Ορθόδοξος Σύλλογος «Τρεις Ιεράρχες»

Δημήτριος Καραμπερόπουλος

Ρήγας Βελεστινλής και Ορθόδοξη πίστη

Θεοφιλέστατε, Αγιε επίσκοπε Βελεστίνου

Κύριε δήμαρχε της γενέτειρας του Ρήγα

Κύριε Πρόεδρε του Καλλιτεχνικού Οργανισμού Δήμου Φερών

Κύριε εκπρόσωπε της Ταξιαρχίας Πεζοναυτών

Κύριε Πρόεδρε του Γλωσσικού Ομίλου Βόλου

Κύριε Πρόεδρε του ιστορικού ορθοδόξου Συλλόγου «Tρεις Ιεράρχες»

Κυρίες και κύριοι,

  Με χαρά βρίσκομαι εδώ στον χώρο του ιστορικού Θρησκευτικού Συλλόγου «Τρεις Ιεράρχες» μετά από την πρόταση του αξιοτίμου προέδρου και των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και ιδιαίτερα του κ. Κυριάκου Νησιώτη για να αναπτύξω ενώπιον σας, του τόσο εκλεκτού ακροατηρίου, το θέμα «Ρήγας Βελεστινλής και Ορθόδοξη πίστη».

  Πριν προχωρήσουμε στην διεξοδική ανάλυση του θέματός μας ας αναφέρουμε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Ρήγα, τα οποία τον ανέδειξαν ως μία από τις μοναδικές ιστορικές φυσιογνωμίες του Ελληνικού και του Βαλκανικού χώρου.

  Ο Ρήγας ήταν διαφωτιστής, επαναστάτης, πολιτικός νούς, στρατιωτικός νούς, εθνεγέρτης, μάρτυρας και οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου, χωρίς διάκριση θρησκείας και γλώσσας.

  Λίγο καιρό μετά τον τραγικό του θάνατο άρχισαν να κατηγορούν τον Ρήγα πως τάχα ήταν αντίθετος στην ορθόδοξη πίστη, ότι το σύνταγμά του ήταν κατά της ορθόδοξης εκκλησίας, ότι κατηγορούσε τους αρχιερείς και τους καλόγερους, ότι ήθελε να ανατρέψει τη θρησκεία, όπως έγινε στη Γαλλία μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Απόψεις και θέσεις που διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα και σκιάζουν την μεγάλη φυσιογνωμία του Ρήγα Βελεστινλή.

  Με συντομία ας παρουσιασθούν οι σχετικές αυτές περιπτώσεις. Πρώτη την χαρακτηριστική εκείνη περίπτωση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγορίου του Ε΄, ο οποίος έξι μήνες μετά τον στραγγαλισμό του Ρήγα και των επτά Συντρόφων του στο Πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου (Ιούνιος 1798), σε επιστολή του, 1 Δεκεμβρίου 1798, προς τον μητροπολίτη Σμύρνης καταδικάζει το Σύνταγμα του Ρήγα Βελεστινλή με την αιτιολογία ότι ήταν αντίθετο στα δόγματα της Ορθοδόξου πίστως: «συνέπεσεν εις χείρας ημών εν σύνταγμα εις μίαν κόλλαν χαρτί ολόκληρον, μεγάλην εις απλήν φράσιν ρωμαϊκήν, επιγραφόμενον "νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης των μικρών εν τη μεσογείω νήσων και της Βλαχομπογδανίας"» και συμπληρώνει ότι το Σύντγμα «πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των θολερών αυτού εννοιών, τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον». Παράλληλα δίνει εντολή στον μητροπολίτη να συγκεντρώσει όλα τα έντυπα ή ακόμη και χειρόγραφα της «Νέας Πολιτικής Διοικήσεως», του Συντάγματος του Ρήγα που θα βρεθούν στην περιφέρειά του, «να μην παραμπέση τοιούτον σύνταγμα εις ανάγνωσιν τω χριστιανικώ εμπιστευθέντι σοι λαώ» και να του τα στείλει στην Κωνσταντινούπολη.

  Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με έγγραφό της κατά το έτος του Ρήγα, το 1998, προσκομίζοντας την επιστολή αυτή του Γρηγορίου του Ε΄, καθώς και τα Επαναστατικά κείμενα του Ρήγα, ζητούσε από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως κ. Βαρθολομαίο την άρση της καταδικαστικής αυτής απόφασης του Γρηγορίου του Ε΄, διότι η διεξοδική μελέτη του Συντάγματος του Ρήγα δεν τεκμηριώνει ότι ήταν αντίθετος στην Ορθόδοξη πίστη, απεναντίας δείχνει ότι ο δημιουργός του Συντάγματος, της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως, που ήθελε να αντικαταστήσει την απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου με μία δημοκρατική, ήταν πιστό τέκνο της Εκκλησίας. Και στην σχετική απάντηση από την Αρχιγραμματεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου τονίζεται σε δύο και μισή σελίδες ότι η επιστολή της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα συζητήθηκε στη Συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου του Οικοιμενικού Πατριαρχείου και «δεν πρόκειται περί καταδικαστικής αποφάσεως, αλλά περί εγκυκλίου γράμματος, ποιμαντικής σκοπιμότητος και καιρικού χαρακτήρος, ευρίσκοντος την δικαιολογίαν αυτού εις την μέριμναν του ποιμένος όπως διαφυλάξη τους υπό την προστασίαν αυτού τελούντος χριστιανούς από διώξεων και δυσμενών συνεπειών, των οποίων την σκληρότητα μαρτυρεί η ιστορία». Και στο τέλος της απαντητικής αυτής επιστολής του Οικουμενικού Πατριαρχείου τονίζεται: «Οθεν εν συμπεράσματι, καταφανούς όντος του καιρικού χαρακτήρος της εν λόγω εγκυκλίου,, σαφέσατον είναι ότι των συνθηκ΄ών εκείνων διαδραμουσών, εξέλιπεν αυτοθρόως και η ισχύς αυτής και δεν υφίσταται σήμερον αντικείμενον προς άρσιν».

  Μία άλλη περίπτωση κατηγόρου του Ρήγα ήταν εκείνη του Κυρίλλου Λαυριώτη, ο οποίος στη χειρόγραφη Ερμηνεία της Αποκαλύψεως καταφέρεται εναντίον «του παράφρονος Ρήγα», όπως τον αποκαλεί, ο οποίος «εκδούς εγκύκλια γράμματα διεγερτικά κατά των νυν τυράννων άνευ της του Χριστού ευδοκίας». Ομως στη συνέχεια γράφει ότι ο Ρήγας έγινε τροφή των ψαριών του ποταμού Δούναβη και «ύλη της αιωνίου κολάσεως κατά του Χριστού λυττήσας», δηλ. ομιλήσας.

  Επίσης ο μητροπολίτης Ιωαννίνων, Ιερόθεος, έγραφε στους Παργιανούς, οι οποίοι βοηθούσαν του Σουλιώτες: Ακούεται να ακολουθάται ως μανθάνω, τας συμβουλάς του Περραιβού, ο οποίος σας απατά. Δεν ηξεύρετε ότι αυτός με κάποιον Ρήγα Θεσσαλό, και άλλους μερικούς παρομοίους λογιωτάτους συνεννοούμενοι με τους Φραντζέζους εσκόπευαν να κάμνουν επανάστασιν κατά του κραταιοτάτου σουλτάνου, αλλ' ο μεγαλοδύναμος Θεός τους επαίδευσε κατά τας πράξεις των με τον θάνατον οπού τους έπρεπε».

  Χαρακτηριστική επίσης είναι η περίπτωση του ιδιόρρυθμου λογίου-ιατρού Μιχαήλ Περδικάρη, ο οποίος στα 1811 έγραψε ένα λίβελο εναντίον του Ρήγα, τονίζοντας ότι ο Ρήγας ήταν κατά του κλήρου και ότι θεωρούσε τη θρησκεία περιττή. Και τα έγραψε όλα αυτά χωρίς να παραθέσει έστω και ένα απόσπασμα από τα έργα του Ρήγα που να επικυρώνουν την άποψή του αυτή.

  Δύο αποσπάσματα από το λιβελογράφημά του ας μνημονευθούν: «διό τώρα εξύπνησαν μερικοί ανόητοι του Ρήγα ομόφρονες, οι οποίοι αιτιώνται εις τούτο και καταμέμφονται τους αρχιερείς και καλογέρους», και το δεύτερο απόσπασμα: «Ιδού ένας Ρήγας φαυλόβιος, άσωτος..έλαβε την φροντίδα να ελευθερώση την Ελλάδα, ν' ανατρέψη την θρησκείαν ως περιττήν κατά μίμησιν της Γαλλίας».

