Στον Θούριό του ο Ρήγας προβάλλει το παράδειγμα των προγόνων, οι οποίοι αγωνίσθηκαν για την ελευθερία τους:

«Πώς οι προπάτορές μας ωρμούσαν σαν θεριά,

για την Ελευθερίαν πηδούσαν στη φωτιά», στίχ. 117-118.

  Παρόμοια και στον Υμνο Πατριωτικό σε πολλές στροφές ο Ρήγας αναφέρεται στην ανδρεία των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι θα πρέπει να αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση:

«Παράδειγμα μας είναι

των προπατόρων μνήμαι», στροφή 6

«Να λάμψη πάλιν Λευθεριά

ως ήτον τότε μια φορά», στροφή 20

  Ιδιαίτερα κάνει αναφορά στον Μέγα Αλέξανδρο και στον Λεωνίδα, τους οποίους θέτει ως πρότυπο για τους σύγχρονούς του Ελληνες:

«Αλέξανδρε, τώρα να βγής,

από τον τάφον, και να ιδής,

των Μακεδόνων πάλιν

ανδρείαν την μεγάλην,

πώς τους εχθρούς νικούνε», στροφή 33

«Ο Λεωνίδας πού να ζή,

με τους τριακόσιους του μαζί,

να ιδή τον Σπαρτιάτη

πώς ρίχνεται σαν άτι», στροφή 34

«Αυτούς κ' εμείς τους θαυμαστούς

ήρωας κι άλλους εκλεκτούς

ας μιμηθώμεν τώρα,

μη χάνωμεν την ώρα,

ότ' είναι πρόγονοί μας», στροφή 35

«Αυτοί εζούσαν στο δουνιά,

μισούντες την κακή σκλαβιά.

Για την Ελευθερίαν

Πηδούσαν στην φωτία», στροφή 36.

  Ο Ρήγας την ίδια χρονιά, το 1797, προβάλλει τον Μέγα Αλέξανδρο με την κυκλοφορία της εικόνος του στην οποία έχει και τους τέσσερις στρατηγούς του και παραστάσεις τριγύρω, με τις θριαμβευτικές νίκες του, την οικογένεια του Δαρείου να τον προσκυνά, σημειώνοντας ότι ο Μ. Αλέξανδρος «διεύθυνε τας δυνάμεις των Ελλήνων κατά των Περσών, εχάλασε την αυτοκρατορίαν των εις την Ασίαν και Αφρικήν». Για την ενέργεια αυτή, που εντάσσεται στο συγκεκριμένο επαναστατικό του έργο, επισημαίνουμε ότι σε μια εποχή θριάμβου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη, ο οποίος την ίδια εποχή είχε καταλύσει την Βενετική αυτοκρατορία και όλοι τον υμνούσαν ως ελευθερωτή, ο Ρήγας δεν έγραψε υπέρ του Ναπολέοντα ούτε μια λέξη, ούτε ένα στίχο στα έργα του, όπως έκαναν άλλοι Ελληνες. (ενδεικτικά βλ. Αδ. Κοραής, ΄Ασμα Πολεμιστήριον, 1800, σελ. 11 και ο Χριστόφορος Περραιβός, Υμνος εγκωμιαστικός παρ' όλης της Γραικίας προς τον αρχιστράτηγον Μποναπάρτε, Κέρκυρα 1798). Ο Ρήγας αυτήν την εποχή, Καλοκαίρι του 1797, τύπωνε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου τονίζοντας την ανδρεία του και προσφέροντας τον ως πρότυπο στους σκλαβωμένους Ελληνες για την απόκτηση της ελευθερία τους, πως μόνοι τους με αγώνα και ανδρεία θα αποκτήσουν την ελευθερία τους από την τυραννία, χωρίς να προσβλέπουν στων ξένων τη βοήθεια.

