Οι Εκδόσεις Σταμούλη σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου του Δρ. Δημητρίου Καραμπερόπουλου «Η Ιατρική Ευρωπαϊκή Γνώση στον Ελληνικό Χώρο, 1745-1821», που αποτελεί την αρχή της Σειράς "Β ι β λ ι ο θ ή κ η  Ι σ τ ο ρ ί α ς της  Ι α τ ρ ι κ ή ς". Η παρουσίαση θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα εκδηλώσεων της Στοάς του Βιβλίου, (Πεσμαζόγλου 5 & Σταδίου, Αθήνα) Τρίτη 11 Μαϊου 2004, ώρα 8.15 μ.μ.

1. Γεώργιος Αντωνακόπουλος, Καθηγητής Ιατρικής, Δ/ντής συντάξεως του περιοδικού Ιστορίας της Ιατρικής «Δέλτος» 2. Δημήτριος Παντελοδήμος, Καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών 3. Γεράσιμος Ρηγάτος, επ. Καθηγητής Ιατρικής, συγγραφέας

Εισαγωγική ομιλία του Δημητρίου Καραμπερόπουλου:

Με χαρά και συγκίνηση ενώπιον τόσο εκλεκτού ακροατηρίου θα γίνει η παρουσίαση του βιβλίο μου «Η ιατρική Ευρωπαϊκή Γνώση στον Ελληνικό Χώρο, 1745-1821». Για τα χρονικά όρια που τέθηκαν μπορούμε να πούμε ότι το δεύτερο χρονικό όριο τέθηκε διότι η χρονολογία αυτή αποτελεί σταθμό στη πορεία του ελληνισμού, ενώ το πρώτο χρονικό όριο το 1745 τέθηκε διότι από αυτήν τη χρονιά κατά την έρευνά μας αρχίζουν τα ιατρικά κείμενα να κάνουν την εμφάνισή τους στα ελληνικά βιβλία. Ένα που έχουμε το εντοπίσει το Αντιδοτάριον του ιατρού Σταύρου Μουλαϊμη ήταν πολύ νωρίς το 1724.

Κυρίες και κύριοι,

Για την εδώ και 14 χρόνια, από το 1990, ανοδική μου πορεία στην έρευνα και συγγραφή των μελετών μου θα ήθελα και δημόσια να εκφράσω τις ευχαριστίες μου πρώτα στο ζεύγος Αικατερίνη και Παναγιώτη Καμηλάκη, οι οποίοι μου έμαθαν να χρησιμοποιώ τα δελτία, στα οποία κατέγραφα τις πληροφορίες και γνώσεις που εύρισκα στις μελέτες μου και επί πλέον με εισήγαγαν στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, η οποία έκτοτε κατέστη πραγματικά εργαστήριό μου.

Επίσης ευχαριστίες στον φίλο Γεώργιο Αντωνακόπουλο, ο οποίος τον πρώτο καιρό, το 1993 με προσκάλεσε σε συνέδριο του στη Λάρισα και μίλησα για τις γνώσεις ανατομίας και φυσιολογίας του Ανθίμου Γαζή, ανακοίνωση για την οποία έλαβα από το προεδρεύοντα στο συνέδριο εκείνο καθηγητή Γεράσιμο Ρήγατο, την παρότρυνση σύντομα να τυπώσω την ανακοίνωσή μου αυτή και τον ευχαριστώ, για την παρότρυνση αυτή.

Εκφράζω στη συνέχεια τις ευχαριστίες μου στον Ιστορικό της Επιστήμης Δ/ντή στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών τον κ. Γιάννη Καρά, του οποίου τα βιβλία του με μύησαν στην ιστορία των επιστημών και ειδικότερα του 18ου αιώνος, και επί πλέον στα πρώτα στάδια δέχθηκα απλόχερα τη βοήθεια του. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης του αφιέρωσα το βιβλίο, που σήμερα παρουσιάζεται.

Θα ήθελα ακόμη να ευχαριστήσω και τον καθηγητή μου στην Ιστορία της Ιατρικής κο Σπύρο Μαρκέτο, που πρόθυμα με δέχθηκε να συντάξω τη διδακτορική μου διατριβή, την οποία υποστήριξα το 1996.

