινός, ως μη εχούσης την προστασίαν του ποιμνίου από δυσμενών συνεπειών, όχι τόσο βεβαίως πνευματικών, ήτοι επηρεασμού ιδεολογικού ή πολιτικού εκ του περιεχομένου του Συντάγματος, ως φαίνεται υπονοούμενον εκ του χαρακτηρισμού δι' ευνοήτους λόγους αυτού ως πλήρους "θολερών εννοιών" και "τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιουμένων", αλλά πρακτικών, συνισταμένων εις καταδιώξεις και θανατώσεις, οία η του κυκλοφορήσαντος αυτό, ως εκ της επικρατούσης τώ χιλιοστώ επτακοσιοστώ ενηνηκοστώ ογδόω εκείνω έτει εν ταίς πλείσταις χώραις της Ευρώπης και της Ανατολίας καταστάσεως.

Επεί δε τούτοις, μετά των δεήσεων της Εκκλησίας υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του πρωτοπόρου εκείνου ανδρός Ρήγα Βελεστινλή, και των συγχαρητηρίων αυτής διά το έργον της υμετέρας Eπιστημονικής Εταρείας, διατελώ μετά της εν Κυρίω αγάπης και ευχών.
Εν τοις Πατριαρχείοις, τή 5η Αυγούστου 1998
+ Ο Φιλαδελφείας Μελίτων Αρχιγραμματεύων της Αγίας και Ιεράς Συνόδου.


HΤΑΝ Ο ΡΗΓΑΣ ΜΑΣΟΝΟΣ;

Το ερώτημα αν ο Ρήγας ήταν μασόνος έχει πολλές φορές διατυπωθεί, όπως και πρόσφατα σε εκπομπή στην ΕΤ3, την ημέρα της εθνικής επετείου της 25ης Μαρτίου 2002, από τον κ. Βασίλη Βασιλικό*, και το οποίο ωστόσο έμεινε αναπάντητο.
Συγκεκριμένη απάντηση, όμως, θα δοθεί αφού πρώτα γίνει διερεύνηση των έργων του Ρήγα, για να διαπιστωθεί αν συγκεντρώνονται εκείνα τα στοιχεία, τα οποία θα ενισχύσουν την άποψη ότι ήταν ή αντίθετα ότι δεν ήταν μασόνος. Ο Ρήγας είχε συγγράψει αρκετά έργα, στα οποία, αν και πολλά είναι μεταφράσεις ξένων βιβλίων, καταγράφει και τις προσωπικές του αντιλήψεις. Πρέπει επίσης να διερευνηθούν τα έγγραφα σύλληψης, ανάκρισης και θανάτωσής του, τα οποία έχουν έρθει στη δημοσιότητα από τους Αιμ. Λεγράνδ και Κων. Αμαντο 1. Επιστολές του Ρήγα δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπισθεί, παρ' όλον ότι είχε με πολλούς αλληλογραφία, όπως αναγράφεται στα έγγραφα 2.
Η διεξοδική μελέτη των έργων του Ρήγα, που διενεργήθηκε, δεν προσέφερε στοιχεία, τα οποία να ενισχύσουν τη μασονική του ιδιότητα, όπως επίσης στα έγγραφα που έχουν διασωθεί δεν ανευρίσκεται δηλωτικό της τεκτονικής του ιδιότητας ή αν μυήθηκε ή αν είχε γνωρίσει κάτι σχετικά με τον τεκτονισμό. τα δημοσιεύματα, που είχαν αναγράψει πώς τάχα ο Ρήγας είχε μυηθεί στον τεκτονισμό, είναι μεταγενέστερα, στηρίζονται σε υποθέσεις και πιθανολογούν την τεκτονική του ιδιότητα χωρίς ιστορικά τεκμήρια 3. Αν ο Ρήγας ήταν μασόνος θα περίμενε να κανείς να βρει στα έργα του μερικές καταγεγραμμένες θέσεις, όπως ήταν συνήθεια κατά τη γαλλική επανάσταση. Απεναντίας, ο Ρήγας όχι μόνο δεν αναφέρει τέτοιες απόψεις, αλλά αναγράφει και θέσεις δηλωτικές των θρησκευτικών του αντιλήψεων. Κατωτέρω παρατίθενται ορισμένα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί κατά τη διενεργηθείσα έρευνα των έργων του.

