Ο Ρήγας Βελεστινλής παρέμεινε στη Βιέννη από τον Αύγουστο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797 προετοιμάζοντας το επαναστατικό σχέδιο και τυπώνοντας τα βιβλία του και τους χάρτες του. Αφού πήρε διαβατήριο από τις Αυστριακές αρχές πήγε στην Τεργέστη με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα. Ομως μετά από προδοσία από τον ΄Ελληνα έμπορο Δημήτριο Οικονόμου ο Ρήγας συνελήφθη από την Αυστριακή Αστυνομία. Ορισμένοι ιστορικοί συγγραφείς, χωρίς να εξετάσουν την όλη επαναστατική δράση του Ρήγα στη Βιέννη, απομόνωσαν το γεγονός της σύλληψης και υποστήριξαν ότι συνελήφθη διότι δεν δρούσε συνωμοτικά και μάλιστα τον θεώρησαν «επιπόλαιο εξεταστή των πραγμάτων», όπως χαρακτηριστικά ο Ιωάννης Φιλήμων. Αντίθετα η έρευνα δείχνει ότι πράγματι ο Ρήγας είχε μία πετυχημένη συνωμοτική δράση, να τυπώσει τα τόσα του έργα, να έχει διάφορες συναντήσεις και να προετοιμάσει το επαναστατικό του σχέδιο.

Η παρακολούθηση του Ρήγα

Γνωρίζουμε από ένα έγγραφο ότι ο Ρήγας κατά την αναχώρησή του από το Βουκουρέστι τον Αύγουστο του 1796 ήταν υπό παρακολούθηση. Συγκεκριμένα ο αυστριακός πρόξενος στο Βουκουρέστι Μ. Merkelius ενημερώνει την υπηρεσία του, και η σχετική ενημέρωση φθάνει στον υπουργό Αστυνομίας Pergen, για τη διαδρομή του Ρήγα προς την Βιέννη, ότι ασχολείται με την έκδοση ελληνικού χάρτη και ότι είχε επαφές με το Γάλλο απεσταλμένο. Συγκεκριμένα σχετικό έγγραφο αναφέρει ότι «Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες ένας γραμματέας, ονόματι Ρήγας, αναχώρησε από εδώ στις αρχές αυτής της εβδομάδας για να μεταβεί μέσω του Κόκκινου Πύργου στη Βιέννη, με σκοπό να τυπώσει εκεί έναν ελληνικό χάρτη. Αυτός ο Ρήγας είχε στενή γνωριμία με τον εδώ ευρισκόμενο γάλλο απεσταλμένο Gaudin, πράγμα που θα ήθελα να αναφέρω στην εξοχότητά σας». Σημειώνουμε ότι η Αυστριακή Μυστική Αστυνομία ιδρύθηκε το 1793 με σκοπό την παρακολούθηση των φιλελεύθερων και επαναστατικών ιδεών και στις επιτυχίες της είναι η ανακάλυψη μίας λέσχης Ιακωβίνων στη Βιέννη και της συνωμοσίας των μελών της καθώς και η συνωμοσία του Μαρτίνοβιτς στην Ουγγαρία.

Επαφές του Ρήγα στη Βιέννη

Από την ημέρα που ο Ρήγας ήρθε στη Βιέννη, τον Αύγουστο του 1796, είχε συνεχείς επαφές με τους συμπατριώτες του με τους οποίους στις συναντήσεις τους επί πλέον τραγουδούσαν το επαναστατικό του τραγούδι "Θούριος". Χαρακτηριστικά αναγράφεται στα ανακριτικά έγγραφα ότι «κατά Σεπτέμβριον του έτους τούτου (του 1797) ο Ρήγας Βελεστινλής έψαλλεν εν τη οικία του Αργέντη, παρισταμένου τούτου και του ΄Ελληνος Θεοχάρη, ύμνον ελεθερίας, όστις λέγεται περιεχόμενος εν τη επαναστατική προκηρύξει, και δή χορεύων περί την τράπεζαν». Επίσης, ο σύντροφος του Ρήγα από τη Σιάτιστα Θεοχάρης Τουρούντζιας στην κατάθεσή του «ομολογεί ότι έλαβε προς αντιγραφήν παρά του (Γεωργίου) Σακελλαρίου το στασιαστικόν άσμα Ως πότε παλληκάρια, ότι έψαλε τούτο μετ' αυτού και των ενταύθα ευρισκομένων φοιτητών της ιατρικής Καρακάσση και Παναγιώτο». Ο Ρήγας θα είχε επίσης επαφές με τους ΄Ελληνες της Βιέννης και θα σύχναζε στην Ελληνική Ταβέρνα, όπου μάλιστα υπάρχει και η υπογραφή του.