Για το βιβλίο θα μιλήσουν κατά σειρά ο κ. Γεώργιος Αντωνακόπουλος, καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Διευθυντής Σύνταξης του περιοδικού «Δέλτος», του μοναδικού περιοδικού Ιστορίας της Ιατρικής,

Ο κ. Ευθύμιος Νικολαϊδης, δυστυχώς είχε ένα τροχαίο ατύχημα με κατάγμα στο πόδι με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατη η προσέλευσή του. Του ευχόμαστε περαστικά.

Ο δεύτερος ομιλητής είναι κ. Δημήτριος Παντελοδήμος, καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και συμπαραστάτης στην προβολή του έργου του Ρήγα Βελεστινλή.

Και τρίτος ομιλητής είναι ο κ. Γεράσιμος Ρηγάτος, αμ. Επίκουρος Καθηγητής Ιατρικής, ογκολόγος Διευθυντής στο νοσοκομείο Αγιος Σάββας, πολυγραφότατος συγγραφέας και στην Ιστορία της Ιατρικής.

Και τους τρείς ομιλητές τους ευχαριστώ για τη συμμετοχή τους στη παρουσίαση τη σημερινή του βιβλίο μου.

Παράλληλα με την ενασχόλησή μου με την ιστορία της ιατρικής του 18ου –19ου αι. ασχολούμαι συστηματικά πλέον με τον Ιπποκράτη, ήδη έχουν ανακοινωθεί τα Παιδιατρικά κείμενα στην Ιπποκρατική Συλλογή, και με το Γαληνό, δημοσιεύοντας την πειραματική απόδειξη της λειτουργίας της κυστεοουρητηρικής συμβολής, τη πειραματική απόδειξη για την αποτελεσματικότητα του φημισμένου τότε φαρμάκου της θηριακής, και την επιβεβαίωση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής του αγωγής σε λοίμωξη των λαιμού, αμυγδαλών-παρισθμίων.

Με το παρουσιαζόμενο βιβλίο γίνεται η αρχή της Σειράς Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Ιατρικής, και ευχαριστίες εκφράζονται στον κ. Αθανάσιο Σταμούλη (εκδόσεις Σταμούλη) για την καλαίσθητη έκδοσή του, και που συμπεριέλαβαν τη σειρά αυτή στον αξιόλογο εκδοτικό τους Οίκο.

Πιστεύουμε ότι η Σειρά αυτή θα εμπλουτίσει τη βιβλιογραφία της Ιστορίας της Ιατρικής και γενικότερα της Ιστορία του τόπου μας. Μέσα στο καλοκαίρι θα κυκλοφορήσει το δεύτερο βιβλίο της σειράς, η επανέκδοση «Ο Καρκίνος παρά τοις αρχαίοις Ελλησιν ιατροίς»,του Αριστ. Κούζη, στο οποίο προστέθηκε ευρητήριο ονομάτων προσώπων τόπων και πραγμάτων και μια εισαγωγή για τον Κούζη και την εργογραφία του στην Ιστορία της Ιατρικής.

Παράλληλα ετοιμάζεται η επανέκδοση της Πρώτης Ιστορίας της Ιατρικής και το «Ιατρικό Λεξικάκι του 1794». Θα ακολουθήσουν η Ελληνική Βιβλιογραφία Ιστορίας της Ιατρικής, που θα αποτελέσει ένα σημαντικό βοήθημα στους μελετητές. μέχρι τώρα έχουν συγκεντρωθεί 3000 τίτλους.

Στη Σειρά Βιβλιογραφία Ιστορίας της Ιατρικής έχουμε και την έκδοση της διατριβής του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου του εξ Απορρήτων, που είναι γραμμένη στα λατινικά. Από τα πρώτα χρόνια της ενασχόλησής μου με την Ιστορία της ιατρικής προβληματιζόμουν για το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου που τυπώθηκε μόλις λίγα χρόνια μετά τη μελέτη του Γουίλιαμ Χαρβευ, ο οποίος συστηματοποίησε τη γνώση για την κυκλοφορία του αίματος. Γι' αυτό και κατέβαλα προσπάθειες να βρώ φιλόλογο ικανό ώστε να μεταφρασθεί στα ελληνικά κάτι που το πέτυχα. Και έτσι από το Φθινόπωρο ξεκινά η ετοιμασία της για έκδοση.


--------------------------------------------------------------------------------

Παρουσίαση του βιβλίου

Δημήτριος Καραμπερόπουλος, Η ιατρική ευρωπαϊκή γνώση στον ελληνικό χώρο, 1745-1821, Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Ιατρικής αρ. 1, εκδόσεις Αθ. Σταμούλη, Αθήνα 2003.