  Μία άλλη περίπτωση κατηγόρου του Ρήγα είναι εκείνη του Αθανασίου Παρίου, ο οποίος στο χειρόγραφό του με τίτλο «Νέος Ραψάκης», που γράφηκε μάλλον το 1805, καταφέρεται εναντίον του Ρήγα και του Συντάγματός του, της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως, που στην αρχή του εντύπου που τύπωσε στη Βιέννη, είχε το ρόπαλο του Ηρακλέους. Μάλιστα ο Αθανάσιος Πάριος επισημαίνει στο κείμενό του και τις επαναστατικές επιδράσεις που θα είχε στους σκλαβωμένους το κείμενο αυτό του Ρήγα της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως και του Θουρίου. Συγκεκριμένα γράφει ότι «βιβλιάριον εξέδωκαν, Ρόπαλον του Ηρακλέους αυτό ονομάσαντες οι Ελληνόφρονες, βιβλίον δηλαδή διεγερτητικόν ερεθιστικόν, παρακινητικόν, ώστε πάντες οι απανταχού χριστιανοί, εν ρητή ημέρα να δείξουν του Ηρακλέους την αλκήν εναντίον των τυραννούντων αυτούς». Ενδιαφέρουσα πάντως είναι η παρατήρηση του Παρίου ότι τα Επαναστταικά κείμενα του Ρήγα, το Σύνταγμα και ο Θούριός του, είχαν «διεγερτητικόν, ερεθιστικόν, παρακινητικόν» χαρακτήτα. Και συνεχίζει ο Αθανάσιος Πάριος; «Η Θεία Πρόνοια ηλέησε το γένος των Χριστιανών, και προ του να διαδοθούν εις τον Κόσμον εκείνα τα κακέμφατα ρόπαλα, έκαμε και εφανερώθη η αντίθετος αύτη σκευωρία και παρεδόθησαν εις το πύρ. Και οι κατά των ιδίων δεσποτών την κοινήν και καινήν ευτρεπίσαντες μάχαιραν, μάχαιραν εύρον μισθόν παραλόγου ζήλου αυτών».

  Ας συμπληρώσουμε τον κατάλογο των κατηγόρων του Ρήγα με αυτήν του Ιωάννου Φιλήμονος, ο οποίος χαρακτηριστικά έγραψε στο βιβλίο του «Δοκίμιον περί της Φιλικής Εταιρείας», 1834, σελ. 94, ότι «Η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως αφώρισε μάλιστα την ανάγνωσιν, όσων έγραψεν ούτος κατά του Ιερατείου». Εντύπωση πάντως προκαλεί το γεγονός ότι ο Ιωάννης Φιλήμων δεν αναγράφει τα υποτιθέμενα κείμενα που έγραψε ο Ρήγας κατά του Ιερατείου. Κι' αυτό το σημειώνουμε διότι η συστηματική έρευνα των έργων του Ρήγα Βελεστινλή που έχει γίνει δεν διαπίστωσε να «έγραψεν ούτος κατά του Ιερατείου». Επί πλέον ο Φιλήμων κάνει λάθος όταν γράφει ότι «η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως αφώρισε» τον Ρήγα, και τούτο διότι ουδέποτε υπήρξε μία καταδικαστική συνοδική απόφαση, ένας αφορισμός για τον Ρήγα και τα έργα του, όπως επί πλέον ιδιαίτερα επισημαίνεται στο έγγραφο της Αρχιγραμματείας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, κατά το 1998, στην απάντησή του σε σχετικό έγγραφο της Επιστημονικής μας Εταιρείας.

  Η ανακρίβεια αυτή του Ιωάννου Φιλήμονος διαδόθηκε έκτοτε και έγινε χωρίς εξέταση πιστευτή λόγω της βαρύτητος του ονόματος του συγγραφέα. Και κατ΄ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε η εντύπωση της αντίθεσης του Ρήγα έναντι της ορθοδόξου πίστεως και τη Εκκλησίας.

  Επισημαίνουμεότι ο Ιωάννης Φιλήμων έχει γράψει και άλλα ανιστόρητα και ατεκμηρίωτα, τα οποία ανασκευάσαμε συστηματικά στη μελέτη μας «Η άδικη κρίση του Ιω. Φιλήμονος για τον επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή». Συγκεκριμένα στο ίδιο έργο περί της Φιλικής Εταιρείας, σελ. 90, που ο Ιωάννης Φιλήμων το κυκλοφόρησε το 1834, λίγα χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση, αδίκως κρίνει την προσωπικότητα και τις επαναστατικές ενέργειες του Ρήγα Βελεστινλή, για τον οποίο χαρακτηριστικά γράφει ότι ήταν «Μεγαλόφρων και επιχειρηματίας, αλλ' όχι τόσον σκεπτικός και κρυψίνους, κάτοχος γνώσεων πολλών και ζωηρός εις το πνεύμα, αλλά επιπόλαιος εξεταστής των πραγμάτων και μάλλον της καταστάσεως του ΄Εθνους του». Επακόλουθο αυτής της διατυπώσεως και κρίσεως του Φιλήμονος ήταν να ενστερνισθούν μερικοί συγγραφείς, κατά κανόνα ανεξέταστα, αυτήν την άδικη κρίση του Φιλήμονος για τον Ρήγα Βελεστινλή.

