Ο Ρήγας Βελεστινλής γενήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο Θεσσαλίας, όπου βρίσκονται και τα ερείπια της αρχαίας πόλεως Φερές, από ντόπιους γονείς, οι οποίοι του έδωσαν το βαπτιστικό όνομα «Ρήγας», όνομα που συνιθιζόταν στην περιοχή του Πηλίου και της Μαγνησίας. . Ο ίδιος αργότερα στα βιβλία και στα έγγραφά του πρόσθεσε ως επώνυμο το "Βελεστινλής" από το όνομα της γενέτειράς, κατά τη συνήθεια των λογίων της εποχής του. Νέος δεκαέξι, δεκαοκτώ χρονών με δίψα για μάθηση κατευθύνεται στη Σχολή της Ζαγοράς Πηλίου, όπου μελετούσε και αρχαίους συγγραφείς. Τούτο διαπιστώνεται από αυτόγραφα του σε σχετικό βιβλίο αρχαίων γεωγράφων, το οποίο τώρα απόκειται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.

  Από το Βελεστίνο φεύγει σε ηλικία περίπου είκοσι χρονών για την Κωνσταντινούπολη, όπου μαθαίνει ξένες γλώσσες και αυξάνει τις γνώσεις του κοντά στους Φαναριώτες. ΄Όμως μετά από λίγα χρόνια εγκατέλειψε την Πόλη και εγκαταστάθηκε στη Βλαχία, η οποία γειτνίαζε με την Ευρώπη και υπήρχε κάποια ελευθερία. Εχουμε μαρτυρία του Ρήγα στο βιβλίο του «Νέα Ανάχαρσις», ότι το 1788 βρισκόταν στη Βλαχία. Στο Βουκουρέστι αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα, εισέρχεται στο πνευματικό κύκλο του λογίου Κανταρζή, γίνεται γραμματικός των Ηγεμόνων και συμμετέχει στα κοινά της περιοχής του. Εκλέγεται αντιπρόσωπος της γειτονιάς του σε μια περίπτωση διάνοιξης ενός δρόμου και σε μια επιδημία πανώλης του ανατίθεται ο έλγχος των σπιτιών για τη διαπίστωση των αρρώστων..

  Μετά τον πόλεμο των "τριών ιμπερίων" και τις συμφωνίες του Συστώβ (1791) και Ιασίου (1792) μεταξύ της Αυστρίας, της Ρωσσίας και της Οθωμανικής Πύλης αντίστοιχα, και την διάψευση των ελπίδων, πως τάχα τα χριστιανικά κράτη θα απελευθερώσουν τους Ελληνες και τους άλλους Βαλκανικούς λαούς από τον Οθωμανικό δεσποτισμό και τυραννία, ο Ρήγας συνέλαβε το επαναστατικό του σχέδιο για τήν στήριξη της Επανάστασής του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων. Εμπειρία και γνώση σημαντική, η οποία θα έγινε αιτία ούτως ώστε στα έργα του να μην απευθύνει έκκληση για βοήθεια στις μεγάλες τότε δυνάμεις για την προετοιμαζόμενη επανάστασή του.

  Ο Ρήγας μεταβαίνει για πρώτη φορά στη Βιέννη το 1790, ως γραμματικός και διερμηνέας ενός τοπάρχου. Τότε εκδίδει και τα δύο πρώτα του βιβλία «Σχολέιον των ντελικάτων εραστών» και «Φυσικής απάνθισμα», το οποίο περιέχει, όπως εχουμε αποδείξει, σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ΄Αλαμπέρ. Στη Βιέννη επανέρχεται έξι χρόνια αργότερα, το1796, εποχή που αρχίζει να εφαρμόζει το μεγαλόπνοο επαναστατικό του σχέδιο για την ελευθερία της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών λαών.

