1.Διδάσκαλος του Γένους, για τα εθνοδιαφωτιστικά έντυπα. Κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Φυσικής απάνθισμα», Βιέννη 1790, σημειώνοντας στον πρόλογό του πως «δεν ευχαριστήθην μόνον απλώς να θρηνήσω την κατάστασιν του γένους μου, αλλά και συνδρομήν να επιφέρω επάσχισα όσον το επ' εμέ, απανθίζοντας από τε της Γερμανικής και Γαλλικής γλώσσης τα ουσιωδέστερα της φυσικής ιστορίας».Και όπως έχουν δείξει οι τελευταίες έρευνες , το μεγαλύτερο μέρος είναι μετάφραση από κείμενα τη περίφημης Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας του Ντιντερό. Ο Ρήγας μεταφέρει κατ' αυτόν τον τρόπο τη σύγχρονη επιστημονική γνώση στον Ελληνικό χώρο, σε «απλούν ύφος», στην απλή γλώσσα, για να είναι κατανοητή από τον λαό.

Μετέφρασε και εξέδωκε μέρος από τον τέταρτο τόμο «Νέος Ανάχαρσις» του Βαρθελεμύ (J.J. Barthelemy, 1716-1795), όπου τονίζει στους Ελληνες την αρχαία δόξα και τη σημαντική καταγωγή τους. Το εμπλούτισε με πολλές υποσημειώσεις και παρατηρήσεις. Μάλιστα, ο Ρήγας καταφέρθηκε πρώτος στις κακοήθειες του Γερμανού καθολικού φιλοσόφου Corneille de Pauw, ο οποίος στην «Ιστορία της Ελλάδος» (Recherches philosophiques sur les Grecs, Βερολίνο 1788) γράφει εναντίον των Ελλήνων της εποχής του Ρήγα, αν και δεν είχε επισκεφθεί την Ελλ΄δα. Σημειώνει χαρακτηριστικά ο Ρήγας: «Ο κυρ Πάβ πρέπει να έβγη από το βόρειον φροντηστηριόν του, να γίνη αυτόπτης της τοποθεσίας εκείνης των Τεμπών, και τότε πειθόμενος θέλει ομολογήσει, ως ο Τοτ , την υπεροχήν των από κάθε άλλην. Ειδέ και απιστή εις τους αυτόπτας και λογομαχή ισχυρογνωμών, είνε άδικος».

Αξίζει να αναφερθεί εδώ το πώς έκριναν οι ανακριτικές αρχές της Αυστρίας την έκδοση του βιβλίου «Νέος Ανάχαρσις». ΄Εγραφε ο υπουργός της Αστυνομίας Pergen , στις 29 Δεκεμβρίου 1797, προς τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο: «ο Νέος Ανάχαρσις εφαίνετο ότι ήτο όλως διόλου κατάλληλος να δείξη εις το ελληνικόν έθνος, ποίον μέγεθος κατείχε άλλοτε η πατρίς του». Και συνεχίζει παρακάτω: «Αν και το βιβλίον ταξείδια του Αναχάρσιδος εις την γαλλικήν γλώσσα και εις την γερμανικήν μετάφρασιν δεν είναι απηγορευμένον, εν τούτοις άλλως έχει ως προς την ελληνικήν μετάφαρσιν, η οποία φαίνεται ότι είναι προωρισμένη μόνον προς τούτο, να εξεγείρη δηλαδή το πνεύμα της ελευθερίας εις τους Ελληνας. Διά τούτο έδωκα εντολήν εις την Αστυνομίαν να κατάσχουν όλα τα ήδη τυπωμένα ή ακόμη τυπούμενα μέρη του βιβλίου τούτου...».