  Τα αρνητικά στοιχεία, τα οποία ο Ι. Φιλήμων διατυπώνει για την προσωπικότητα του Ρήγα είναι ότι, ως επαναστάτης και οργανωτής του συνωμοτικού του σχεδίου δεν ήταν «τόσον σκεπτικός και κρυψίνους» αλλά «επιπόλαιος εξεταστής των πραγμάτων». Δεν θα ήταν δυνατόν του Φιλήμονος να εξηγήσει πώς ένας αρχηγός μιας επανάστασης συλλαμβάνεται, τόσο εύκολα μόλις καταφθάνει στο ξενοδοχείο της Τεργέστης, χωρίς να έχει λάβει τις αναγκαίες προφυλάξεις. Θα έβγαλε, μάλλον, τα αρνητικά αυτά συμπεράσματα μόνο από το γεγονός της σύλληψης και δεν θα μελέτησε την όλη δράση του Ρήγα στη Βιέννη, από τον Αύγουστο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797, που αναχώρησε για την Τεργέστη. Ομως οι κατηγορίες του Ιωάννου Φιλήμονος αναιρούνται από την εξέταση των επί μέρους ενεργειών του Ρήγα: Ι. τη διάδοση των επαναστατικών του ιδεών, ΙΙ. την παραπλάνηση της Αυστριακής Αστυνομίας, ΙΙΙ. το συγκεκριμένο επαναστατικό του σχέδιο που ετοίμαζε, ΙV. την κρυφή και παράνομη εκτύπωση των επαναστατικών του έργων, V. την εξασφάλιση διαβατηρίου από τις Αυστριακές Αρχές και VI. την προδοσία από έναν Ελληνα έμπορο της Τεργέστης.

  Μετά την παράθεση των παραπάνω κατηγοριών που εκτοξεύθηκαν εναντίον του Ρήγα, ας δούμε τι έχει δείξει η διερεύνηση των έργων του, τα οποία θα έπρεπε να είχαν μελετηθεί από τους κατηγόρους του και μετά να τον κατηγορήσουν για την ορθόδοξη πίστη του.

  Ως πραγματικός ηγέτης και ολοκληρωμένος επαναστάτης ο Ρήγας στήριξε την επανάστασή του σε αληθινές ανθρώπινες αξίες. Αν και μελετούσε τα έργα του Γαλλικού Διαφωτισμού και τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ' Αλαμπέρτ, (Diderot και D' Alambert) όπως έχουμε αποδείξει στη μελέτη μας για το βιβλίο του Φυσικής απάνθισμα, και πρόσφατα για το Χάρτη της Μολδαβίας, δεν επηρεάσθηκε από τα αθεϊστικά κινήματα της εποχής του. Ο Ρήγας δεν ακολουθούσε πιθηκίζοντας τις ιδέες του διαφωτισμού, όπως άλλοι λόγιοι της εποχής του, αλλά αντίθετα έπαιρνε ό,τι σωστό έβρισκε και το προσάρμοζε στις ιδιαιτερότητες του βαλκανικού χώρου. Η διερεύνηση και μελέτη των έργων του Ρήγα Βελεστινλή καθώς και των ανακριτικών εγγράφων περί Ρήγα των Αιμ. Λεγράνδ και Κ. Αμάντου δείχνουν την ορθόδοξη πίστη του Ρήγα. Αναλυτικότερα η θέση αυτή στηρίζεται στα κατωτέρω τεκμήρια που συλλέξαμε και τα μνημονεύουμε:

1. Στον πρόλογο του λογοτεχνικού του βιβλίου, «Σχολείον των ντελικάτων εραστών», Βιέννη 1790, που είναι και το πρώτο συγγραφικό του δημιούργημα, και το οποίο επί πλέον αποτελεί την αρχή του νέου λογοτεχνικού είδους, δηλ. του μυθιστορήματος, στην ελληνική γλώσσα, ο Ρήγας γράφει ότι ο γάμος είναι «μυστήριον», όπως πιστεύει η Ορθόδοξη Εκκλησία.