  Το 1797 είναι η μεγάλη εκδοτική χρονιά του Ρήγα. Μεταφράζει και τυπώνει τα θεατρικά του έργα «Βοσκοπούλα των Αλπεων» του Μαρμοντέλ και τα «Ολύμπια» του Μεταστάσιο. Μάλιστα στον πρόλογο των Ολυμπίων παραθέτει τη σημαντική πληροφορία πως τα ολυμπιακά αγωνίσματα και στην εποχή του ακόμη, τον καιρό της σκλαβιάς, διατηρούνταν στην Θεσσαλία και στην υπόλοιπο Ελλάδα. Πληροφορία η οποία συμβάλλει στην εδραίωση της πεποίθησης για τη διαχρονική συνέχεια του Ελληνισμού. Συνθέτει τον επαναστατικό παιάνα «Θούριος» και τυπώνει σε δώδεκα φύλλα Τη «Χάρτα της Ελλάδος, τους χάρτες της «Βλαχίας» και της «Μολδοβίας», και ακόμη θα τύπωνε με τη διοικητική διαίρεση σε επαρχίες και τοπαρχιες χάρτες λεπτομερείς για τη Βουλγαρία, τη Σερβίας και την Αλβανία. Εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και το βιβλλιο «Νέος Ανάχαρσις». Τέλος, τον Οκτώβριο του 1797, χωρίς την άδεια του λογοκρίτη όπως έκανε μέχρι τότε σε όλα του τα έργα, γιατί δεν θα μπορούσε πλέον να τον παραπλανήσει, παράνομα τυπώνει, κλεισμένος δύο μερόνυχτα στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου, το επαναστατικό του κείμενο με τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκησις», που περιέχεται η Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και ο Θούριος. Επίσης τύπωσε και το στρατιωτικό εγχειρίδιο περί πολεμικής τέχνης «Στρατιωτικόν εγκόλπιον», το οποίο όμως κατασχέθηκε από την Αυστριακή Αστυνομία και δεν είδε το φώς της δημοσιότητος.

  Τον Δεκέμβριο του 1797 αναχώρισε από τη Βιέννη με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα και να θέσει σε εφαρμογή το επαναστατικό του σχέδιο. Στέλνει στη Τεργέστη, στον εμπορικό οίκο φίλου του τα κιβώτια με το επαναστατικό υλικό. Για να το μεταφέρει στην Ελλάδα. Εκέι μετά από προδοσία ενός Ελληνα δυστυχώς εμπόρου, την ώρα που καταφθάνει στην Τεργέστη, συλλαμβάνεται από την Αυστριακή Αστυνομία, η οποία μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε αντιληφθεί την επαναστατική κίνηση του Ρήγα, γι' αυτό και αναστατώθηκε μια και δόθηκε η εντύπωση ότι ο Ρήγας εκμηδένησε την τόσο καλά οργάνωσή της. Ανακρίνεται, φυλακίζεται, βασανίζεται επί έξι μήνες και τελικά με σίδερα στα χέρια και στα πόδια μεταφέρεται στο Βελιγράδι και παραδίνεται στους Τούρκους, οι οποίοι τον θανατώνουν μαζί με τους άλλους επτά συντρόφους του στον Πύργο Νεμπόϊζα, τον Ιούνιο του 1798.

  Το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα

  Για την απελευθέρωση της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών λαών από την Οθωμανική τυραννία, ως πραγματικός ηγέτης, ο Ρήγας φρόντισε για την προετοιμασία της επανάστασης καί την εφαρμογή της. Ετσι, έδωσε σημασία στην ανύψωση πρώτα του ηθικού των σκλαβωμένων και στη δημιουργία επαναστατικής διάθεσης, ωστε να πάρουν τα όπλα εναντίον του τυράννου. Χρησιμοποίησε τα δύο σημαντικά μέσα της επικοινωνίας τον ήχο και την εικόνα κατά την εφαρμογή του επαναστατικού του σχεδίου. Εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τους τέσσερις στρατηγούς του και τέσσερις παραστάσεις από τα κατορθώματα του Μ. Αλεξάνδρου, το οποίο πρόσφερε στους σκλαβωμένους ως πρότυπο ανδρείας και αποφασιστικότητας. Γι΄ αυτό εξ άλλου και στον ΄Υμνο Πατριωτικό, στροφή 33, αναφωνεί:

  Σε μιά εποχή όπου όλοι υμνούσαν τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως ελευθερωτή των λαών, ο οποίος μάλιστα βρισκόταν δίπλα στην σκλαβωμένη Ελλάδα, ο Ρήγας δεν έγραψε ένα στίχο, δεν τον ύμνησε. Αντίθετα εκείνη την εποχή τύπωνε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, προσφέροντας τον ως πρότυπο στους ΄Ελληνες. Εξέδωσε επίσης τον τόμο «Νέος Ανάχαρσις», όπου αναφερεται στην ένδοξη ιστορία της αρχαίας Ελλάδος. Με το τραγούδι, με τον επαναστατικό παιάνα "Θούριος", προσπαθεί να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους και να τους ωθήσει στην μαγάλη απόφαση, την επανάσταση. Στους στίχους διεκτραγουδεί τη θλιβερή κατάσταση των σκλαβωμένων:

