Η διαχρονική σημασία του.

  Ο Ρήγας Βελεστινλής (Βελεστίνο 1757-Βελιγράδι 24 Ιουνίου 1798) είχε συλλάβει ένα συγκεκριμένο επαναστατικό σχέδιο για την αποτίναξη της τεσσάρων αιώνων οθωμανικής τυραννίας και την απόκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας από τους σκλαβωμένους των Βαλκανίων. Μέχρι τις ημέρες του είχαν γίνει πολλές απόπειρες για την ελευθερία, αλλά όλες χαρακτηρίζονταν ως "εξεγέρσεις", χωρίς την απαιτούμενη προετοιμασία και ένα επαναστατικό σχέδιο και δίχως μια πρόνοια για το τι θα γίνει μετά την ένοπλη σύρραξη.

  Το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα

  Για πρώτη φορά από τον Ρήγα καταστρώνεται ένα εφαρμόσιμο ρεαλιστικό σχέδιο, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά της "Επανάστασης". Κι' αυτό διαπιστώνεται από τα κείμενα του Ρήγα και από τα έγγραφα της σύλληψης, ανάκρισης, φυλάκισης και θανάτωσής του, που δημοσιεύθηκαν από τους Αιμ. Λεγράνδ και Κων. ΄Αμαντο και τα οποία η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα έχει πρόσφατα προσφέρει στην φωτοαναστατική επανέκδοσή τους. Συγκεκριμένα, το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα περιλαμβάνει:

Α). την προετοιμασία της επανάστασης με την ανύψωση του ηθικού και την ενίσχυση της ιστορική μνήμης με τον Θούριο, την εικόνα του Μ. Αλεξάνδρου και τη Χάρτα του.

Β). την εφαρμογή της επανάστασης με το συγκεκριμένο στρατιωτικό σχέδιο, και το εγχειρίδιο πολεμικής τέχνης, που τυπώνει για την εκπαίδευση των σκλαβωμένων και

Γ). το σχέδιο Συντάγματος για το πολιτειακό καθεστώς μετά την επικράτηση της επανάστασης.

  Στην προετοιμασία της επανάστασης των σκλαβωμένων ο Ρήγας αναδεικνύεται απαράμιλλος. Προσπαθεί να ενισχύσει την ιστορική συνείδησή των σκλαβωμένων και να εξυψώσει το ηθικό τους, για να αρπάξουν τα όπλα και να τους ωθήσει στον τιτάνιο του πολέμου αγώνα της επανάστασης. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιεί βασικά μέσα της επικοινωνίας: τον ήχο και την εικόνα. Συνθέτει τον επαναστατικό παιάνα, τον Θούριο του, που είναι με απλά λόγια γραμμένος, για να είναι κατανοητά τα λόγια του από όλους τους ανθρώπους. Επίσης, η μουσική του ήταν προσαρμοσμένη στη μουσική ενός πολύ γνωστού τραγουδιού της εποχής του, για να είναι δυνατόν γρήγορα να διαδοθεί. Ετσι, εύκολα τραγουδιόταν από τους σκλαβωμένους. Η διάδοση και εξάπλωσή του Θουρίου στους σκλαβωμένους θεωρείται μοναδική στην ιστορία των λαών. Ο Ρήγας, για να ενισχύσει την ιστορική μνήμη των σκλαβωμένων, χρησιμοποιεί τις εικονικές παραστάσεις. Ετσι, τυπώνει την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου με σκοπό να δείξει τα ανδραγαθήματα του και να τον προβάλλει ως πρότυπο τους. Επίσης, εκδίδει την δωδεκάφυλλο Χάρτα του Βαλκανικού χώρου, που αποτελεί εκδοτικό άθλο της εποχής του.