2.Στο βιβλίο του ¨Φυσικής απάνθισμα», Βιέννη 1790, το οποίο όπως έχουμε αποδείξει στις μελέτες μας το μεγαλύτερο μέρος είναι μετάφραση από την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ' Αλαμπέρτ, καταχωρίζονται χαρακτηριστικές φράσεις, που δείχνουν τις πεποιθήσεις του Ρήγα. Μνημονεύει τη «Θεία Γραφή» και χρησιμοποιεί τον όρο «ο μέγας δημιουργός» (σελ. 29, 55). Χαρακτηριστικά γράφει «Κατά την Θείαν Γραφήν το νερόν, ήτοι η θάλασσα εκτίσθη πρώτον, και δεν επιδέχεται αμφιβολίαν πως την αλάτισεν ευθύς ο μέγας δημιουργός, καθώς είναι έως τώρα».

  Ενδιαφέρον έχει να παρατεθεί το κείμενο από το έκτο κεφάλαιο «Περί Ηλίου»: «πλήν απ' αυτά όλα δεν ιξεύρομεν τίποτες δια αληθινόν, εις τον μέγαν δημιουργόν τα πάντα είναι εύκολα, και οι άνθρωποι δεν αμαρτάνουν αν ερευνούν το αποτέλεσμα και τον λόγον του, ο οποίος είναι πολλά μακρυά από την περιωρισμένην διάνοιάν τους» (σελ. 40).

  Επίσης σε άλλα σημεία του βιβλίου «Φυσικής απάνθισμα» γράφει «Ημείς ιξεύρομεν πω η Θεία πρόνοια δεν έκαμε πράγμα περιττόν εις τον κόσμον» (σελ. 158), «εις το πλάγι της μήτρας παρατηρούν οι ανατόμοι ένα μικρόν σακουλάκι (=ωοθήκη) μέσα εις το οποίον ο δημιουργός του παντός έβαλεν ένα κάποιον αριθμόν μικρών αυγών (=ωαρίων)» (σελ. 146).

  Επί πλέον ο Ρήγας υποστηρίζει ότι «ο Θεός δεν έκτισε τίποτες του κάκου» (σελ. 40) και διερωτάται ότι οι «οι νεώτεροι όμως προβάλλουν ότι αν δεν χρησίμευαν εις την τεκνογονίαν τα αρσενικά ψάρια, διατί εκτίσθασαν παρά Θεού;» ( σελ. 121). Ακόμη χαρακτηριστικά παρατηρεί για την σοφία του Δημιουργού «Οθεν ας φωνάξωμεν όλοι ομού, Κύριε τα έργα σου είναι μεγάλα και πολλά, πάντα εν σοφία εποίησας και εργα των χειρών σου εισίν οι ουρανοί» (σελ. 107).

3. Ας έρθουμε τώρα στο σημαντικό επαναστατικό του κείμενο «Νέα Πολιτική Διοίκησις», στο οποίο βρίσκονται οι πολιτικές, πολιτειακές και κοινωνικές αντιλήψεις του Ρήγα. Περιλαμβάνει την Επαναστατική Προκήρυξη, Τα Δίκαια του Ανθρώπου και το Σύνταγμα.

Α). Ως γνωστόν το μεγαλύτερο τμήμα της Επαναστατικής προκήρύξεως είναι του Ρήγα δημιούργημα, και στο οποία υποστηρίζει ότι «όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του Πρωτοπλάστου», αντίληψη χριστιανική.

Β). Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο των πεποιθήσεων του Ρήγα αποτελεί το γεγονός ότι στην Επαναστατική του Προκήρυξη δεν μεταφράζει τον όρο «Supreme Etre» «Υπέρατο Ον» του γαλλικού κειμένου, όρο τον οποίο ο Ρήγας γνώριζε, διότι στη μετάφραση του βιβλίου του «Νέος Ανάχαρσις», Βιέννη 1797, σελ. 268, τον αναγράφει. Αν ήταν αντίθετος στην Ορθόδοξη πίστη μάλλον τον όρο αυτόν θα τον ανέγραφε και ίσως θα τον είχε ιδιαίτερα τονίσει στην Επαναστατική του Προκήρυξη.