  Επίσης ο Ρήγας στη Χάρτα της Ελλάδος , Βιέννη 1796-1797, καταχωρίζει πολλά στοιχεία από την δόξα των αρχαίων Ελλήνων. Διάσπαρτα στα δώδεκα φύλλα θέτει τα εκατόν εξήντα δύο νομίσματα, στα οποία αναγράφει πολλές φορές το όνομα της εποχής του, όπως για παράδειγμα αναφέρουμε ότι αντί Φερών αναγράφει Βελεστίνου, αντί Αιγίου, Βοστίτζας, αντί Λευκάδος, Αγίας Μαύρας. Επίσης ακολουθεί τη διαίρεση της Χάρτας του σε τοπαρχίες και επαρχίες, όπως τα έχει ο πρότυπος χάρτας της αρχαίας Ελλάδος, τον οποίο χρησιμοποίησε ως πρότυπο για τη Χάρτα του, Αναγράφει τα αρχαία ονόματα της Ελλάδος. Παραθέτει τις επιπεδογραφίες, δηλ. τα τοπογραφικά διαγράμματα από σημαντικούς τόπους και γεγονότα της αρχαιότητος, όπως των Αθηνών, της Σπάρτης, των Θερμοπυλών, των Δελφών, της Ολυμπίας, της ναυμαχίας της Σαλαμίνος, της μάχης των Πλαταιών, της γενέτειράς του Βελεστίνου, όπου καταγράφει τις αρχαιότητες του , την παράσταση ενός αρχαίου θεάτρου, ενώ το πρώτο φύλλο της Χάρτας του αποτελεί το τοπογραφικό διάγραμμα της Κωνσταντινουπόλεως, στο οποίο αναγράφει κείμενα από αρχαίους συγγραφείς. Εντυπωσιακός είναι και ο τίτλος της Χάρτας του, όπου παραθέτει πλούσια εικονογράφιση από την αρχαιότητα, όπως εκτός των ολυμπιακών αγωνισμάτων, τον Κολοσσό της Ρόδου, την Αργώ, την Αθηνά, τη θεά επιστήμη, τη θυσία στον Δία, την πάλη του Ηρακλή με την έφιππο Αμαζόνα, την παράσταση με τον Δευκαλίωνα και τη γέννηση του ανθρωπίνου είδους.

  Ο Ρήγας στα έργα του ακόμη συνδέει τους αρχαίους λαούς της Θεσσαλίας, τους Κένταυρους και Λαπίθες, με της εποχής του τους Γκαραγκούνηδες και Χασιώτες . Επίσης στα περιθώρια των φύλλων 10, 11 και 12 της Χάρτας αναγράφει εκατόν δώδεκα ονόματα ενδόξων ανδρών της αρχαιότητας από τον 11 αιώνα π. Χ. μέχρι τον πρώτον αιώνα μ. Χ., θέτοντας στην αρχή ως σύμβολο της πνευματικής αυτής σειράς το ρόπαλο του Ηρακλέους.

Ρήγας και Ολυμπιακοί Αγώνες

  Στα πλαίσια του επαναστατικού του σχεδίου με την αρχική ενίσχυση του ηθικού των σκλαβωμένων με την υπόμνηση της μεγάλης τους κληρονομιάς, μετέφρασε και έργα τα οποία αναφέρονταν στους ένδοξους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαίας Ελλάδας.

Α΄. Συγκεκριμένα ο Ρήγας μετέφρασε και τύπωσε το 1797 στη Βιέννη το έργο Νέος Ανάχαρσις , του οποίου ένα κεφάλαιο με εβδομήντα σελίδες αναφέρεται στους Ολυμπιακούς αγώνες. Σημειώνεται ότι «τέσσαρες μεγάλαι πανηγύρεις συνενώνουσιν όλα τα γένη της Ελλάδος, Τα Πύθια ή των Δελφών, Τα ΄Ισθμια, της Κορίνθου, Τα Νέμεα και Τα Ολύμπια», (σελ. 256) και ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες συστήθηκαν από τον Ηρακλή (σελ. 256). Για τους κατοίκους της ΄Ηλιδος υπογραμμίζει ότι «Όλα τα έθνη της Ελλάδος είχον συμφωνήση να τους θεωρώσιν ως αφιερωμένους εις τον Δία, και να τους ευλαβώνται εις τρόπον οπού τα ξένα στρατεύματα κατέθετον τα όπλα των όταν εισέβαινον, και τα ελάμβανον μόνον όταν εύγαινον», (σελ. 252). Επί πλέον είχαν δημοσιεύσει ψήφισμα με το οποίο απαγορεύονταν «κάθε εχρικόν κίνημα» και ότι «τα στρατεύματα οπού ήθελον έμβη τότε εις αυτην την ιεράν γήν, ήθελον καταδικασθή εις μίαν ποινήν πληρωμής δύο μνών (180 λίβραις) ο κάθε στρατιώτης», (σελ. 257). Οι Ηλείοι έχουν την διοίκηση των Ολυμπιακών αγώνων και σε κάθε Ολυμπιάδα εκλέγουν τους κριτές και τους πρόεδρος των αγώνων, (σελ. 258). Επισημαίνει ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελούνταν «εις τιμήν του Διός» (σελ. 256) και ότι αποτελούσαν τα σημεία της αρχαίας χρονολογίας.