  Τονίζει όμως στους σκλαβωμένους πως η ελευθερία είναι αξία ανώτερη και από τη ζωή, γι' αυτό εκφράζοντας και την εμπειρία των σαράντα χρόνων ζωής του, βροντοφωνεί:

  Παροτρύνει τους λαούς των Βαλκανίων να αρπάξουν τα όπλα και να ριχθούν στον ιερό αγώνα της επανάστασης:

  Ακόμη, ως πραγματικός ηγέτης έδινε σημασία στο ψυχολογικό παράγοντα των σκλαβωμένων. Προσπαθούσε να ανυψώσει το ηθικό τους. Γι' αυτό καταρρίπτει ως μύθο τη διάχυτο πεποίθηση ότι τάχα τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα. Δείχνει απεναντίας ότι στην πραγματικότητα ήταν ευάλωτα και ενισχύσει έτσι το φρόνημα των επαναστατών. Για τον σκοπό αυτό στο Θούριό του φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των "Γκιρζιανλήδων" (λαού στα βουνά του Αίμου) που επαναστάτησαν στην περιοχή της Θράκης. Και ο Ρήγας διαλαλεί πως ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν:

  Ο επαναστατικός παιάνας, Θούριος, γρήγορα διαδόθηκε σε χειρόγραφη μορφή στο χώρο των Βαλκανίων εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους για τον τιτάνιο του πολέμου αγώνα. Μάλιστα, η διάδοση και εξάπλωσή του αποτελεί μοναδικό, ίσως, φαινόμενο στην ιστορία των λαών.

  Ο Ρήγας κατά την προετοιμασία του επαναστατικού του σχεδίου σκέφθηκε πως είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των σκλαβωμένων στην πολεμική τέχνη και σύμφωνα με τις ισχύουσες απόψεις της εποχής του, για να είναι σε θέση να αντιπαραταχθούν στο στρατό του Σουλτάνου. Για το σκοπό αυτό μεταφράζει το "Στρατιωτικόν Εγκόλπιον", ενός διασήμου τότε Γερμανού στρατηγού. Με την ενέργειά του αυτή θα τόνωνε το ηθικό των σκλαβωμένων οι οποίοι θα έβλεπαν ότι εκπαιδεύονται στην πολεμική τέχνη της εποχής όπως εκπαιδεύεται και ο στρατός του σουλτάνου. Επίσης, την έναρξη της Επαναστάσεως τη σχεδίαζε να γίνει από την περιοχή όπου βρίσκονταν οι εμπειροπόλεμοι πληθυσμοί της Μάνης και της Ηπείρου. Στη συνέχεια, η Επανάσταση θα επεκτεινόταν στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδος και στις άλλες Βαλκανικές περιοχές.

  Πρέπει να τονισθεί πως ο Ρήγα στήριζε την επανάστασή του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων. Δεν υπάρχει στα έργα του, στο Θούριο του, έκκληση στις τότε μεγάλες δυνάμεις ανατολής και δύσης, για βοήθεια στην επανάσταση του. Πίστευε πως οι ξένες δυνάμεις θα εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά τους και μόνο. Με την επικράτηση της επανάστασής του, τέλος, στη θέση του οθωμανικού δεσποτισμού, θα δημιουργούσε τη Νέα Πολιτική Διοίκηση του, τη νέα τάξη πραγμάτων στο Βαλκανικό χώρο, με την εφαρμογή του Δημοκρατικού Καταστατικού Συντάγματος και των Δικαίων του Ανθρώπου. Στήριζε τη νέα πολιτική κατάσταση στη δημοκρατία καί όχι στην κληρονομική εξουσία. Πρότυπά του ήταν η Δημοκρατία των αρχαίων Αθηνών και η Γαλλική Επανάσταση.