Γ). Επίσης στην Επαναστατική Προκήρυξη» ο Ρήγας καταχωρίζει μία πολύ σημαντική φράση, η οποία δείχνει την φιλοσοφική του θέση καθώς και την τακτική που ακολούθησε μελετώντας τα κείμενα του Διαφωτισμού: να παίρνει ό,τι καλό έβρισκε και όχι ανεξέταστα πιθηκίζοντας να ακολουθεί τις αντιλήψεις τους. Η σημαντική φράση του Ρήγα έχει να κάνει με τα «φυσικά δίκαια» του ανθρώπου, τα οποία σύμφωνα με την φυσιοκρατική αντίληψη έχουν πηγή την Φύση, ενώ αντίθετα ο Ρήγας σημειώνει ότι «θεόθεν», από τον Θεό έχουν την αρχή τους. Συγκεκριμένα γράφει για «τα ιερά και άμωμα δίκαια, οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν δια να ζήση ησύχως επάνω εις την γην». Τη θέση αυτή του Ρήγα την τονίζουμε ιδιαίτερα, διότι δεν έχει προσεχθεί, όπως η μέχρι σήμερα έρευνά μας έχει δείξει, ούτε από εκείνους τους συγγραφείς, οι οποίοι εξετάζουν τα πολιτικά κείμενα του Ρήγα και τα συσχετίζουν με τα κείμενα του Γαλλικού Διαφωτισμού.

Δ). Χαρακτηριστικό των αντιλήψεων της χριστιανικής παραδόσεως του Ρήγα αποτελεί ακόμη και το γεγονός ότι στη σημαία της Δημοκρατίας του χρησιμοποιεί εκτός από το ρόπαλο του Ηρακλέους, που αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα, θέτει και τρεις σταυρούς. Στο Παράρτημα της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως ο Ρήγα γράφει: «Η σημαία οπού βάνεται εις μπαϊράκια και παντιέρες της Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι εν ρόπαλο του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς επάνω...».

4. Ο Ρήγας στον επαναστατικό παιάνα «Θούριος» συχνά γράφει για τον «Σταυρό», όπως στο στίχ 22 «να κάμωμεν τον όρκο επάνω στον Σταυρόν», τονίζοντας εδώ ότι ο όρκος στον Θούριο δίνεται από τους επαναστατημένους ραγιάδες φανερά, δημόσια, κι όχι κρυφά, όπως στις τεκτονικές και άλλες μυστικές εταιρείες. Επίσης στο στίχ. 30 βάζει τους σκλαβωμένους να ορκισθούν στον Θεό και αναφωνεί «ας πούμ' απ' την καρδιά μας ετούτα στον Θεόν».

  Επίσης στον στίχ. 109 γράφει «ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον Σταυρόν» ενώ στον στίχ. 123 αναφωνεί ότι πρέπει «να λάμψη ο Σταυρός».

Στον στίχ. 69 ως αδέλφια χριστιανούς αποκαλεί τους Σέρβους

«του Σάβα και του Δουνάβου αδέλφια Χριστιανοί».

5. Στην άλλη του ποιητική σύνθεση τον «Υμνο πατριωτικό» στη στροφή 14 τονίζει ότι απαραίτητο στοιχείο για τη νίκη των σκλαβωμένων είναι ο Σταυρός, η πίστη, η αγωνιστικότητα και τα πολεμοφόδια, συνοψίζοντας κατ΄αυτόν τον τρόπο τους παράγοντες της νίκης:

«Σταυρός, η πίστις και καρδιά,

δουφέκια και καλά σπαθιά,

γκρεμίζουν Τυραννίαν

τιμούν Ελευθερίαν

οπ' έδωκεν ο Πλάστης

στο δουνιά, μπρε παιδιά».

  Ομοίως στη στροφή 40 ο Ρήγας αναφωνεί για τον Σταυρό:

Να λάμψη πάλιν ο Σταυρός

Ας έρχεται τώρα ομπρός,

Να ίδωσι τα άστρα

Τους πύργους και τα κάστρα

Να πέφτουν των Τυράννων

Στη φωτιά μπρε παιδιά».

  Ακόμη στη στροφή 13 του Υμνου Πατριωτικού χρησιμοποιεί τον όρο «Ορθόδοξος χριστιανός», δίνοντας νόημα στην αγωνιστικότητα για την ελευθερία και τη σωτηρία του Γένους, και ότι για να είναι κανείς «καλός και ορθόδοξος χριστιανός» πρέπει να πάρει τα άρματα και να πολεμήσει για το καλό του Γένους:

«Οποιος λοιπόν είναι καλός

κι ορθόδοξος χριστιανός

με τα' άρματα στο χέρι

ας δράμει σαν ξεφτέρι

το Γένος του να σώση

με χαρά μπρε παιδιά».