  Γίνεται περιγραφή της Ολυμπίας καθώς και σε έξι σελίδες του ναού του Διός, (σελ. 262-268), με τις γλυπτικές παραστάσεις περιγράφοντας το άγαλμα και τον θρόνο του Διός, «αυτό το αριστούργημα του Φειδία και της γλυπτικής», (σελ. 263), όπως παρατηρεί.. Επίσης πολλά αγάλματα των Ολυμπιονικών είχαν στηθεί στους δρόμους και πλατείες της Ολυμπίας. Επισημαίνεται ότι στις γυναίκες απαγορεύονταν να παρακολουθήσουν τους αγώνες «εξ αιτίας της γυμνότητος των αθλητών», εκτός από τις ιέρειες ενός ναού για μερικά αγωνίσματα (σελ. 278).

  Περιγράφεται το Ολυμπιακό Στάδιο, το οποίο διαιρείται στο κυρίως στάδιο και το ιπποδρόμιο και τα οποία «είναι ευπρεπισμένα με αγάλματα, με θυσιαστήρια και άλλα μνημεία» (σελ. 281). Σχετικά με τη σειρά των αγωνισμάτων σημειώνεται ότι στις πρωινές ώρες ασχολούνται με «τα λεγόμενα ελαφρά γυμνάσματα, ωσάν τα τρεξίματα και μετά το μεσημέρι εις τα λεγόμενα βαρέα ή σφοδρά, ως η πάλη, η πυγμή και τα λοιπά», (σελ. 282).

  Κατά την έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων προσφέρονταν οι θυσίες στο ναό του Διός καθώς και σε άλλες θεότητες. Ακόμη οι αθλητές στους πόδες του αγάλματος του Διός έδιναν τον όρκο ότι γυμνάσθηκαν δέκα μήνες, δεν θα μεταχειρισθούν καμμία απάτη και ότι με τιμιότητα θα αγωνισθούν. Και ακόμη αναγγέλλονταν τα ονόματα των αθλητών καθώς και της ιδιαιτέρας τους πατρίδας.

  Στις σελίδες 284-288 γίνεται αναφορά στους αγώνες δρόμου, που είναι και τα αρχαιότερα Ολυμπιακά αγωνίσματα, ενώ στη συνέχεια μνημονεύονται οι ιπποδρομίες και αρματοδρομίες. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων προσέρχονταν μεγάλες προσωπικότητες της Ελλάδος, τις οποίες επευφημούν οι θεατές, όπως για παράδειγμα ο Θεμιστοκλής μετά από τη νίκη στη Σαλαμίνα, τον οποίο οι θεατές αποθέωσαν στο στάδιο τονίζοντας ότι «ελύτρωσε την Ελλάδα». Επίσης και η παρουσία του Πλάτωνα είχε ελκύσει την προσοχή όλων των θεατών.

  Μνημονεύονται, μετά από τη σελ. 305, τα Ολυμπιακά Αγωνίσματα «οπού απιατούσι περισσοτέρταν ισχύν από τα πρώτα, ως η πάλη, η πυγμή, το παγκράτιον, και το πένταθλον». Γίνεται περιγραφή του κάθε αγωνίσματος, όπως επίσης και των άλλων αγωνισμάτων του άλματος, του δίσκου και του ακοντίου. Στο τέλος του κεφαλαίου περιγράφεται η τελευταία ημέρα των Ολυμπιακών αγώνων, η οποία «εδιωρίσθη δια να στεφανωθώσιν οι νικηταί». Αναφέρεται η περίπτωση του Ολυμπιονίκη Διαγόρα του Ροδίου, του οποίου οι δύο του υιοί αναδείχθηκαν Ολυμπιονίκες και οι οποίοι έθεσαν τα στέφανά τους στο κεφάλι του πατέρα τους και «τον περιέφερον εν θριάμβω εις το μέσον των θεατών, οίτινες τον εσυγχαίροντο ρίπτοντες άνθη επάνω του και μερικοί αυτών τω έλεγον, ΄΄Πέθανε Διαγόρα, διατί δεν έχεις πλέον τίποτες να επιθυμήσης. Ο γέρων μη δυνάμενος να εξαρκέση εις την ευτυχίαν του, εξεψύχησεν ενώπιον της συνελέυσεως».