Δημήτριος Παντελοδήμος

Συνάντησα για πρώτη φορά τον Δημήτρη Καραμπερόπουλο στο υποβλητικό ημίφως του ιστορικού ναού της Αγίας Μαρίνας στον Κισσό του Πηλίου το 1995 όπου παρουσίασε τα πορίσματα των ερευνών του για τη φωτεινή μορφή του Ρήγα Βελεστινλή. Στη συνέχεια είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω από κοντά την πολύπλευρη δραστηριότητά του για τη μελέτη και προβολή του έργου του πρωτομάρτυρα της ελευθερίας, αλλά και της ιστορίας της κοινής τους πατρίδας, του Βελεστίνου, που τον κατατάσσει στη χορεία των ιατρών εκείνων που ακολούθησαν το παράδειγμα του Αδαμαντίου Κοραή, του Σπυρίδωνα Ασάνη, του Νικολαϊδη-Λεβαδιέα, του Γεωργίου Ολύμπιου, του Νικόλαου Κωστή και του Θεόδωρου Αφεντούλη.

Γι΄ αυτό και δεν με εξέπληξε το θέμα της Διδακτορικής Διατριβής, την οποία υπέβαλε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1996 και η οποία αποτελεί το βασικό πυρήνα του παρουσιαζόμενου σήμερα έργου «Η ιατρική Ευρωπαϊκή γνώση στον Ελληνικό χώρο, 1745-1821». Πρόκειται για σύγγραμμα, το πρώτο της σειράς «Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Ιατρικής» των εκδόσεων Σταμούλη, που συμβάλλει στη μελέτη τυ Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Είναι κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η ανάπτυξη των θετικών επιστημών αποτελεί βασική συνιστώσα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού., ο οποίος απέβλεπε, σε τελική ανάλυση, στη βελτίωση των συνθηκών ζωής και στη ευτυχία του ανθρώπου. Ο ρόλος των επιστημών στην προσπάθεια αυτή υπήρξε καθοριστικός. Οι επιστήμες συμβάλλουν στην επικράτηση του ορθού λόγου, απαλλάσουν τον άνθρωπο από τις προλήψεις, ελευθερώνουν τη σκέψη του, συντελούν στη ηθική του ανύψωση και στην επίτευξη της ευδαιμονίας του.

Τη σημασία των επιστημονικών συγγραμμάτων στη διόρθωση των ηθών του ελληνικού έθνους επισημαίνει ο Κοραής στο γνωστό «Υπόμνημα περί της παρούσης καταστάσεως του πολιτισμού εις την Ελλάδα», που ανέγνωσε το 1803 σε συνεδρίαση της παρισινής Εταιρείας των Ανθρωποτηρητών. Θεωρεί μάλιστα ως απόδειξη της προόδου του πολιτισμού στην υπόδουλη πατρίδα του τη μετάφραση στη νεοελληνική γλώσσα έργων του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.

Έχουν γραφεί πολλά για την εκπληκτική όντως ανάπτυξη των επιστημών στο 18ο αιώνα. Ποία ήταν η θέση της Ιατρικής στο αναγεννητικό αυτό κλίμα του Διαφωτισμού της επιστήμης που συνέβαλε εξίσου, αν όχι περισσότερο, στη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου.

Παλαιότερα ο κουρέας μοιραζόταν με τον γιατρό τις νοσηλευτικές θεραπείες και με τον χειρουργό τις στοιχειώδεις χειρουργικές επεμβάσεις. Μεσούντος τυ 18ου αι. όμως ο ιατρός, εκτός από τις πανεπιστημιακές σπουδές, έχει στη διάθεσή του και τα επιτεύγματα των θετικών επιστημών και, επί πλέον, ενεργεί απελευθερωμένος από προκαταλήψεις και προλήψεις από τους φιλοσόφους της εποχής.

Έτσι ο περίφημος γιατρός της Γενεύης Tronchin, φίλος του Βολταίρου, καταδίκαζε βάρβαρες πρακτικές, όπως η αφαίμαξη και η χρήση καθαρτικών και εμετικών. Πολλοί άλλωστε φιλόσοφοι είχαν ιατρική βασική κατάρτιση, όπως ο υλιστής La Mettrie, ο εισηγητής της φυσιοκρατίας Quesnay και ο Bordeu, ήρωας του έργου «Tο όνειρο του Ντ' Αλαμπέρ» του Diderot.