1. Είναι γνωστό ότι ο Ρήγας μετέφρασε το γαλλικό σύστημα του 1793. Όμως διαπιστώνεται ότι στην Επαναστατική Προκήρυξη, η οποία αποτελεί το πρώτο μέρος του σημαντικού έργου Νέα Πολιτική Διοίκησις, παραλείπει την αναφορά στο Υπέρτατο Ον 4, που περιέχεται στο γαλλικό κείμενο, σύμφωνα με τα παρατιθέμενα σε αντιστοιχία κείμενα: "En consυήuence, il pίoclame, en pίυsente de l' Etίe supίeme, la dυclaίation suivante des dίoits de l' homme et du citoyen". "(...) κηρύττεται λαμπροφανώς η ακόλουθος δημοσία φανέρωσις των πολυτίμων δικαίων του ανθρώπου και του ελευθέρου κατοίκου τούτου του βασιλείου". Νομίζουμε ότι, άν ο Ρήγας ήταν μασόνος, θα μνημόνευε αυτήν την ιδιαιτέρας σημασίας από τεκτονικής πλευράς έκφραση και μάλιστα θα την τόνιζε χαρακτηριστικά. Επισημαίνεται πάντως ότι ο Ρήγας γνώριζε τον όρο "υπέρτατον Oν" εφόσον τον χρησιμοποιεί στη μετάφραση του βιβλίου του Νέος Ανάχαρσις, (Βιέννη 1797, σελ. 268).

2. Ομοίως στην Επαναστατική Προκήρυξη και μάλιστα στο τμήμα που δεν περιέχεται στο γαλλικό κείμενο και είναι προσθήκη του Ρήγα, έχει μία φράση χαρακτηριστική των αντιλήψεών του. Συγκεκριμένα τονίζει ότι τα φυσικά δίκαια είναι "θεόθεν", δηλ. από τον Θεό δοσμένα: "(...) να εκβοήση μεγαλοφώνως, ενώπιον πάσης της Οικουμένης, με βροντώδη κραυγήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια, οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν διά να ζήση ησύχως επάνω εις την γήν", (η υπογράμμιση δική μας). Η θέση αυτή του Ρήγα είναι διαφορετική από την φυσιοκρατική αντίληψη της εποχής του, που δέχεται ως πηγή των δικαίων τη Φύση.

3. Επίσης στην Επαναστατική Προκήρυξη, στο κείμενο που πρόσθεσε κατά την μετάφραση αναγράφει ότι "όλοι πλάσματα του θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου". Η έκφραση αυτή υποδουλώνει μία συγκεκριμένη ορθόδοξη χριστιανική θέση.

4. Στον Θούριό του γράφει συχνά για τον "Σταυρό", όπως στο στίχο 22, "να κάμωμεν τον όρκο επάνω στον Σταυρόν" και στο στίχο 109 "ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον Σταυρόν", ενώ στον στίχο 123 αναφωνεί ότι πρέπει "... να λάμψη ο Σταυρός". στον στίχο 30 βάζει τους σκλαβωμένους να ορκισθούν στον Θεό και αναφωνεί "ας πούμε απ' την καρδιά μας ετούτα στο Θεόν". τους Σέρβους ως αδέλφια χριστιανούς τους αποκαλεί στον στίχο 69, "του Σάβα και του Δουνάβου αδέλφια Χριστιανοί".