Β΄. Ο Ρήγας επίσης μετέφρασε και εξέδωσε τα Ολύμπια , έμμετρο δράμμα του Ιταλού Μεταστάσιο (Pietro Metastasio, 1698-1792), που διαδραμματίζεται στην Ολυμπία κατά την εποχή της διοργάνωσης των Ολυμπιακών αγώνων. Κατά τη μελέτη του έργου διαπιστώνουμε ότι ο Ρήγας δεν κάνει απλώς μια ξερή μετάφραση, αλλά προσθέτει και σημαντικές πληροφορίες για την διατήρηση των Ολυμπιακών αγωνισμάτων στην εποχή του. Συγκεκριμένα στην αρχή των Ολυμπίων ο Ρήγας παραθέτει τα ΄΄Προλεγόμενα΄΄, στα οποία αναγράφει με σχετική επεξήγηση τα είδη των Ολυμπιακών αγωνισμάτων της αρχαιότητος, σημειώνοντας ότι

«Ολυμπιακοί αγώνες λέγονται τα παιχνίδια ταύτα. Δρόμος,

δίαυλος, πάλη, δίσκος. Άλμα, παγκράτιο και πυγμή».

  Παράλληλα όμως προσφέρει και μια πολύ σημαντική πληροφορία ότι μερικά Ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούνταν κατά την εποχή του στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα.

«Εκ τούτων., ο δρόμος, η πάλη, το άλμα και το παγκράτιον παίζονται μέχρι της σήμερον εις την Θεσσαλίαν και εις όλην την Ελλάδα».

  Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ρήγας επισημαίνει έμμεσα την ιστορική συνέχεια των Ελλήνων, ενισχύοντας την ιστορική αυτοσυνειδησία των σκλαβωμένων, οι οποίοι ως απόγονοι των αρχαίων, όπως τονίζει ο Ρήγας, διατηρούν τα Ολυμπιακά αγωνίσματα. Σημειώνει ακόμη ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες «επανηγυρίζοντο από τους προπάτορές μας» συνδέοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τους σύγχρονούς του ΄Ελληνες με τους αρχαίους. Επί πλέον προσφέρει και ένα αίσθημα αισιοδοξίας ότι θα πρέπει όχι μόνον να διατηρούν στα χρόνια της σκλαβιάς τα Ολυμπιακά αγωνίσματα, αλλά και μετά την επανάσταση στην Ελλάδα να τους προσδώσουν την αίγλη που πρέπει να έχουν, ώστε να «πανηγυρίζονται» από τους απογόνους των «προπατόρων» τους.

Είχαν διατυπωθεί αμφιβολίες να ήταν μετάφραση του Ρήγα ή κάποιου φίλου του

Κλασσική Φιλόλογος Κα Μαίρη Καρουκανίδου

Γ΄. Ο Ρήγας στη Χάρτα της Ελλάδος στο φύλλο εννέα παραθέτει επί πλέον το τοπογραφικό διάγραμμα της αρχαίας Ολυμπίας, όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί αγώνες. Επίσης στον τίτλο της Χάρτας, που βρίσκεται στο φύλλο τέσσερα, έχει παραστάσεις από τα Ολυμπιακά αγωνίσματα της ελεύθερης πάλης, ιπποδρομίας και αρματοδρομίας. Τις παραστάσεις αυτές με τα Ολυμπιακά αγωνίσματα ο Ρήγας τις θέτει, όπως έχει δείξει ο Λέανδρος Βρανούσης , στην αρχή των τριών κεφαλαίων των Ολυμπίων, ενώ διακοσμεί τη σελίδα τίτλου με την παράσταση του Ολυμπίου Διός, προ τιμήν του οποίου τελούνταν τα Ολυμπιακά αγωνίσματα. Επισημαίνεται ωστόσο ότι στην επανέκδοση του Ηθικού Τρίποδος του 1815 οι παραστάσεις αυτές έχουν αντικατασταθεί με άλλες.