Ακόμη ο Ρήγας είχε επικοινωνία και με άλλους αξιόλογους ανθρώπους, οι οποίοι θα βοηθούσαν τα επαναστατικά του σχέδια, όπως για παράδειγμα είχε επαφές με τον γιατρό της αυτοκράτηρας, τον καθηγητή της ιατρικής Σχολής Πέτρο Φράνκ, με τον είχε γνωρισθεί και είχε γίνει φίλος του. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή, την οποία κάνει ο Χριστόφορος Περαιβός ο οποίος υπέφερε από μια πάθηση των ματιών του και ο Ρήγας του συνέστησε τον Φράνκ για να τον εξετάσει. Μάλιστα ο Περραιβός επισημαίνει ότι ο Ρήγας έδωσε εμπιστοσύνη στον καθηγητή Φράνγκ, ο οποίος βοήθησε τον Ρήγα και τους συντρόφους του, όπως πράγματι γλύτωσε μετά τη προδοσία τον ιατρό και συνεργάτη του Ρήγα, Γεώργιο Σακελλάριο, από τη σύλληψη και το βέβαιο θάνατό του.

Παραπλάνηση της Αυστριακής Μυστικής Αστυνομίας

Ο Ρήγας Βελεστινλής κατά την παραμονή του στη Βιέννη τυπώνει σε διάστημα τουλάχιστον έξι μηνών τη μεγαλειώδη Χάρτα του και τα βιβλία Νέος Ανάχαρσις, Ηθικός Τρίπους, την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τους χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας. Και όλα αυτά τα πραγματοποίησε παίρνοντας άδεια εκτυπώσεως και κυκλοφορίας, όπως άλλωστε γινότανε για κάθε έντυπο, από τον λογοκρίτη και την Αυστριακή Αστυνομία, η οποία δεν είχε καθόλου υποψιασθεί την επαναστατική του δράση.

Στη Χάρτα της Ελλάδος καταχώρισε πολλά ιστορικά στοιχεία, τις εννέα επιπεδογραφίες ιστορικών τόπων, τα νομίσματα της αρχαιότητος, σημειώνοντας ωστόσο στον τίτλο της Χάρτας ότι τάχα η έκδοση αυτή ήταν σα μία επεξήγηση για το ταξείδι του Αναχάρσιδος, που περιλαμβάνει το βιβλίο «Νέος Ανάχαρσις». Η προσεκτική όμως μελέτη της Χάρτας δείχνει ότι η έκδοσή της δεν έχει καμμία σχέση με το ταξείδι του «Νέου Αναχάρσιδος» . Τα έγραψε όλα αυτά για να παραπλανήσει την λογοκρισία της Αυστριακής Αστυνομίας.