6. Ενδιαφέρον επίσης έχει να δούμε τρία χαρακτηριστικά σημεία από τα Ανακριτικά έγγραφα περί Ρήγα και των Συντρόφων του, που έφεραν στο φώς της δημοσιότητος από τα Αρχεία της Βιέννης οι Λεγράνδ και Κων. Αμαντος και που μέχρι πρόσφατα ήταν δυσεύρετα, η Επιστημονική μας Εταιρεία τα επανεξέδωσε με ευρετήριο και επιμέλεια του ομιλούντος ώστε να είναι στη διάθεση των ενδιαφερομένων μελετητών.

  Ο Ρήγας στην κατάθεσή του κατά την ανάκριση μιλάει για την σωτηρία της ψυχής του, αντίληψη καθαρά χριστιανική. Συγκεκριμένα σημειώνεται ότι «ο Ρήγας ομολογεί ότι πάντοτε επεθύμει την απελευθέρωση της Ελλάδος από του τουρκικού ζυγού και δή ότι μετά την σωτηρίαν της ψυχής του τούτο έχει ως πρώτον πόθον να ίδη εκδιωκόμενους τους Τούρκους από της Ελλάδος», (Αιμ. Λεγράνδ, 2000, σελ. 650).

  Μία άλλη χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη του αυτοτραυματισμού του Ρήγα, όταν είχε συλληφθεί και κρατούνταν στην Τεργέστη πριν από την μεταφορά του στη Βιέννη. Τότε του παρασχέθηκε η ιατρική βοήθεια αλλά επί πλέον ζήτησε και είχε την πνευματική βοήθεια και παραμυθία από τον Ελληνα εφημέριο της Εκκλησίας της Τεργέστης, ο οποίος τον επισκέφθηκε στην κρίσιμη κατάσταση της υγείας του, (Κ. Αμάντου, σελ. 83, 135 και 141).

  Ακόμη σημειώνουμε ότι στα πράγματα που καταγράφηκαν κατά την σύλληψη του Ρήγα στην Τεργέστη κατά τον Δεκέμβριο του 1797 εκτός των άλλων ο Ρήγας είχε και «δέκα ελληνικά αντίτυπα της καινής Διαθήκης» (Κ. Αμάντου, σελ. 145-149).

Κυρίες και κύριοι,

  Από όλα τα παραπάνω που παρατέθηκαν βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα ότι ο Ρήγας στα δημοσιευμένα έργα του όχι μόνο δεν αναγράφει κατά της Ορθοδόξου πίστεως, αλλά απεναντίας διαπιστώνεται ότι παραθέτει πολλά στοιχεία που μας κάνουν να υποστηρίξουμε την ορθόδοξη πίστη του.

  Όμως για την προσωπικότητα έχει τεθεί και ένα άλλο ερώτημα και μάλιστα πολλές φορές επαναλαμβάνεται αν δηλαδή ήταν ο Ρήγας μασόνος.

  Για να απαντηθεί πάλι το ερώτημα αυτό θα πρέπει να γίνει μία διεξοδική έρευνα των έργων του Ρήγα καθώς και των ανακριτικών εγγράφων Λεγράνδ και Αμάντου, ώστε να συλλεχθούν τα στοιχεία εκείνα τα οποία θα τεκμηριώσουν την μασονική ή όχι ιδιότητα του Ρήγα. Πάντως αν ο Ρήγας ήταν μασόνος θα περίμενε κανείς να βρει στα έργα του μερικές καταγεγραμμένες θέσεις, που θα ενίσχυαν την μασονική του ιδιότητά. Απεναντίας ο Ρήγας στα έργα του όχι μόνο δεν αναγράφει τέτοιες απόψεις αλλά καταχωρίζει θέσεις δηλωτικές των θρησκευτικών του απόψεων, που παρατέθηκαν πριν από λίγο, όπως για το σύμβολο της ορθόδοξης πίστης, το σταυρό, στον Θούριο, στον Υμνο Πατριωτικό, αλλά και στη σημαία του, που παραπάνω δείξαμε και να μην τα επαναλαμβάνουμε. Επίσης αν ήταν τέκτων μάλλον θα ανέγραφε στην Επαναστατική Προκήρυξη τον όρο «Υπέρτατο Ον», που είχε το γαλλικό κείμενο που μετέφραζε.