Επιβίωση των Ολυμπιακών αγωνισμάτων

  Για την επιβίωση των Ολυμπιακών αγωνισμάτων στον ελληνικό χώρο ενδεικτικά αναφέρουμε τη μνεία του Firmin Dodot , ο οποίος περιγράφει του; Αθλητικούς αγώνες στις Κυδωνίες ή Αϊβαλί της Μ. Ασίας: «Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα αυτές τις γιορτινές ημέρες είναι αφιερωμένες σε αγώνες που θυμίζουν αυτούς της αρχαιότητας. Από το πρωί, η δημόσια πλατεία στις Κυδωνίες, μεταμορφωμένη σε γυμναστήριο, ήταν γεμάτη αθλητές. Γιατί σ' αυτήν την πόλη, όπως επίσης και στην Πέργαμο, η πάλη έχει γίνει τέχνη με δασκάλους. Το ρίξιμο του μαρμάρινου δίσκου διατηρείται ακόμη σε μερικά νησιά».

  ΄Αξιον σημειώσεως είναι και το γεγονός ότι ιδιαίτερα στους κλεφταρματολούς της τουρκοκρατίας διατηρούνταν τα αγωνίσματα ο δρόμος, η πάλη, το άλμα, το ρίξιμο του λιθαριού και το σημάδι (=σκοποβολή), όπως αποτυπώνονται στη δημώδη ποίηση, όπως ενδεικτικά αναφέρουμε: «βγήκαν να παίξουν τα σπαθιά, να ρίξουν το λιθάρι», «πηδάνε παίζουν και γλεντούν και ρίχνουν στο σημάδι», «κι εκεί που ρίχνονταν στες τρείς κι' έρριχναν το λιθάρι» . Ακόμη αναφέρουμε ότι σε στρατόπεδο των Μεγάρων κατά το 1829 διεξήχθησαν τρία αγωνίσματα «σκοποβολή, δρόμος καί το πήδημα», σύμφωνα με την Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος , όπου μνημονεύονται οι νικητές και τα έπαθλά τους.

  Ωστόσο για την επιβίωση των αγωνισμάτων στην βυζαντινή περίοδο χαρακτηριστική είναι ακόμη η αναφορά του Θεοδώρου Στουδίτου, (759-826), στο έργο του «Κατηχητικόν» , που παρατηρεί στους μοναχούς ότι «η πολιτεία η εδική μας δεν είναι τοιαύτη, να πολυτρώγωμεν και να πολυπίνωμεν, να πηδώμεν και να ρίχνωμεν το λιθάρι».

  Ενδιαφέρουσα πάντως για την απήχηση των Ολυμπιακών αγώνων είναι και η πληροφορία του Αναστασίου Ζωσιμά από τη Νίζνη της Ουκρανίας, ο οποίος σε επιστολή του, 14 Ιανουαρίου 1805, προς τον Δωρόθεον Πρώϊο στην Κωνσταντινούπολη έγραφε ότι ο Ευγένιος Βούλγαρις (1716-1806) μεταφράζει το βιβλίο περί της γυμναστικής τέχνης του Ιταλού ιατρού Hieronimo Mercuriali ,

  «Ο κύριος Ευγένιος υπέργηρος ών, και ήδη μεταφράζει την επιτομήν της γυμναστικής τέχνης του Ιερωνύμου του Ερμείου» .

  Η ιδέα των Ολυμπιακών αγώνων έκανε την εμφάνισή της στην επαναστατημένη Γαλλία, όπως διαβάζουμε σε φύλλα της Εφημερίδος των Πούλιων. Συγκεκριμένα δημοσιεύεται η είδηση, ότι στις 10 Σεπτεμβρίου του 1793 μαζί με το νέο ημερολόγιο της Γαλλικής Επανάστασης ψηφίσθηκε όπως «Κάθε τέταρτον χρόνον να γίνονται οι Ολύμπιοι αγώνες εις δόξαν της μεταβολής» και, όπως σημειώνεται, αυτή η πρόταση άρεσε πολύ στο λαό και «η Εθνοσυνέλευσις εψήφισεν οπού να δοθή εις τύπον». Επίσης αναφέρεται ότι

  «Η τελετή της 10 Αυγούστου επανηγυρίσθη εν ειρήνη, και κατά τον προγραφθέντα κανόνα εις τον κήπον του παλατίου του Λούξεμβούργ, όπου ήτον όλαι αι δημόσιαι εξουσίαι, και οι πρέσβεις μόνον των δημοκρατικών δυνάμεων, (ούσα η εορτη κατά της βασιλείας) και ο της υψηλής Πόρτας. Η τελετή εσυνίστατο, (καθώς εις τον καιρόν των Ελλήνων) εις ύμνους, εις δρόμους και άλλα σωματικά, ή ηρωϊκά γυμνάσματα , κατά μίμησιν των ολυμπιακών αγώνων» .