Πραγματικός του σκοπός ήταν να τυπώσει έναν πολιτικό χάρτη του κράτους του. Και επειδή δεν ήταν δυνατόν ελεύθερα να τυπώσει ένα χάρτη για τους επαναστατικούς του σκοπούς, συγκάλυψε τους πραγματικούς του λόγους με τα αρχαιολογικά, ιστορικά στοιχεία που προσέθεσε, κατορθώνοντας έτσι να παραπλανήσει την Αυστριακή Αστυνομία και τη λογοκρισία και να πάρει άδεια εκτυπώσεως της. Αλλωστε, καταχώρισε και ιδιαίτερη σημειολογία, στοιχείο που πρόσφατα έχει επισημανθεί, για τα σύνορα του κράτους του, που ήθελε να δημιουργήσει. Κατόρθωνε και συγκάλυπτε τους πραγματικούς του σκοπούς, τους οποίους δεν αντιλήφθηκε η τόσο καλά οργανωμένη και δικτυωμένη Αυστριακή Μυστική Αστυνομία.

Παράνομη εκτύπωση του Συντάγματος και του Θουρίου

Ο Ρήγας κλεισμένος δύο μερόνυχτα στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πουλίου, τύπωνε παράνομα την Επαναστατική Προκήρυξη, Τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και τον Θούριο. Γνώριζε πλέον ο Ρήγας πως με κανέναν τρόπο δεν θα ήταν δυνατόν να παραπλανήσει τη λογοκρισία και την Αστυνομία. Τώρα το επαναστατικό του έντυπο ανέγραφε ξεκάθαρα την Επαναστατική Προκήρυξη και ότι ξεκίναγε έτσι τον ένοπλο αγώνα κατά της οθωμανικής απολυταρχίας. Γι' αυτό και τα έντυπα του αυτά τα τύπωσε παράνομα, δείγμα της συνωμοτικής του δράσης. Στα έγγραφα αναγράφεται «…ο Huggele ωμολόγησεν ότι εις το τυπογραφείον του αφεντικού του, του Πουλίου, ετυπώθη μία προκήρυξις εις σχήμα φύλλου με ξυλογραφίαν σφηνός επίκεφαλής, ότι εχρειάσθη δια την εργασίαν αυτήν δύο νύκτας πιεζόμενος μεγάλως να σπεύδη υπό του πάντοτε σχεδόν παρόντος Ρήγα Βελεστινλή και ότι έπειτα τα μέχρι 3000 ετοιμασθέντα αντίτυπα εστάλησαν εις τον Ρήγαν εις την κατοικίαν του».

Διαβατήριο από την Αυστριακή Αστυνομία

Ο Ρήγας έχοντας παράνομα τυπώσει τα επαναστατικά του έργα, χωρίς να δώσει καμμία λαβή ώστε να κινήσει τις υποψίες της Αυστριακής Αστυνομίας, παρ' όλο που ήταν υπό παρακολούθηση, κατόρθωσε να πάρει διαβατήριο, να φορτώσει τα πράγματά του και να ξεκινήσει για το μεγάλο του σκοπό, έχοντας λάβει τις σημαντικές επαναστατικές του αποφάσεις. Χαρακτηριστικά είναι αυτά που αναφέρει ο Αυστριακός Διοικητής Τεργέστης στον υπουργό Αστυνομίας της Βιέννης: «Μου κατηγγέλθη μυστικά ότι κάποιος Ρήγας Βελεστινλής, ο οποίος χθές έφθασε με διαβατήριον της αρμοδίας αυτοκρατορικής αρχής έφερε μαζί του ύποπτα βιβλία, αποβλέποντα εις την παρασκευήν επαναστάσεως εις την Ανατολήν».

Ο Ρήγας έφυγε από τη Βιέννη, διέσχισε την Αυστρία και κατευθύνθηκε στα σύνορά της, χωρίς μέχρι εκείνη τη στιγμή η Αυστριακή Αστυνομία να είχε υποψιασθεί κάτι από τη δράση του. Στοιχείο που δείχνει την μεγάλη επαναστατική συνωμοτική ικανότητα του Ρήγα. Γι' αυτό εξ άλλου σε όλα σχεδόν τα ανακριτικά έγγραφα σύλληψης και ανάκρισης των Αιμ Λεγράνδ και Κων. Αμάντου ο Ρήγας αποκαλείται συνωμότης και η δράση του συνωμοτική.