5. Yποστηρίζεται ότι ο Ρήγας "σαν μασόνος που ήταν", για να προετοιμάσει την επανάστασή του χρησιμοποίησε την μυστικότητα και συνέστησε "μυστική εταιρεία". Όμως, η μελέτη των έργων και των εγγράφων της σύλληψης και ανάκρισης δεν στοιχειοθετούν την άποψη ότι ο Ρήγας συνέστησε μυστική εταιρεία. Είχε επαφές με τους Έλληνες της Βιέννης, στις συνεστιάσεις των οποίων τραγουδούσε με την φλογέρα του τον Θούριο. Επίσης είχε συναντήσεις και με τον καθηγητή της Ιατρικής και γιατρό της αυτοκράτειρας Πέτρο Φράνκ (Peteί Fίank, 1745-1821) 5. Μάλιστα ο Φράνκ έσωσε από τη σύλληψη της Aυστριακής Aστυνομίας τον κοζανίτη γιατρό Γεώργιο Σακελλάριο, (1767-1838), τον οποίο είχε υπό την προστασία του στο Νοσοκομείο της Βιέννης, εφ' όσον κατηγορούνταν ως συνεργάτης του Ρήγα.
  Ο Ρήγας απλώς και μόνο εργάσθηκε με πολλή προσοχή και διάκριση για να αποφύγει την προσοχή της Aυστριακής Aστυνομίας. και το κατόρθωσε παραπλανώντας την λογοκρισία της αστυνομίας με τα διάφορα στοιχεία που προσέθετε, όπως στην περίπτωση της Χάρτας της Ελλάδος 6, με τα νομίσματα και τις επιπεδογραφίες ιστορικών γεγονότων και τόπων της αρχαιότητας, ενώ ο πραγματικός του σκοπός ήταν να τυπώσει έναν πολιτικό χάρτη του κράτους, που θα δημιουργούσε μετά την επανάσταση. για κάθε έκδοση έπαιρνε άδεια από την λογοκρισία της Aυστριακής Aστυνομίας. Μόνο τα επαναστατικά του κείμενα ( Επαναστατική Προκήρυξη, Δίκαια του Aνθρώπου, το Σύνταγμα και Θούριος) τα τύπωσε παράνομα.
  Ο Ρήγας γνώριζε καλά ότι δεν θα ήταν δυνατόν πλέον να αποκρύψει τους πραγματικούς του σκοπούς και να πάρει την άδεια εκτύπωσης από τον λογοκρίτη της Aυστριακής Aστυνομίας. Επί πλέον θα αποκαλυπτόταν το επαναστατικό του σχέδιο. Ακόμη γνωρίζουμε από τα Ανέκδοτα έγγραφα 7 ότι ο Ρήγας τραγούδαγε στη Βιέννη τον Θούριό του στις συναντήσεις με τους Έλληνες πατριώτες. Επισημαίνεται ότι η Aυστριακή Aστυνομία μόνο μετά από την προδοσία από τον τυχάρπαστο Έλληνα έμπορο της Τεργέστης πληροφορήθηκε την επαναστατική κίνηση του Ρήγα, γεγονός που συντάραξε τόσο τον αρμόδιο υπουργό Peίgen όσο και τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο.

6. Ενδιαφέρουσες είναι οι σχετικές παρατηρήσεις του Λεάνδρου Βρανούση 8, ο οποίος σημειώνει ότι οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί από τέκτονες συγγραφείς ότι "ο Ρήγας είχε ιδρύσει μυστική Εταιρεία κατά τα τεκτονικά πρότυπα (μυστικοπαθής αοριστία αρχών και στόχων, διαδοχικά στάδια κατηχήσεως, ιεράρχηση "μεμυημένων" σε βαθμίδες κ.λπ.) δεν επιβεβαιώνονται από καμιά αξιόπιστη μαρτυρία. Οι λεγόμενες "τεκτονικές παραδόσεις", ατεκμηρίωτες πάντοτε, αποδεικνύονται, όλες, υστερογενείς".

7. Ο Ρήγας κάνει συχνά αναφορά στον Σταυρό, σύμβολο της χριστιανικής του πίστης, όπως στον Θούριο, στίχ. 21-22, 109-110, 123-124: " Ελάτε μ' έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν. Ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον Σταυρόν και σαν αστροπελέκια κτυπάτε τον εχθρόν. στεριάς και του πελάγου να λάμψη ο Σταυρός κ' εις την Δικαιοσύνην να σκύψη ο εχθρός",

και στον Ύμνο Πατριωτικό, στροφή 14 (βλ. παρακάτω) και 40,
"Nα λάμψη πάλιν ο Σταυρός, ας έρχεται τώρα ομπρός". Αν ο Ρήγας ήταν μασόνος πιθανόν να παρέλειπε τέτοιες σαφείς αναφορές στο ιδιαίτερο αυτό σύμβολο της χριστιανικής πίστης.

8. Επίσης στον Ύμνο Πατριωτικό, στροφή 14, τονίζει ότι πηγή της ελευθερίας είναι ο Πλάστης. Αν ήταν μασόνος, θα περίμενε κανείς διαφορετική έκφραση, σύμφωνη με τις τεκτονικές αντιλήψεις. Ωστόσο, δεν θα πρέπει, όπως υποστηρίζεται, ο όρος Πλάστης 9 να εκληφθεί με την τεκτονική σημασία του Υπερτάτου Οντος και τούτο διότι ακριβώς δύο γραμμές παραπάνω κάνει αναφορά στο Σταυρό, που είναι χαρακτηριστικό χριστιανικό σύμβολο. "Σταυρός, πίστις και καρδιά δουφέκια και καλά σπαθιά, γκρεμίζουν τυραννίαν τιμούν ελευθερίαν. όπ' έδωκεν ο Πλάστης στο δουνιά".