Η «Εγκυκλοπαιδεία», το πολυτιμότερο έργο του Διαφωτισμού, περιέχει πολυάριθμα έργα για ιατρικά θέματα, όπως η χειρουργική, η παθολογία, η γυναικολογία και ο εμβολιασμός, ενώ παράλληλα τονίζει την ανάγκη κοινής πορείας της χειρουργικής και της ιατρικής, αφού, όπως επισημαίνει «η γενική θεωρία της χειρουργικής δεν είναι άλλο από τη θεωρία ή την επιστήμη αυτής της Ιατρικής». ΄Ετσι ο επιστήμων χειρουργός δεν πρέπει να είναι μόνον ικανός να διενεργεί επεμβάσεις, αλά και να θεραπεύει φλεγμονές, θρομβώσεις, γάγγραινες και 'άλλα νοσήματα, που προέρχονται συχνά από διαστρέμματα, κατάγματα και τραυματισμούς.

Ο εμβολιασμός εναντίον της ευλογιάς, αν και σε πειραματικό στάδιο επί μακρόν, αποτελεί τη μεγάλη καινοτομία της εποχής. Ο Τζέννερ, ο Tissot, ο Tronchin και ο Le Trosne είναι περιζήτητοι. Εστεμμένοι, πατρίκιοι και πληβείοι συνθέτουν την αυξανόμενη πελατεία τους. Οι φιλόσοφοι επαινούν και προβάλλουν τις μεθόδους τους. Ετσι εδραιώνεται και η προληπτική ιατρική που στάθηκε για πολύ αντιμέτωπη με κοινωνικές και θρησκευτικές προλήψεις.

Αποτέλεσμα της προόδου αυτής υπήρξε η ίδρυση Ιατρικών Ακαδημιών, η έκδοση πολυάριθμων αυτοτελών ιατρικών πραγματειών και η εξοικείωση του περιοδικού τύπου με ιατρικά θέματα και γενικότερα με τις θετικές επιστήμες, κυρίως τη Φυσική και τη Χημεία, οι οποίες προχωρούν, κατά την έκφραση του Ανθίμου Γαζή «με γιγαντιαία πηδήματα».

Πολλοί Ελληνες λόγιοι τονίζουν την ανάγκη μετάφρασης στην ελληνική δυτικών επιστημονικών συγγραμμάτων. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η παραίνεση του Γρηγορίου Ζαλίκογλου, πρώτου μεταφραστή του «κοινωνικού Συμβολαίου» του Ρουσώ. Στον πρόλογο του «Γαλλο-Ελληνικού Λεξικού του 1809, εκφράζει την απορία του «πώς τοσούτοι νέοι σπουδάζοντες εν τη ξενιτεία και μάλιστα την ιατρικήν, δεν προβλέπουσιν ότι το να εκδώση έκαστος εις φως βιβλίον ανήκον είς τι ών έμαθεν, είνε το ισχυρόταστον συστατικόν και μαρτυρικόν ότι δεν έφθειρεν ματαίως ούτε την ηλικίαν των, ούτε τα χρήματα της πατρίδος μακράν αυτής, αλλ' ότι των όντι επεμελήθησαν εις απόλαυσιν τινος επιστήμης, τινός καλού».

Στο ερώτημα κατά πόσον οι Ελληνες σπουδαστές της ιατρικής υιοθέτησαν την παρότρυνση του Ζαλίκογλου, δίνει απάντηση το σύγγραμμα του Δημ. Καραμπερόπουλου, το οποίο μας παρέχει πλήρη εικόνα, ποσοτική και ποιοτική, της διάδοσης των ευρωπαϊκών ιατρικών γνώσεων στον ελληνικό χώρο από το 1745 έως το 1821.. Το έργο του, τεκμηριωμένο επιστημονικά με σχολαστικότητα, αποτελεί μεγάλη συμβολή στην Ιστορία της Ιατρικής, αλλά και στη μελέτη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού γενικότερα.