  Σχετικά με το λάθος, που ο Ρήγας αναγράφει στα Προλεγόμενα, ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες διοργανώνονταν κάθε πέντε χρόνια «όθεν και Ολυμπιάς η πενταετηρίς» ενώ το ορθό είναι κάθε τέσσερα χρόνια, όπως και ο ίδιος εκ των υστέρων διορθώνει το λάθος στον τίτλο του βιβλίου Ηθικός Τρίπους και είχε γράψει στον Νέο Ανάχαρσι , μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο Ρήγας θα είχε μπροστά του κάποιο σχετικό βιβλίο με αυτή την αναφορά ή κείμενο π. χ. με τις Ωδές του Πινδάρου, όπου αναγράφεται το «πενταετηρίς» , ή του Παυσανία τα Ηλειακά . Επισημαίνεται πάντως ότι ο σύντροφος του Ρήγα, ο ιατρός Γεώργιος Σακελλάριος τον προηγούμενο χρόνο, το 1796, σε σχετικό για τους Ολυμπιακούς Αγώνες κείμενο σημειώνει ότι «Λαμπρότεροι από όλους τους Αγώνας ήσαν οι Ολυμπιακοί, ωσάν οπού τους εδιάταξεν ο Ηρακλής προς τιμήν του Διός, να εορτάζονται κάθες πέμπτον χρόνον εις την Ολυμπίαν...» . Ωστόσο για την κάθε τέσσερα χρόνια διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων έγραψε η Εφημερίς, 4 Οκτωβρίου 1793, καθώς επίσης και η Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Diderot και D' Alambert , την οποία ως γνωστόν ο Ρήγας είχε χρησιμοποιήσει για να γράψει τμήματα του βιβλίου του Φυσικής απάνθισμα. . Σημειώνουμε ότι για τους Ολυμπιακούς αγώνες γράφει αργότερα και ο Ερμής ο Λόγιος στα 1812 με τίτλο «Περί των δημοσίων Αγώνων της Ελλάδος και των Γυμνασμάτων αυτών» .

  Συμπερασματικά μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας Βελεστινλής στην προσπάθειά του να ενισχύσει το φρόνημα το σκλαβωμένων Ελλήνων, πολλές φορές στα έργα, που τύπωνε, αναφέρεται στους αρχαίους Ελληνες, στα κατορθώματά, τα επιτεύγματά και τη δόξα τους. Ένα από αυτά αποτελούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, για τους οποίους ο Ρήγας κάνει αναφορά στα έργα του Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, καθώς και στο έμμετρο δράμα Τα Ολύμπια, Βιέννη 1797, γνωρίζοντας τη απήχηση που είχαν τα Ολυμπιακά αγωνίσματα στην εποχή του, κατά την οποία διατηρούνταν στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα , όπως ο ίδιος μας πληροφορεί.

Ρήγα Βελεστινλή, Τα Επαναστατικά, ό. π., σελ. 73-82.

Επανατύπωση από την Ιστυορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα 1998.

Η Χάρτα του Ρήγα, φωτομηχανική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλου, Αθήνα 1998.

Βλ. Ευαγ. Κακαβογιάννη, «Η ΄΄Επιπεδογραφία της Φεράς΄΄του Ρήγα Βελεστινλή από άποψη αρχαιολογική», Υπέρεια, τόμ., 1, Πρακτικά Α΄Διεθνιύς Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα 1990, σελ. 423-448, όπου υποστηρίζεται επί πλέον ότι ο Ρήγας είναι και ο πρώτος αρχαιολόγος του Ελληνισμού.

Την ερμηνεία αυτή «Κένταυροι, Γκαραγγούνηδες και Λαπίθαι, Χασιώται», ο Ρήγας την αναγράφει τόσο στον Νέο Ανάχαρση, Βιέννη 1797, σελ. 263, όσο και στη Χάρτα του στη φύλλο πέντε στη Θεσσαλία.

Ρήγα Βελεστινλή, Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, Κεφάλαιο ΚΗ΄, «Οδοιπορεία εις Ηλείαν, Ολυμπιακοί αγώνες», σελ. 252-323.

Βλ. Δημη. Καραμπερόπουλου, Ο Ρήγας Βελεστινλής μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο, Αθήνα 2001 και Ρήγα Βελεστινλή, Ο Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797, φωτομηχανική επανέκδοση, Επιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλου, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001.