  Επισημαίνουμε πάντως ότι τα δημοσιεύματα που έχουν αναγράψει πως τάχα ο Ρήγας είχε μυηθεί στον τεκτονισμό, είναι μεταγενέστερα, στηρίζονται σε υποθέσεις και πιθανολογούν την μασονική ιδιότητα χωρίς να προσκομίζουν ιστορικά τεκμήρια. Για παράδειγμα μνημονεύονται οι περιπτώσεις, όπως αυτή του Douglas Dakin, ο οποίος στο έργο του «Η ενοποίηση της Ελλάδος, 1770-1923», Αθήνα 1989, σελ. 46, αναγράφει απλά, χωρίς να προσκομίσει τα σχετικά στοιχεία ότι «ο Ρήγας ήταν μέλος των "Καλών Εξαδέλφων" στοάς που είχε ιδρυθεί στη Βιέννη το 1780», καθώς επίσης του Κ. Θ. Δημαρά, ο οποίος στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σημειώνει γενικά ότι ο Ρήγας όταν έφτασε στη Βλαχία «ίσως να κατηχήθηκε τότε στον τεκτονισμό».

  Σχετικά όμως ο ιστορικός του Ρήγα Λέανδρος Βρανούσης παρατηρεί ότι από καμμία αξιόπιστη μαρτυρία δεν επιβεβαιώνεται ότι «ο Ρήγας είχε ιδρύσει μυστική Εταιρεία κατά τα τεκτονικά πρότυπα (μυστικοπαθής αοριστία αρχών και στόχων, διαδοχικά στάδια κατηχήσεως, ιεράρχιση "μεμυημένων" σε βαθμίδες κλπ.)» και επί πλέον τονίζει ότι «οι λεγόμενες "τεκτονικές παραδόσεις" ατεκμηρίωτες πάντοτε, αποδεικνύονται όλες υστερογενείς¨».

  Επισημαίνουμε ακόμη ότι ο όρος Πλάστης ως πηγή της ελευθερίας στον Υμνο Πατριωτικό, στροφή 14, δεν θα πρέπει να εκληφθεί με την τεκτονική σημασία του Υπερτάτου Οντος, όπως υποστηρίζεται στο βιβλίο του Ιωάννη Λουκά, «Ιστορία της Ελληνικής Μασονίας και ελληνική ιστορία», Αθήνα 1991, σελ. 70, και τούτο διότι δύο γραμμές παραπάνω κάνει αναφορά στον Σταυρό, που είναι χαρακτηριστικό χριστιανικό σύμβολο.

«Σταυρός, πίστις και καρδιά

δουφέκια και καλά σπαθιά

γκρεμίζουν τυραννίαν

τιμούν ελευθερίαν

οπ' έδωκεν ο Πλάστης

στο δουνιά, μπρε παιδιά».

  Επίσης τονίζουμε ότι ο όρκος στον Θούριο δίδεται από τους επαναστατημένους ραγιάδες φανερά και δημόσια και όχι κρυφά, όπως στις τεκτονικές στοές και άλλες μυστικές εταιρείες και επί πλέον δεν περιέχεται κάποιο συμβολικό σήμα, απλώς και μόνο οι επαναστάτες υψώνουν τα χέρια στον ουρανό

«Ελάτε μ' έναν ζήλον σε τούτον τον καιρό

να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν.

Και τότε με τα χέρια ψηλά στον ουρανόν

Ας πούμ' απ' την καρδιά μας ετούτα στον Θεόν».

Και ο όρκος κατά της τυραννίας και της αναρχίας αρχίζει

«Ω Βασιλεύ του Κόσμου, ορκίζομαι σε Σε

Στην γνώμην των Τυράννων να μην ελθώ ποτέ.

Μήτε να τους δουλεύω, μήτε να πλανηθώ

Εις τα ταξίματά τους, για να παραδοθώ.

Και καταλήγει ο όρκος με τη φράση:

Κι αν παραβώ τον όρκον, ν' αστράψ' ο Ουρανός

Και να με κατακάψη να γένω σαν καπνός».

Κυρίες και κύριοι,

  Περαίνοντας το λόγο μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι η διερεύνηση των έργων του Ρήγα δεν πρόσφερε στοιχεία που να τεκμηριώνουν την άποψη των κατηγόρων του Ρήγα ότι τάχα ήταν εναντίον της Ορθοδόξου πίστεως και της Εκκλησίας. Απεναντίας στα έργα του ο Ρήγας παραθέτει πολλά στοιχεία τα οποία ενισχύουν την άποψη ότι ακολουθούσε την ορθόδοξη πίστη. Επίσης δεν τεκμηριώνεται η θέση που έχει διατυπωθεί ότι ο Ρήγας είχε μασονική ιδιότητα και τέλος οι λεγόμενες τεκτονικές παραδόσεις για τον Ρήγα είναι μεταγενέστερες και ατεκμηρίωτες.

-----------------------------------------