9. Ο Ρήγας χρησιμοποίησε τον σταυρό ως σύμβολο και στην τρίχρωμη σημαία του κράτους του, την οποία περιγράφει στο Παράρτημα του Συντάγματός 10 του, όπου χαρακτηριστικά τονίζει ότι στο κέντρο της σημαίας θέτει σε οριζόντια θέση το ρόπαλο του Ηρακλή 11, με τρεις σταυρούς επάνω.

10. Επισημαίνουμε ακόμη ότι ο όρκος στον Θούριο δίδεται φανερά και δημόσια από τους επαναστατημένους ραγιάδες και όχι κρυφά, όπως στις τεκτονικές στοές και άλλες μυστικές εταιρείες. Επί πλέον δεν περιέχεται κάποιο συμβολικό σήμα, όπως στις τεκτονικές στοές, απλώς και μόνο οι επαναστάτες υψώνουν τα χέρια πρός τον ουρανό 12.
"Ελάτε μ' έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν, να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν. Kαί τότε, με τα χέρια ψηλά στον ουρανόν, άς πούμ' απ' την καρδιά μας ετούτα στον Θεόν", (Θούριος, στίχ. 21-22, 29-30).


ΣYMΠEPAΣMA

H διερεύνηση των έργων του Ρήγα δεν προσέφερε στοιχεία που να τεκμηριώνουν την άποψη, των κατηγόρων του Pήγα Bελεστινλή, που παρουσιάσθηκε στο πρώτο μέρος της μελέτης, ότι τάχα ο Pήγας ήταν εναντίον της Oρθοδόξου πίστεως και της Eκκλησίας. Aπεναντίας στα έργα του ο Pήγας παραθέτει πολλά στοιχεία, τα οποία ενισχύουν την άποψη ότι ήταν πιστός. Eπίσης η διερεύνηση των έργων του Pήγα δεν τεκμηριώνουν τη διατυπωθείσα θέση ότι ο συγγραφέας τους είχε μασονική ιδιότητα και ότι οι τεκτονικές παραδόσεις για τον Ρήγα είναι μεταγενέστερες και ατεκμηριώτες και, φυσικά, είναι δύσκολο ιστορικά να ληφθούν σοβαρά υπόψη.



ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Όνομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή, Β΄ έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2000.
2. O Pήγας στην αφιερωματική προσφώνηση στον Xριστόδουλο Kιρλιάνο στο βιβλίο του Φυσικής απάνθισμα, Bιέννη 1790, μνημονεύει "τον ενεστώτα πόλεμον των τριών ιμπερίων", Aυστρίας, Pωσίας και Tουρκίας.
3. Eνδεικτικά βλ. Δημ. Kαραμπερόπουλος, " H Γαλλική "Encyclopυdie" ένα πρότυπο του έργου του Pήγα "Φυσικής απάνθισμα"", O Eρανιστής, τόμ. 21, Aθήνα 1997, σελ. 95-128.
4. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Johann Chίistian von Engel ο Pήγας ετοίμαζε και για τις υπόλοιπες περιοχές του κράτους του λεπτομερείς χάρτες. Tην μαρτυρία μνημονεύει ο Γ. Λάϊος, "Oι χάρτες του Pήγα. Eρευνα επί νέων πηγών", Δελτίον Iστορικής Eθνολογικής Eταιρείας, τόμ. 14, 1960, Παράρτημα II, σελ. 296-298.
5. Bλ. Aπ. Δασκαλάκης, Pήγα Bελεστινλή επαναστατικά σχέδια και μαρτυρικόν τέλος, Aθήναι 1979. Δημ. Kαραμπερόπουλος, "Tο επαναστατικό σχέδιο του Pήγα Bελεστινλή για την απελευθέρωση των Eλλήνων και των άλλων Bαλκανικών λαών", στον τόμο Πρακτικών της Hμερίδας O Pήγας και οι συνεχιστές του, (12 Mαΐου 1998), Σόφια 2001, σελ. 7-34.
6. Δημ. Καραμπερόπουλος, " Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. τα πρότυπά της και νέα στοιχεία", στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, σελ. 50.
7. Bλ. Nικ. Πανταζόπουλος, Mελετήματα για τον Pήγα Bελεστινλή, έκδ. Eπιστημονικής Eταιρείας Mελέτης Φερών-Bελεστίνου-Pήγα, B΄ έκδοση Aθήνα 1998, σελ. 99.
8. Η επιστολή του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ έχει δημοσιευθεί. Βλ. Γ.Γ. Παπαδόπουλος, τα κατά τον αοίδημον Γρηγόριον τον Ε΄, εν Αθήναις 1866, τόμ. Β΄, σελ. 498-499. στο Παράρτημα καταχωρίζεται ολόκληρη η επιστολή του Γρηγορίου Ε΄, το έγγραφο (22 Ιουνίου 1998) της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα πρός τον Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως κ. Βαρθολομαίο, με το οποίο ζήτησε την άρση της καταδίκης του Συντάγματος του Ρήγα, καθώς και η απάντηση της Αρχιγραμματείας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
9. Σχετικά βλ. την υπό του Kωνστ. Δυοβουνιώτου παρουσίαση σε συνέχειες της "Eρμηνείας της Aποκαλύψεως του Kυρίλλου του Πατρέως" στο περιοδ. Θεολογία, τόμ. KB΄, Aθήνα 1951, σελ. 446-462, 568-576, τόμ. KΔ΄, 1953, σελ. 345-358, 504-519, τόμ. KE΄, 1954, σελ. 47-57, τόμ. KΣT΄, 1955, σελ. 441-444, 541-547. Λουκία Δρούλια, "Λαυριώτης μοναχός Kύριλλος από την Πάτρα και η βιβλιοθήκη του", O Eρανιστής, τόμ. 11, 1974, σελ. 456-503. Αστ. Αργυρίου " Η ιδεολογική σημασία των κρίσεων του Κυρίλλου Λαυριώτη εναντίον του Ρήγα", Υπέρεια, τόμ. 1, Πρακτικά Α΄ Συνεδρείου "Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας" (Βελεστίνο 1986), Αθήνα 1990, σελ. 507-515" και Ι. Μπολανάκης, " Η θρησκευτικότητα του Ρήγα Βελεστινλή", Υπέρεια, τόμ. 2, Πρακτικά Β΄ Συνεδρίου "Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας" Αθήνα 1994, σελ. 635-642.
10. Βλ. Χριστ. Περραιβός, Ιστορία Σουλίου και Πάργας..., Βενετία 1815, σελ. 94-96.
11. Μιχαήλ Περδικάρης, "Ρήγας ή κατά ψευδοφιλελλήνων" ανέκδοτον έργον (1811) εκδιδόμενον υπό Λ. Βρανούση, Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου, τόμ. 11, (1961), ανάτυπον. Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήναι 1997. τα παρατιθέμενα κείμενα ειναι κατά σειρά από τις σελ. 28, 56 και 58.
12. Βλ. Ανώνυμος ο Έλλην, Ελληνική Νομαρχία, ήτοι λόγος περί ελευθερίας, Eν Ιταλία 1806, Φιλολογική απομνημόνευση Γ. Bαλέτας, έκδ. τέταρτη, Aποσπερίτης, Aθήνα 1992, σελ. 150 κ. εξ.
13. Σχετικά βλ. Αικ. Κουμαριανού, " Ο Νέος Ραψάκης", Ο Ερανιστής, τόμ. 6, 1968, σελ. 1-18.
14. Βλ. Ιω. Φιλήμων, Δοκίμιον περί της Φιλικής Εταιρείας, Eν Ναυπλίω 1834, σελ. 94. για τις ανακρίβειες και τους χαρακτηρισμούς εναντίον του Ρήγα που γράφει ο Ιωάν. Φιλήμων χαρακτηρίζοντάς τον ως "επιπόλαιο εξεταστή των πραγμάτων" βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, " Η άδικη κρίση του Ιω. Φιλήμονος για τον επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή", Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 38, Λάρισα 2000, σελ. 257-272. και σε ανάτυπο.