Προδοσία και σύλληψη

Η σύλληψη του Ρήγα από την Αυστριακή Αστυνομία πραγματοποιήθηκε μόνο μετά από προδοσία, όταν ο μικρόψυχος, χωρίς πατριωτική συνείδηση, Ελληνας έμπορος Δημήτριος Οικονόμου άνοιξε την επιστολή, που απευθυνόταν στον συνέταιρό του και όχι στον ίδιο, κατέδωσε στην Αυστριακή Αστυνομία την επιστολή του Ρήγα και τα κιβώτια με τα επαναστατικά του έγγραφα. Γι' αυτό και μόλις ο Ρήγας καταφθάνει στο ξενοδοχείο της Τεργέστης να καταλύσει συλλαμβάνεται ανακρίνεται και ξεσκεπάζεται η επαναστατική του κίνηση. Μέχρι εκείνη τη στιγμή η τόσο καλά οργανωμένη Αυστριακή Μυστική Αστυνομία δεν γνώριζε την επαναστατική κίνηση του Ρήγα και περισσότερο κατατρόμαξε γιατί δεν είχε ανακαλύψει τη συνωμοσία, που μέσα στη Βιέννη εξυφαίνονταν, δίδοντας την εντύπωση πως είχε εκμηδενισθεί η αποτελεσματική μηχανή της αστυνόμευσής της. Αποτέλεσμα της συνωμοτικής δράσης του Ρήγα ήταν να παρακολουθεί πλέον από κοντά την πορεία των ανακρίσεων ο ίδιος ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος . Ο Ρήγας κατόρθωσε, επί τόσους μήνες, να παραπλανήσει την Αστυνομία δείχνοντας έτσι και σ' αυτό το σημείο την συνωμοτική του ιδιοφυϊα του και την επαναστατική του δεινότητα.

Στη φυλακή

Δύο γεγονότα που διαδραματίσθηκαν στη φυλακή δείχνουν την συνωμοτική δράση του Ρήγα. Το βράδυ πριν από τη μεταφορά του από την Τεργέστη στη Βιέννη ενώ φρουρούνταν από δύο στρατιώτες, που εναλλάσσονταν κάθε δύο ώρες, ο Ρήγας κατόρθωσε να αυτοτραυματισθεί με ένα μαχαιρίδιο, που είχε αποκρύψει, με αποτέλεσμα να παραμείνει επί πλέον δύο μήνες στη Τεργέστη, μέχρις ότου επουλωθούν οι σοβαρές πληγές που είχε προκαλέσει στο σώμα του.

Επίσης κατά τη διάρκεια της φρούρησης αυτής ο Ρήγας να και σιδηροδέσμιος στα χέρια και στα πόδια, κατόρθωσε κρυφά να γράψει ένα σημείωμα και να το αποστείλει στον Γάλλο πρόξενο της Τεργέστη, γεγονός, το οποίο εξαγρίωσε τον υπουργό της Αυστριακής Αστυνομίας και τον Αυτοκράτορα. Πιθανολογείται ότι ο ιερέας-πνευματικός, στον οποίο και μόνο επιτρέπονταν η επίσκεψη στον φρουρούμενο Ρήγα για την επιτέλεση των πνευματικών καθηκόντων, θα μετέφερε το σημείωμα στον Γάλλο πρόξενο.