Το πρώτο μέρος απαρτίζεται από τρία κεφάλαια: Στο πρώτο περιγράφονται αναλυτικά 14 πρωτότυπα και άλλα τόσα μεταφρασμένα στη νεοελληνική ιατρικά συγγράμματα, αξιολογείται το περιεχόμενό τους, το οποίο καλύπτει θεματικά όλες τις ιατρικές γνώσεις της εποχής, καταγράφονται μεθοδικά οι βιβλιογραφικές ενδείξεις, παρέχονται βιογραφικά στοιχεία για τους Ελληνες συγγραφείς και καταχωρίζονται στατιστικοί πίνακες, σχετικά με το χρ΄0νοι έκδοσης, την ιδιότητα των συγγραφέων, τον τόπο έκδοσης, τη γλώσσα από την οποία μεταφράζονται στην ελληνική και τον κλάδο της ιατρικής, στον οποίο αναφέρεται το περιεχόμενό του.

Ενδιαφέρουσα είναι και η επισήμανση για τη χρονική διαφορά της έκδοσης των μεταφρασμένων έργων από τα ξένα πρότυπά τους. Αποδεικνύεται έτσι ότι οι Ελληνες Ιατροί και λόγιοι παρακολουθούν ανελλιπώς τα επιτεύγματα της ιατρικής επιστήμης και επιχειρούν, με εκπληκτική συχνά ταχύτητα, να διαδώσουν τις γνώσεις αυτές στον Ελληνικό χώρο. Πρέπει εδώ να λεχθεί ότι το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και κατά την επόμενη περίοδο, κυρίως μετά το 1835, όταν πολλά ξένα έργα μεταφράζονται και κυκλοφορούν στην Ελλάδα το ίδιο έτος της κυκλοφοράις τους στην

Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται σε μη ιατρικά βιβλία, τα οποία περιέχουν ιατρκές γνώσεις, όπως πραγματείες φυσικές και χημείας, σχολικά εγχειρίδια, φυσικές ιστορίες. Κοσμογραφίες και θεολογικά έργα. Αποτυπώνονται τα σχετικά με την ιατρικά εδάφια σε 42 έργα, από τα οποία 23 είναι πρωτότυπα και 19 μεταφράσεις ξένων βιβλίων.

Η ανίχνευση των ιατρικών γνώσεων σε ολόκληρη, σχεδόν, την εκδοτική δραστηριότητα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι πολύμοχθη ερευνητική προσπάθεια που προσγράφεται στο ενεργητικό του Δημ. Καραμπερόπουλο. Ενδεικτικά αναφέρω ότι για τη συγκέντρωση του υλικού του ο συγγραφέας έπρεπε να ανατρέξει σε βιβλία, όπως η «Ηθική φιλοσοφία» του Μοισιόδακα, τα «Απανθίσματα» του Στεφάνου Δημητριάδη, τη «Γραμματική των φιλοσοφικών επιστημών» του Ανθίμου Γαζή, το «Σύνταγμα φιλοσοφίας» του Κούμα και τα «Στοιχεία της μεταφυσικής « του Βενιαμίν Λεσβίου.

Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει τη βιβλιογραφική τεκμηρίωση στα εξεταζόμενα έντυπα βιβλία και περιλαμβάνει στην πρώτη ενότητα τους ανατομικούς πίνακες και τα ιχνογραφήματα, που πλαισιώνουν τα έργα αυτά για την πληρέστερη κατανόηση των θεμάτων, ενώ στη δεύτερη καταγράφονται με λεπτομέρεια οι παραπομπές των Ελλήνων συγγραφέων σε ιατρικά βιβλία της εποχής. Αποκαλύπτεται έτσι η συστηματική ενημέρωση των Ελλήνων ιατρών και η καθημερινή του επαφή με την πηγή της ιατρικής γνώσης, προκειμένου να προσδώσουν εγκυρότητα στα δικά τους συγγράμματα.

Το τελευταίο κεφάλαιο, καρπός και αυτό ερευνητικού μόχθου, καθορίζει το ρόλο των ελληνικών προεπαναστατικών περιοδικών στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης στον ευρύτερο ελληνικό κόσμο. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο «Ερμής ο Λόγιος», του οποίου τα σχετικά λήμματα αξιολογούνται μεθοδικά και κατατάσσονται τόσο κατά χρονολογική σειρά, όσο και κατά το περιεχόμενό τους. Πρόκειται για υποδειγματική εργασία που ανοίγει το δρόμο για παρόμοια μελέτη του ελληνικού ημερήσιου και περιοδικού τύπου του 19ου αιώνα.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στην ιατρική ύλη και περιλαμβάνει τέσσερα κεφάλαια με τη θεματική κατάταξη της ευρωπαϊκής ιατρικής γνώσης: Ανατομία και Φυσιολογία, Παθολογία, Φαρμακολογία και Παιδιατρική. Το πέμπτο κεφάλαιο εξετάζει τα πειράματα φυσιολογίας, ενώ το τελευταίο καταγράφει και σχολιάζει την ιατρική ορολογία των εντύπων βιβλίων. Και το μέρος αυτό του βιβλίου παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, γιατί μας παρέχει ανάγλυφη την εικόνα της προσπάθειας των Ελλήνων συγγραφέων να μεταφέρουν στην Ελλάδα τα νέα ιατρικά δεδομένα, συμβάλλοντες κατ΄ αυτόν τον τρόπο στην αναγεννητική προσπάθεια του υπόδουλου Γένους στη διάρκεια του Νεοελληνικού Διαφωτισμού.