  Η Χάρτα και οι συμβολισμοί της

  Στα φύλλα της Χάρτας σκορπά αρχαία νομίσματα, υπενθυμίζοντας την ένδοξη οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ανάπτυξη των αρχαίων πόλεων της Ελλάδος. Καταχωρίζει τα τοπογραφικά διαγράμματα ιερών τόπων, πόλεων και γεγονότων από την αρχαία Ελλάδα, όπως της Ολυμπίας, των Δελφών, των Θερμοπυλών, της Σπάρτης, της Αθήνας, της μάχης των Πλαταιών, της ναυμαχίας της Σαλαμίνος. Ακόμη καταχωρίζει και το τοπογραφικό διάγραμμα της γενέτειράς του, του Βελεστίνου, το οποίο θέτει σε εμφανέστατο σημείο, δίπλα στον τίτλο και πάνω από την επιπεδογραφία των Αθηνών, προσφέροντας έτσι και ένα δίδαγμα, πως ο καθένας θα πρέπει να τονίζει την ιστορία της γενέτειράς του.

  Ο Ρήγας παραθέτει στη Χάρτα του και ορισμένους συμβολισμούς με αλληγορικό επαναστατικό νόημα, που απευθύνονταν στους σκλαβωμένους. Και εδώ θα πρέπει να τονισθεί με έμφαση, ότι ο Ρήγας τύπωνε για έξι και πλέον μήνες την Χάρτα του στη Βιέννη, χωρίς να γίνει αντιληπτός ο πραγματικός σκοπός της έκδοσης της Χάρτας του. Η ενέργεια αυτή δείχνει την ικανότητά του, την προνοητικότητά του και το πόσο καλά σχεδίαζε την επαναστατική του κίνηση. Κατόρθωσε να παραπλανήσει την Αυστριακή Αστυνομία, η οποία διέθετε μια αυστηρή λογοκρισία για ό,τι τυπωνόταν στη Βιέννη. Για έξι μήνες ο Ρήγας κατάφερε να συγκαλύψει τον πραγματικό σκοπό της έκδοσης της Χάρτας του, που ήτανε χάρτης τους κράτους του, το οποίο σχεδίαζε να δημιουργήσει μετά την Επανάστασή του. Γι' αυτό και στη Χάρτα του καταχώρισε πολλούς συμβολισμούς.

Το "ρόπαλο του Ηρακλέους"

  Ενας συμβολισμός που παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα είναι το "ρόπαλο του Ηρακλέους". Το βρίσκουμε στον τίτλο της Χάρτας του στην πάλη του Ηρακλή με τη Αμαζόνα. Θεωρούμε ότι είναι σημαντική για το μήνυμά της η παράσταση του γυμνόποδα Ηρακλή με το ξύλινο ρόπαλο, σύμβολο της ελληνικής πνευματικής δύναμης, που παλεύει με την έφιππο Αμαζόνα, της οποίας ο σιδερένιος διπλός πέλεκυς, σύμβολο της Περσικής Ασιατικής δύναμης, δηλ. της

  Η συμβολική παράσταση της νίκης του ροπαλοφόρου Ηρακλή-σύμβολο της ελληνικής πνευματικής δύναμης, επί της εφίππου Αμαζόνος-σύμβολο της Περσικής, Ασιατικής δύναμης.

δύναμης των αρμάτων, της ύλης, είναι τσακισμένος. Ο Ρήγας με τους συμβολισμούς του αυτούς, τους οποίους αναγράφει και στον πίνακα «Εξήγησις των σημείων της Χάρτας», του τρίτου φύλλου, προσφέρει μήνυμα αισιοδοξίας στους σκλαβωμένους, πως στον αγώνα της επανάστασης θα νικήσει, τελικά, η ελληνική ηθική δύναμη, αν πορευτούν με τις αρετές του Ηρακλή: αποφασιστικότητα, αφοσίωση στα ιδεώδη, πίστη στο καθήκον, και υπεράσπιδη του δικαίου.