15. Πρβλ. Ι. Μπολανάκης, ό. π., σελ. 635-642.
16. Βλ. Ρήγας Βελεστινλής, Φυσικής απάνθισμα διά τους αγχίνους και φιλομαθείς Ελληνας εκ της γερμανικής και γαλλικής διαλέκτου ερρανισθέν, εν Βιέννη 1790. Φωτομηχανική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1991, Γ΄ επανέκδοση Αθήνα 2000, με την προσθήκη ευρετηρίου. Πρβλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, " Η γαλλική "Encyclopυdie" ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα "Φυσικής απάνθισμα"", Ο Ερανιστής, τόμ. 21, 1997, σελ. 95-128.
17. για τους ιατρικούς αυτους όρους βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος , " Ιατρικές γνώσεις του Ρήγα Βελεστινλή στο βιβλίο του "Φυσικής απάνθισμα"", Υπέρεια, τόμ. 1, Πρακτικά Α΄ Διεθνούς Συνεδρίου "Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας" (1986), Αθήνα 1990, σελ. 457-499.
18. Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, τα Επαναστατικά. ( Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα, Θούριος, Υμνος Πατριωτικός), Επιμέλεια-Εισαγωγή-Ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλος, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2005.
19. Εχουμε παρατηρήσει ότι η " Επαναστατική Προκήρυξη" και "τα Ολύμπια" είναι τα μόνα έργα του Ρήγα που δεν περιέχουν ξένες λέξεις όπως άλλα έργα του, ένδειξη ότι όσο ο Ρήγας προχωρούσε στην ακμή του επαναστατικού του σχεδίου τόσο καθάριζε το λεξιλόγιό του από ξένες λέξεις. Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Ο Ρήγας Μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001, σελ. 30-33.
20. Βλ. Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας, Άπαντα Νεοελλήνων Κλασσικών, Αθήνα 1968, τόμ. 2, σελ. 682-683, όπου παρατίθενται σε αντιστοιχία και το Γαλλικό κείμενο.
21. Παρατίθεται όλη η παράγραφος από την Επαναστατική Προκήρυξη της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως του Ρήγα Βελεστινλή: " Ο μέχρι τούδε λέγω, δυστυχής οyτος λαός, βλέποντας ότι όλαι του αι θλίψεις και οδύναι, τα καθημερινά δάκρυά του, ο αφανισμός του, προέρχεται από την κακήν και αρχειεστάτην διοίκησιν, από την στέρησιν καλών νόμων, απεφάσισεν, ενανδριζόμενος μίαν φοράν, να ατενίση πρός τον ουρανόν, να εγείρη ανδρείως το καταβεβαρημένον τράχηλόν του και, ενοπλίζοντας εμμανώς τους βραχίονάς του με τα άρματα της εκδικήσεως και της απελπισίας, να εκβοηθήση μεγαλοφώνως, ενώπιον πάσης της Οικουμένης, με βροντώδη κραυγήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια, όπου θεόθεν τώ εχαρισθήσαν διά να ζήση ησύχως επάνω εις την γήν".
22. Ενδιαφέρουσες είναι οι σχετικές παρατηρήσεις του Βρανούση ότι οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί πώς "ο Ρήγας είχε ιδρύσει μυστική Εταιρεία κατά τα τεκτονικά πρότυπα (μυστικοπαθής αοριστία αρχών και στόχων, διαδοχικά στάδια κατηχήσεως, ιεράρχηση "μεμυημένων" σε βαθμίδες κ.λπ.) δεν επιβεβαιώνονται από καμία αξιόπιστη μαρτυρία. Οι λεγόμενες "τεκτονικές παραδόσεις", ατεκμηρίωτες πάντοτε, αποδεικνύονται, όλες, υστερογενείς". Βλ. Λέανδρος Βρανούσης, Η Σημαία, το Εθνόσημο και η Σφραγίδα της " Ελληνικής Δημοκρατίας" του Ρήγα, Αθήνα 1992, σελ. 364, ανάτυπο από τον 8ο τόμο του Δελτίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος.
23. Ας σημειωθεί ότι ο όρκος στον Θούριο δίδεται φανερά, δημόσια, από τους επαναστατημένους ραγιάδες, κι όχι κρυφά, όπως στις τεκτονικές και άλλες μυστικές εταιρείες. Πρβλ. Απ. Δασκαλάκης, τα επαναστατικά τραγούδια του Ρήγα Bελεστινλή, Αθήνα 1977, σελ. 46.
24. Βλ. Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρος, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των σύν αυτώ μαρτυρησάντων, Αθήνησιν 1891, φωτομηχανική επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, (επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος), Αθήνα 1996, Β΄ έκδοση 2000, σελ. 65.
25. Βλ. Κων. Αμαντος, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, φωτομηχανική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με την προσθήκη ευρετηρίου (επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος), Αθήνα 1997, σελ. 145-149.
26. Βλ. Γ.Γ. Παπαδόπουλος , τα κατά τον αοίδιμον πρωταθλητήν του ιερού των Ελλήνων αγώνος, τον πατριάρχην Κων/πόλεως Γρηγόριον τον Ε΄, Εν Αθήναις 1866, τόμ. B΄, σελ. 498-499.