Σημειώνουμε ότι στη γενέτειρα του Ρήγα τα αγωνίσματα του άλματος εις τριπλούν και της ρίψης λιθαρίου λαμβάνανε χώρα μέχρι τη δεκαετία του 1950 κατά την ημέρα πανηγύρεως, δέκα Φεβρουαρίου, του Ιερού Ναού του Αγίου Χαραλάμπους, εκκλησία η οποία σημειώνεται στην Επιπεδογραφία του Βελεστίνου, στο τέταρτο φύλλο της Χάρτας. Ωστόσο στην εφημερίδα του Βόλου Η Θεσσαλία, 14 Φεβρουαρίου 1907, δημοσιεύεται ανταπόκριση από το Βελεστίνο ότι στο αγώνισμα του άλματος εις τριπλούν κατά την πανήγυρη του Ναού του Αγίου Χαραλάμπους, επρώτευσε ο Αθανάσιος Καφίδας από το Σερατζί.

Σημειώνουμε ότι τον όρο «προπάτορες» ο Ρήγας τον χρησιμοποιεί στον Θούριο, στίχ. 117 και στον Υμνο Πατριωτικό, στροφή εξι.

Βλ. Η Χάρτα του Ρήγα, ό. π.

Λ. Βρανούσης, «Ρήγας και Marmontel» στον τόμο Αφιέρωμα στον Roger Milliex, Αθήνα 1990, σελ. 121-157, και σε ανάτυπο με προσθήκες, Αθήνα 1992. Εδώ στη σελ. 131-132.

Fermin Didot, Notes d' un voyage fait dans le levant en 1816 et 1817, Paris 1826. Βλ. Αριστ. Σταυρόπουλου, «Επιβιώσεις της Ολυμπιακής ιδέας στην Τουρκοκρατία. Η περίπτωση του Αϊβαλί (1817)», στο Σημειώματα για την Ιστορία της Ιατρικής, Αθήνα 1984, σελ. 57-60, από όπου και το κείμενο που παρατίθεται.

Η έκφραση «στες τρείς» θα εννοείται το άλμα εις τριπλούν , όπως παρατηρούμε και στα «Προλεγόμενα» των Ολυμπίων, στα οποία ο Ρήγας επεξηγεί: «Αλμα, να πηδήση ταις τρείς». Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, Ο Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797, φωτομηαχινική επανέκδοση, Επιμέλεια-Εισαγωγή-Ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλου, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001.

Βλ. Κωστα Ι. Τσιάντα, «Τα αγωνίσματα των κλεφταρματολών ως προσφορά και ως έπος στην εθνεγερσία», Ηπειρωτική Εστία, Αφιέρωμα 1821-1971, Ιωάννινα 1971, σελ. 208-231, από όπου και τα κείμενα.

Βλ. Γενική Εσφημερίς της Ελλάδος, Εν Αιγίνη, 19 Οκτωβρίου 1829.

Θεοδώρου Στουδίτου, Κατηχητικόν, έκδοση «παρά Νικολάω τω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων», Βενετία 1676. σελ. 100. Πρβλ. Παρασκευά Σαμαρά, Η αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων στην Ελλάδα, 1797-1859, Αθήνα 1992, σελ. 13-14.

Ο ιατρός Hieronimo Mercuriali, (1530-1606) δημοσίευσε το έργο του De Arte Gymnastica, Amstelodami 1672, σχ. 4o, 387 σ., αναφερόμ,ενο στα αρχαία αγωνίσματα με πολλές παραπομπές στους συγγραφείς της αρχαιότητος και απεικονίσεις αγωνισμάτων. Σημειώνεται ότι ο Mercuriali είχε διατελέσει καθηγητής στη Μπολώνια, Παυία και Πίζα και είχε εκδώσει τα έργα του Ιπποκράτους με αντίστοιχη μετάφραση στα λατινικά, Operum Hippocratis Coi quae Graece et Latine exant, Venetiis 1588, στο οποίο είχε προσθέσει και το «Γαληνού των Ιπποκράτους γλωσσών εξήγησις», θεωρούμενος κατ' αυτόν τον τρόπο ως ένας από τους πρώτους που έδωσε μια μεθοδική κατάταξη των Ιπποκρατικών έργων. Αντίτυπα των ανωτέρω δύο βιβλίον του βρίκαμε στη Γεννάδειο Βεβλιοθήκη. Είχε επίσης γράψει εκτός των άλλων ιατρικών του έργων την πρώτη συστηματική μελέτη για τα νοσήματα του δέρματος, 1572, και ένα από τα πρώτα βιβλία για τις ασθένειες των παιδιών 1583. Βλ. G. H. Garrison, An Introduction to the History of Medicine, επανέκδοση τετάρτης έκδοσης, W.B. Saunders company, Philadelphia and London 1961, σελ. 100 και 207.