  Τό "ρόπαλο του Ηρακλέους", σημαντικό στοιχείο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα, έχει συμβολική δυναμική ανά τους αιώνες, ενώ αλλάζουν οι αντίπαλες δυνάμεις. Πρώτα ήταν η περσική με τον διπλόν πέλεκυν και μετέπειτα η οθωμανική με την ημισέληνο. Ετσι, η Ελληνική δύναμη, που συμβολίζεται με το ρόπαλο, αντιπαλαίει ανά τους αιώνες με τον βαρβαρισμό. Στη Χάρτα του, ο Ρήγας παραθέτει το ρόπαλο και τον πέλεκυ τσακισμένο στις ναυμαχίες Σαλαμίνος και Μυκάλης και στις μάχες Μαραθώνος και Γραννικού ποταμού. Ακόμη μνημονεύει το ρόπαλο στα νομίσματα Λευκάδος, Θηβών, Κωνστάντζας, Μανγγάλιας, Νικοπόλεως, και Φθιώτιδος Θεσσαλίας. Επίσης, με το ροπαλο συμβολίζει, στην αρχή του πάνω περιθωρίου του δεκάτου φύλλου, την ελληνική πνευματική δύναμη, καταχωρίζοντας αλφαβητικά στη συνέχεια εκατόν δεκατέσσερα ονόματα μεγάλων ανθρώπων της

Το ρόπαλο του Ηρακλέους συμβολίζει την αρχαία ελληνική πνευματική δύναμη στην αρχή του καταλόγου με τους ονομαστούς ανθρώπους της αρχαίας Ελλάδος.

αρχαιότητος, αρχίζοντας, μάλιστα με τον ΄Αδμητο των Φερών, που έζησαν σε διάφορες εποχές από τον εντέκατο αιώνα π. Χ. μέχρι το πρώτο αιώνα μ.Χ. Θα ήθελε έτσι να δείξει στους σύγχρονούς του ΄Ελληνες την πολύχρονη ιστορική πνευματική διαδρομή των προγόνων τους.

  Ο Ρήγας, ακόμη, καταχωρίζει στο πρώτο φύλλο της Χάρτας του, την Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, μια πολύ σημαντική αλληγορική παράσταση. Συγκεκριμένα, δίπλα στα έξι νομίσματα καί πάνω από την επιπεδογραφία του Σαραγίου, βρίσκεται ένα κοιμισμένο λιοντάρι, έχοντας στα πόδια του ένα ρόπαλο, ενώ στη ράχη του επικάθονται δύο κλαδιά, τα οποία είναι δεμένα στη βάση τους, έτσι ώστε το ένα έναντι του άλλου να ανέρχονται κυκλοειδώς και στην κορυφή τους να υποβαστάζουν το έμβλημα του Σουλτάνου, από όπου κρέμμαται ένας εγγεγραμμένος κύκλος με κεντρομόλα σύμβολα της δύναμής του: λόγχες, λάβαρα, λαβή από γιαταγάνι κ. ά.

  Η συμβολική με επαναστατικό νόημα παράσταση του λιονταριού με το ρόπαλο στα πόδια του και πάνω του τα σύμβολα της εξουσίας του Σουλτάνου.

  Με αυτήν τη συμβολική παράσταση στο πρώτο φύλλο της Χάρτας του, ο Ρήγας θα ήθελε να δείξει ότι το κοιμισμένο λιοντάρι- δηλαδή οι σκλαβωμένοι λαοί του Βαλκανικού χώρου- με το σάλπισμα του Θουρίου του και της επανάστασής του, θα ξύπναγαν και θα άρπαζαν τα όπλα, το ρόπαλο-σύμβολο της ελληνικής δύναμης- για να γκρεμίσουν τη σουλτανική εξουσία και να δημιουργήσουν τη Νέα Πολιτική Διοίκηση, τη δημοκρατική πολιτεία στον Βαλκανικό χώρο. Κατ' αυτόν τον τρόπο ο Ρήγας προσδίδει με την παράσταση αυτή διαχρονική σημασία στο ρόπαλο του Ηρακλέους, με το οποίο δεν χαρακτηρίζει μόνο την αρχαία ελληνική δύναμη, αλλά τη σημασία του την εκτείνει και μέχρι την εποχή του. Επί πλέον στη τρίχρωμη σημαία του κράτους του, που σημειώνει στο Σύνταγμά του θέτει ως σύμβολο και το ρόπαλο του Ηρακλέους.

Παράσταση της σημαίας του Ρήγα με το ρόπαλο του Ηρακλέους και τους τρείς σταυρούς.