  Η "Χάρτα της Ελλάδος" χάρτης του κράτους του Ρήγα

  Ο Ρήγας τύπωσε σε έξι μήνες, αφού έπαιρνε την άδεια του λογοκρίτη της αυστριακής αστυνομίας, τη δωδεκάφυλλη "Χάρτα της Ελλάδος". Κατόρθωσε να αποκρύψει τους πραγματικούς του σκοπούς της έκδοσής της με την αναγραφή του ονόματος με την καταχώριση των επιπεδογραφιών ιστορικών τόπων και γεγονότων της αρχαιότητος και την παράθεση διάσπαρτα στα δώδεκα φύλλα της Χάρτας των εκατόν εξήντα δύο νομισμάτων. Η Χάρτα ήταν πολιτικός χάρτης του κράτους του, με σύνορα και διαιρεμένος σε επαρχίες και τοπαρχίες για να είναι σε θέση μετά την επανάσταση και το γκρέμισμα της τυραννίας, να συστήσει τη δημοκρατική πολιτεία, με τη διενέργεια εκλογών και την εκλογή αντιπροσωπευτικής βουλής. Σύμφωνα με το Σύνταγμά του, το οποίο τύπωσε παράνομα, κάθε επαρχία θα έστελνε ανάλογο αριθμό αντιπροσώπων. Ο Ρήγας ετοίμασε τον λεπτομερή αυτόν χάρτη του κράτους του, του βαλκανικού χώρου, για να είναι προετοιμασμένος για τη διεξαγωγή εκλογών το 1798 και την αναλογική αποστολή αντιπροσώπων βουλευτών, όπως ορίζει το Σύνταγμά του, άρθρα 20, 22.

  Το πρωτοπόρο Σύνταγμα του Ρήγα

  Ο Ρήγας Βελεστινλής ως ρεαλιστής ηγέτης ενδιαφέρθηκε για το πολιτικό σύστημα που θα εφαρμοζότανε μετά την επανάσταση και την κατάλυση της τυραννίας. Πίστευε ότι η αναρχία είναι μορφή τυραννίας, όπως μάλιστα το διατυπώνει και στο Θούριό του (στίχος 27) πως «η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά». Γι' αυτό, για να μπορούν οι επαναστατημένοι λαοί των Βαλκανίων να κυβερνηθούν δημοκρατικά, συντάσσει ένα σχέδιο Συντάγματος τέσσερα χρόνια μετά το πρότυπο γαλλικό σύνταγμα του 1793. Ο Ρήγας ωστόσο πρόσθεσε και πολλά δικά του στοιχεία, όπως για παράδειγμα πρώτος καθιέρωνε σε Σύνταγμα την υποχρεωτική εκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, γνωρίζοντας τη μεγάλη παιδευτική δύναμη της γυναίκας στην διάπλαση και ανάπτυξη του ανθρώπου. Επίσης συνιστούσε την οικονομική ενίσχυση των αδυνάτων από την πολιτεία και αναγνώριζε δικαιώματα εκτός από τα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες, κάτι που πρίν από πενήντα σχεδόν χρόνια αναγνωρίσθηκαν από τον καταστατικό χάρτη του Ο.Η.Ε.

  Στο άρθρο 7 του Συντάγματός του τονίζει με έμφαση πως κυρίαρχος λαός του κράτους του μετά την επανάσταση θα είναι όλοι οι κάτοικοι «χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου, ΄Ελληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκου, και κάθε άλλο είδος γενεάς». Συνιστά τη συνεργασία των λαών για την εδραίωση και προκοπή της δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου. Γι' αυτό τονίζει πως

  Επί πλέον τονίζει ότι οι δημοκρατικοί πολίτες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά και νά υπερασπίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς θεωρώντας αυτήν την υποχρέωσή τους «ως το πλέον ιερόν από όλα τα χρέη» τους, (Τα Δικαία του Ανθρώπου, άρθρο 35).

  Συνοπτικά μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας Βελεστινλής είναι μία από τίς μοναδικές φυσιογνωμίες του Νεώτερου Ελληνισμού και του Βαλκανικού χώρου: Διαφωτιστής, επαναστάτης μάρτυρας, πολιτικός νούς, στρατιωτικός νους, οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας των Βαλκανικών λαών, μετά την αποτίναξη της οθωμανικής τυραννίας. Δεν ευτύχησε λόγω της προδοσίας να δεί ελεύθερους από τη σουλτανική τυραννία τους βαλκανικούς λαούς. Το επαναστατικό του ωστόσο μήνυμα ατσάλωσε τους σκλαβωμένους στην απόφασή τους για επανάσταση και λίγα χρόνια αργότερα ο σπόρος της λευθεριάς βλάστησε στα Βαλκάνια.

  Στην παρούσα καλαίσθητη έκδοση προσφέρονται πενήντα χαρακτηριστικές ρήσεις του Ρήγα που συλλέχθηκαν από τα έργα του και οι οποίες αναφέρονται στα μεγάλα θέματα του ανθρώπου: την ελευθερία, την παιδεία, τη δικαιοσύνη, τη φιλία, τη δημοκρατία ,την πατρίδα, την ισονομία, την ανεξιθρησκεία, τη γλώσσα, το καθήκον.