Ο Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) κατά τη δεύτερη διαμονή του στη Βιέννη και πριν κατέλθει στην Ελλάδα εξέδωσε εκτός των άλλων βιβλίων και χάρτες όπως τη μεγαλειώδη Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797, και τους χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας, στους οποίους έθεσε την προσωπογραφία των ηγεμόνων και ορισμένους συμβολισμούς, για τους οποίους γίνεται διεξοδική ανάλυση στην αυθεντική επανέκδοσή τους. Παρατηρήσαμε ότι ο Ρήγας στην έκδοση της Γενικής Χάρτας της της Μολδοβίας σε δέκα ονόματα που βρίσκονται στον Εύξεινο Πόντο έθεσε και τις αρχαίες ονομασίες τους, όπως επισημαίνουμε στην Εισαγωγή της αυθεντικής επανέκδοσή της και ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά εξ αυτών: «Αξιάκης. Κουγιαλνί ποταμός», «Βορυσθένης. Νίπρος ποταμός», «Υπανις.Μπόγ ποταμός», «Θυρογέται. Τάταροι Ουζούς», «Τύρα. Ασιάκ. Οφιούσα».

Στο δεξιό άνω μέρος του χάρτη της Μολδαβίας έδεσε μία παράσταση με τη μορφή του ηγεμόνα της Μολδαβίας Αλέξανδρο Καλλιμάχη (1795-1799) και στο κάτω όμως μέρος αυτής της παράστασης ο Ρήγας αναγράφει στο ανοιχτό βιβλίο ένα κείμενο «Προς τω Τύρα όπου η Οφιούσα, Πλίν. Βιβλ. δ.» (βλ. παραπλεύρως τη σχετική εικόνα από το χάρτη της Μολδαβίας)

Το ερώτημα που έχει ανακύψει είναι αν ο Ρήγας τη φράση αυτή την πήρε από τον Πλίνιο όπως έχει υποστηριχθεί ή από άλλη πηγή. Κατά τη σύνταξη του ευρετηρίου της Γενικής Χάρτας της Μολδοβίας, καθώς και την αυθεντική επανέκδοσή της προσπαθήσαμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό. Είχαμε αρχικά την αίσθηση ότι ο Ρήγας μάλλον από άλλη πηγή και όχι από βιβλίο του Πλινίου θα έλαβε το κείμενο αυτό. Και τούτο διότι η μνεία του Πλινίου στη Χάρτας της Ελλάδος, στο φύλλο πέντε, όπου μεταξύ Αττικής, Κέας, ΄Ανδρου και νοτίου Ευβοίας ο Ρήγας γράφει «Αιξ περί ης γράφει ο Πλίνιος», όπως έχουμε δείξει στην έρευνά μας το ανέγραφε ο πρότυπος χάρτης του Delisle, τον οποίο χρησιμοποίησε ο Ρήγας για τη Χάρτα του, και δεν έλαβε τη φράση αυτή από βιβλίο του Πλινίου. ΄Εχοντας ακόμη υπ' όψιν ότι ο Ρήγας μελετούσε τη Γαλλική Encyclopedie των Diderot και D' Alambert, όπως έχουμε αποδείξει στην έρευνά μας για το βιβλίο του Φυσικής απάνθισμα, στραφήκαμε στην αναζήτηση του κειμένου αυτού σε κάποιο λήμμα της Γαλλικής Encyclopedie. Ετσι αναζητήσαμε τη φράση αυτή στα λήμματα «Τύρας» και «Οφιούσα», που ο Ρήγας μνημονεύει το κείμενό του. Πράγματι στο λήμμα «Τύρας» εντοπίσαμε τη σχετική φράση,

«Sur le bord de ce fleuve (Tyra), il y avoit une ville de meme nom, apelle auparavant Ophiusa, selon Pline, liv. IV , ch. XII»,

με την οποία είναι σχετική η φράση «Προς τω Τύρα όπου η Οφιούσα, Πλίν. Βιβλ. δ.» του ανοιχτού βιβλίου στο χάρτη της Μολδαβίας. Μάλλον από το λήμμα αυτό ο Ρήγας θα έλαβε το κείμενο και το έθεσε στο ανοιχτό βιβλίο.

Συμπερασματικά με την έρευνά μας υποστηρίζεται ότι ο Ρήγας Βελεστινλής για μία ακόμη φορά, μετά το Φυσικής απάνθισμα στα 1790, χρησιμοποιούσε τη Γαλλική Encyclopedie των Diderot και D' Alambert στην ακμή της επαναστατικής του δράσης στην έκδοση του χάρτη της Μολδαβίας το 1797.

-----------------------------------------------------------

Ρήγα Βελεστινλή, Νέα Χάρτα της Βλαχίας. Γενική Χάρτα της Μολδοβίας, Βιέννη 1797. Αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Επιμέλεια-Εισαγωγή-Ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλου, Αθήνα 2005.

Γ. Λαδά - Α. Χατζηδήμου, Ελληνική Βιβλιογραφία των ετών 1796-1799, Αθήνα 1973, σελ. 280-281, αρ. 191. Γεωργίου Λαϊου, «Οι χάρτες του Ρήγα. ΄Ερευνα επί νέων πηγών», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, τόμ. 14, 1960, σελ. 231-312 και για το χάρτη της Μολδαβίας σελ. 289.

Για τη φράση αυτή βλ. Μαρίας Μαντουβάλου, Ο Ρήγας στα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1996, σελ. 71-77, κεφάλαιο «Τύρας - Οφιούσα - Πλίνιος».

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η ¨Χάρτα της Ελλάδος¨ του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελετσίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, σελ. 23.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Ρήγα Βελεστινλή "Φυσικής απάνθισμα" και Γαλλική "Encyclopedie". Ταύτιση, για πρώτη φορά, ενός προτύπου», Υπέρεια, τόμ. 2, Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα 1994, σελ. 585-598, και του ιδίου «Η Γαλλική "Encyclopedie" ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα "Φυσικής απάνθισμα"», Ο Ερανιστής, τόμ. 21, 1997, σελ.95-128.

Εκφράζονται ευχαριστίες στον κ. Γιάννη Καρά για την καλοσύνη στην πρώτη ζήτησή μας να μας αποστείλει φωτοτυπία του λήμματος «Τύρας» από τη Γαλλική Encyclopedie, της οποίας αναστατική επανέκδοση απόκειται στη Βιβλιοθήκη του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.