Ως μη ιατρός, δεν θα ήθελα να επιμείνω περισσότερο στα κεφάλαια αυτά του βιβλίου. Δεν μπορώ όμως να αντισταθώ στον πειρασμό, ως και λεξικογράφος, να θίξω το θέμα της ορολογίας, η οποία απασχολεί έντονα ακόμη και σήμερα του ειδικούς.

Η μεταφραστική διαδικασία κατά την περίοδο που μας απασχολεί έχει να αντιμετωπίσει δύο σοβαρά προβλήματα: πρώτον την κατάσταση της νεοελληνικής γλώσσας και δεύτερον την έλλειψη κατάλληλων χρηστικών λεξικών. Για το πρόβλημα αυτό ο Κοραής επισημαίνει σε επιστολή του προς τον Κων/νο Βαρδαλάχο, ότι η νεοελληνική γλώσσα»δεν είναι ακόμη εις κατάστασιν να βοηθήση τον μεταφραστήν, ως βοηθούσι τα καλά εργαλεία του παντός είδους τεχνίτας». Σχολιάζοντας αρνητικά ορισμένες μεταφράσεις, θα δικαιολογήσει τις αδυναμίες τους, τονίζοντας ότι «το σφάλμα είναι της γλώσσης, η οποία ακόμη άκαμπτος εις την θέλησιν του γράφοντος».

Ως προς την ορολογία ο Κοραής, στον οποίο οφείλουμε πολλούς νέους όρους, επεχείρησες να συγκεντρώσει «Υλη Γαλλο-Γραικικού Λεξικού», το οποίο, όπως ο ίδιος αναφέρει, «δεν θέλει φανήν ολότελ' άχρηστον εις τας παρούσας περιστάσεις, οπότε οι νέοι μας καταγίνονται εις μεταφράσρις γαλλικών συγγραμμάτων». Στην «Υλη» αυτή περιέχονται επιτυχείς αποδόσεις στην ελληνική, όπως π.χ. Dentition=Οδοντοφυϊα, goiter=βρογχοκήλη, Moyen-Age=Μεσαίων, civilization=πολιτισμός, αλά και ανεπιτυχείς ή και εσφαλμένες, όπως cadastre=απογραφή αντί κτηματολόγιο, entresol=παραπάτιον αντί ημιόροφος, amploule=άμουλα ή λήκυθος αντί φυαλίδιο ή φύσιγγα ή αμπούλα. Ετυμολογεί για πρώτη φορά τη λέξη «boutique» από την ελληνική «αποθήκη» πράγμα που δέχονται σήμερα όλοι οι Γάλλοι λεξικογράφοι.

Αυτά τα παραδείγματα αποδεικνύουν τη δυσκολία του εγχειρήματος των Ελλήνων συγγραφέων να αποδώσουν στην ελληνική ιατρικούς όρους, πολλοί από τους οποίους-120 καταγράφονται αλφαβητικά- είναι εν χρήσει και σήμερα.

Το βιβλίο, τέλος, πλαισιώνεται με πλούσια βιβλιογραφία και ευρετήριο κυρίων ονομάτων και βασικών ιατρικών εννοιών.

Θα ήθελα, τελειώνοντας, να συγχαρώ τον αγαπητό φίλο Δημ. Καραμπερόπουλο για την έρευνα, που μας παρουσιάζει σήμερα σε ολοκληρωμένη μορφή και να του ευχηθώ δύναμη να συνεχίσει τις ιατρικές, ιστορικές και φιλολογικές του αναζητήσεις, ώστε να δίνει και σε μας τη χαρά για ευτυχείς συναντήσεις κατά τη διατύπωση του Βολταίρου σε ολάνθιστους πνευματικούς κήπους.