Συμπέρασμα

Από τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι ο Ρήγας κατά την προετοιμασία του επαναστατικού του σχεδίου στη Βιέννη έδρασε συνωμοτικά. Τύπωσε τα βιβλία και τους χάρτες του παίρνοντας τη σχετική άδεια από το λογοκρίτη της Αστυνομίας. Κατόρθωσε και είχε επαφές με τους ΄Ελληνες της Βιέννης δημιουργώντας ένα κύκλο οπαδών του στα σπίτια των οποίων τραγούδαγαν τον Θούριο, καθώς επίσης είχε επαφές με υψηλά πρόσωπα όπως ο καθηγητής της ιατρικής και ιατρός της αυτοκράτηρας. Επίσης έλαβε διαβατήριο από τη Αστυνομία για τη μετάβασή του στην Ελλάδα. Η Αυστριακή Μυστική Αστυνομία δεν είχε μάθει την επαναστατική κίνηση του Ρήγα, μέχρις ότου ο τυχάρπαστος Ελληνας έμπορος τον πρόδωσε, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και τότε η Αυστριακή Μυστική Αστυνομία να γνωρίσει την εξυφαινόμενη στην επικράτειά της επαναστατική του κίνηση. Ο Ρήγας αναδεικνύεται πραγματικός επαναστάτης με συνωμοτική δράση, με συγκεκριμένο σχέδιο προετοιμασίας, δράσης στρατιωτικής και πολιτικής καθώς και προνοητικότητα για το μέλλον της επανάστασής του, με τη δημιουργία του δημοκρατικού του κράτους, σύμφωνα με το Σύνταγμα του που είχε ήδη τυπώσει παράνομα.

--------------------------------------------------------------------------------

Ιωάννης Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν της Φιλικής Εταιρείας, Ναύπλιο 1834, σελ. 90. Πρβλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Η άδικη κρίση του Ιωαν. Φιλήμονος για τον επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 2000.

Βλ. Ντούσαν Πάντελις,, Η εκτέλεση του Ρήγα, μετάφραση από τα Σερβοκροατικά Πασχαλίνα Σπυρούδη, επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2000, Παράρτημα, ΄Εγγραφα αρ. 1, 2 και 3, σελ. 105-106. Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 10, Αθήνα 1954, σελ. 66 υποσ. αρ. 1.

Ντούσαν Πάντελις, , ό. π., σελ. 40.

Βλ. Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων εκ των εν Βιέννη Αρχείων εξαχθέντα, Αθήνησιν 1891, Β΄ επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Αθήνα 2000, σελ. 19.

Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρου, Ανέκδοτα έγγραφα, ό. π., σελ. 103.

Για τον ιατρό καθηγητή και διευθυντή του περίφημου Νοσοκομείου της Βιέννης Peter Frank (1745-1821) βλ. Λέανδρου Βρανούση, Εφημερίς, έτος ΄Εβδομον, 1797, Προλεγόμενα, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 1995, σελ. 654. Επίσης, Grand Dictionnaire Universel au XIXe siecle, Παρίσι, τόμ. 8, σελ. 782.

Για την ενδιαφέρουσα επίσκεψη του Ρήγα και του Περραιβού στον καθηγητή Peter Frank (1745-1821) βλ. Χρ. Περραιβού, Σύντομος βιογραφία του αοιδήμου Ρήγα Φεραίου, Εν Αθήναις 1860, , σελ.38-39.

Βλ. Λέανδρου Βρανούση, Εφημερίς, έτος Εβδομον, 1797, Προλεγόμενα, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1995, σελ. 313 και 651-654.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η "Χάρτα της Ελλάδος"του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδοση Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, σελ. 51.

Σχετικά βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, ό. π., σελ. 50.

Βλ. Κ. ΄Αμαντος, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα , Αθήνα 1997, σελ. 21.

Βλ. Κ. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα, ό. π., αρ. έγγρ. 1, σελ. 3.

Βλ. Κ. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα ο. π., όπου πολλά έγγραφα απευθύνονται στον αυτοκράτορα Φραγκίσκο, ο οποίος μάλιστα σε πολλά σημειώνει ιδιοχείρως όπως το υπ' αρ. 7 έγγραφο: «Λαμβάνω γνώσιν όλων των γεγονότων τούτων. Πρέπει μετά ζήλου να εξακολουθήση η ανάκρισις των κρατηθέντων και η ενδεχομένη λήψις άλλων αναγκαίων μέτρων, να γίνεται δε και εις Εμέ έκθεσις από καιρού εις καιρόν περί των πορισμάτων».

Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας, Αθήνα 1954, σελ. 100, σημ. αρ. 1.