* O κ. B. Bασιλικός στην ευχαριστήριο απαντητική του επιστολή για την αποστολή του τότε επανεκδοθέντος με επιμέλειά μας βιβλίου του Pήγα, O Hθικός Tρίπους, μάς έθεσε το ίδιο ερώτημα και μετά από λίγο μάς ευχαρίστησε για την τεκμηριωμένη απάντηση μας, το περιεχόμενο της οποίας αποτέλεσε και τον πυρήνα του τωρινού κειμένου.


1. Βλ. Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρος, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των σύν αυτώ μαρτυρησάντων, Αθήνησιν 1891, φωτομηχανική επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου επιμ. Δημ. Kαραμπερόπουλου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1996, Β΄ έκδοση Αθήνα 2000, Κων. Αμαντος, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, φωτομηχανική επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1997.
2. Βλ. Αιμ. Λεγράνδ, ό. π., σελ. 7, 9, 13, 65, 69, 73, 89, 99.
3. για παράδειγμα μνημονεύεται η περίπτωση του Douglas Dakin, ο οποίος χωρίς να προσκομίζει τη σχετική τεκμηρίωση, αναγράφει απλά ότι "...ο Pήγας μέλος των "Kαλών Eξαδέλφων" ("Bons Cousin"), στοάς που είχε ιδρυθεί στη Bιέννη το 1780". Bλ. Douglas Dakin, H ενοποίηση της Eλλάδος 1770-1923, μετάφρ. A. Ξανθόπουλος, έκδ. M.I.E.T., Aθήνα 1989, σελ. 46. Eπίσης το ίδιο και ο K. Θ. Δημαράς, Iστορία της Nεοελληνικής Λογοτεχνίας, όγδοη έκδοση, Iκαρος, Aθήνα 1987, σελ. 167, σημειώνει γενικά και χωρίς να παρατίθενται στοιχεία ότι ο Pήγας όταν έφθασε στη Bλαχία "Ίσως να κατηχήθηκε τότε στον τεκτονισμό".
4. Βλ. Λ. Βρανούσης, Ρήγας, Άπαντα τα έργα, Απαντα Νεοελλήνων Κλασσικών, Αθήνα 1968, τόμ. 2, 682-683, Νικ. Πανταζόπουλος, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Β΄ έκδοση, 1998, σελ. 45.
5. Βλ. Χριστ. Περραιβός, Σύντομος βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φερραίου, εν Αθήναις 1860, σελ. 38-39.
6. Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, " Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. τα πρότυπά της και νέα στοιχεία", Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998, σελ. 51.
7. Βλ. Αιμ. Λεγράνδ, ό. π., σελ. 19 και 59.
8. Βλ. Λέανδρος Βρανούσης, Η σημαία, το εθνόσημο και η σφραγίδα της " Ελληνικής Δημοκρατίας" του Ρήγα, Αθήνα 1992, σελ. 364, ανάτυπο από τον 8ο τόμο του Δελτίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος.
9. Βλ. Ιωάννης Λουκάς, Ιστορία της ελληνικής Μασονίας και ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1991, σελ. 70.
10. "Παράρτημα. Η σημαία οπού βάνεται εις τα μπαϊράκια και παντιέρες της Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι εν ρόπαλον του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς επάνω". Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, τα Επαναστατικά..., σελ. 60.
11. το ρόπαλο του Ηρακλέους αποτελεί βασικό συμβολικό στοιχείο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα. Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, "το ρόπαλο του Ηρακλή. το σύμβολο της επαναστατικής σκέψης του Ρήγα" Ιστορικά Θέματα, τεύχ. 16, Μάρτιος 2003, σελ. 26-31.
12. Βλ. Απ. Δασκαλάκης, τα εθνεγερτικά τραγούδια του Ρήγα Βελεστινλή, έκδοσις νέα μετά προσθηκών, εκδόσεις Ε. Γ. Βαγιονάκη, Αθήναι 1977, σελ. 46.