«Επί της Σχολαρχίας του κυρίου Δωροθέου Πρωϊου», Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως, τόμ. ΙΓ΄, 1878-1879, σελ. 213-214. Πρβλ. Παρασκευά Σαμαρά, Η αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων στην Ελλάδα,1797-1859.Νέα δεδομένα-οι πρώτοι αγώνες, Αθήνα 1992, σελ.10.

Εφημερίς,, 4 Οκτωβρίου 1793, αρ. 80, σελ. 788.

Εφημερίς, 18 Αυγούστου 1797, αρ. 66, σελ. 761. Επίσης αναφορά στους Ολυμπιακούς αγώνες γίνεται και στο φύλλο 9 Οκτωβρίου 1797, αρ. 81, σελ. 870 και 871.

Ρήγα Βελεστινλή, Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, σελ. 256 «Τίποτες δεν δίδει περισσοτέραν λαμπρότητα εις αυτήν τη επαρχία , ωσάν οι Ολυμπιακοί αγώνες, πανηγυριζόμενοι κάθε τέσσαρας χρόνους εις τιμήν του Διός».

Βλ. Πινδάρου «Ολυμπιονίκαι» Γ΄, 21-22 «και μεγάλων αέθλων αγνάν κρίσιν και πενταετηρίδ' αμά, θήκε ζαθέοις επί κρημνοίς Αλφεού», Ι΄, 57-59 «ακρόθινα διελών έθυε και πεντετηρίδ' όπως άρα έστησεν εορτάν συν Ολυμπιάδι πρώτα νικαφορίωσι τε», Νέμεα, ΙΑ΄, 27 «πενταετηρίδ' εορτάν Ηρακλέους τέθμιον». Ακόμη «πενταετηρίς» μνημονεύεται και στου Ευσταθίου το προοίμιο των σχολιασμών για τον Πίνδαρο «Πενταετηρίς εορτά βουπομπός, εν ή πρώτος ευνασθην αγαπατός εν σπαργάνοις».

Παυσανία, Ηλειακά, Α΄, 9-10, «Ηρακλεί ουν πρόσεστι τω Ιδαίω δόξα τον τότε αγώνα διαθείναι πρώτω και Ολύμπια όνομα θέσθαι. Δια πέμπτου ουν έτους αυτόν κατεστήσατο άγεσθαι, ότι αυτός τε και οι αδελφοί πέντε ήσαν αριθμόν».

Γεώργιος Σακαλλάριος, Αρχαιολογία συνοπτική των Ελλήνων, Βιέννη 1796, σελ. 163.

Encyclopedie ou Dictionnaire raisonne des sciences, des arts et des metiers..., Παρίσι 1751-1780, τόμ. ΧΙ, σελ. 456-457 λήμμα «Olympiques, Jeux».

Ενδεικτικά βλ. Δημήτριος Καραμπερόπουλος, «Η Γαλλική ΄΄Encyclopedie΄΄ ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα ΄΄Φυσικής απάνθισμα΄΄», Ο Ερανιστής, τόμ. 21, 1997, σελ. 95-128.

Ερμής ο Λόγιος, 1812,, σελ. 328-336. Με την ευκαιρία επισημαίνεται ενδεικτικά ότι στα Ομηρικά έπη, Ιλιάδα, Ψ 257-890, διοργανώνονται μετά την ταφή του Πατρόκλου οι αγώνες αρματοδρομία, πυγμαχία πάλη, δρόμος, μονομαχία, δισκοβολία, τόξευση, ακοντισμός, όπως επίσης στην Οδύσσεια, Θ 100 κ. εξ. τελούνται αγωνίσματα δρόμος, πάλη, δίσκος, άλμα, πυγμή και ακόντιο από τους Φαίακες κατά τη φιλοξενία του Οδυσσέα. (Ευχαριστίες στον καθηγητή Κοινωνιολογίας κ. Διονύσιο Μαυρόγιαννη για την υπόμνηση των αναφορών αυτών).