Ακόμη εξέδωσε τη «Χάρτα της Ελλάδος...» (Βιέννη 1797), που αποτελεί πραγματικό άθλο για την εποχή του και που κατά τον υπουργό Pergen δείχνει «το μεγαλείον της Ελλάδος». Την εμπλούτισε με τα τοπογραφικά διαγραμμάτα σημαντικών ιστορικών τόπων και γεγονότων της αρχαιότητος, της Ολυμπίας, της Σπάρτης, της Σαλαμίνος, των Αθηνών, των Δελφών, των Πλαταιών, των Θερμοπυλών και της γενέτειράς του , του Βελεστίνου. Μάλιστα την έκδοση της Χάρτας είχε αρχίσει με την επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, θέλοντας να δείξει τη συνέχεια του Ελληνισμού μέχρι την εποχή του. Χαρακτηριστικός ακόμη είναι ο συμβολισμός στην προμετωπίδα της Χάρτας, όπου ο Ηρακλής με το ρόπαλό του, σύμβολο της ελληνικής δύναμης, του πνεύματος παλεύει με την έφιππο Αμαζόνα, σύμβολο της περσικής δύναμης, της ύλης, των αρμάτων. Και ο Ρήγας έχει το αμφίστομο τσεκούρι της Αμαζόνας τσατισμένο από το ρόπαλο του Ηρακλή, που συμβολίζει πως η δύναμη του πνεύματος νικά τελικά τη δύναμη των αρμάτων.

Σε μια εποχή θριάμβου του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και όταν άλλοι τον υμνούσαν ως ελευθερωτή, ο Ρήγας αντίθετα δεν έγραψε ούτε μια λέξη ούτε ένα στίχο. Αντί τούτου, τύπωσε την εικόνα με τη μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Βιέννη1797, και τις θριαμβευτικές του πορείες. Ετσι ο Ρήγας έδειχνε στους Ελληνες το ποια πρέπει να είναι η πορεία τους. Να μην προσβλέπουν στους ξένους για βοήθεια.

2. Μάρτυρας, γιατί στραγγαλίσθηκε για την ελευθερία της Ελλάδος, στα μπουντρούμια του πύργου του Βελιγραδίου με μόνη κατηγορία ότι είχε καταστρώσει επαναστατικό σχέδιο για την κατάλυση της τυραννίας και την απελευθέρωση της Ελλάδος και των Βαλκανικών λαών.

3. Επαναστάτης, γιατί προετοίμασε το κίνημά του για την μεθοδευμένη επανάσταση των Ελλήνων και των Βαλκανικών λαών στηριγμένο στις γηγενείς δυνάμεις κι όχι στη βοήθεια των δυνάμεων της «Ανατολής» και της Δύσης» της εποχής του. Για να εμψυχώσει τους λαούς συνθέτει τον επαναστατικό παιάνα «Θούριος», λέξη που την παίρνει από την αρχαιότητα και την εισάγει στο νεοελληνικό λεξιλόγιο και γίνεται πλέον συνώνυμο με την επανάσταση. Ο Θούριος γρήγορα διαδόθηκε σε χειρόγραφη μορφή. Πέρασε βουνά και κάμπους, πολιτείες και χωριά, στεριές και θάλασσες, εμψυχώνοντας τους Ελληνες για τον τιτάνιο του πολέμου αγώνα. Με τον Θούριο οι ΄Ελληνες αγωνιστές του '21 εφορμούσαν στις μάχες. Ο Δ. Βικέλας παρατηρεί πως «ο Ρήγας παντού της Ελλάδος έρριπτε τους φλογώδεις στίχους του, και πανταχού οι Ελληνες επαναλαμβάνουν μετ' αυτού "καλλίτερα μιάς ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή" .

Ο Θούριος χαρακτηρίσθηκε από τον Γ. Τερτσέτη (1800-1874) ως «το ιερώτερον άσμα της φυλής μας». Μάλιστα για τη δύναμη του Θουρίου ιδιαίτερα παρατηρεί πως «τα κοινά τραγούδια του αδικοθάνατου Ρήγα εγκρέμισαν ως σάλπιγγες εις την Ιεριχώ τα τείχη της Τριπολιτσάς, ετίναξεν εις τον αέρα με τους αλλοφύλλους τα φρούρια της Μονεμβασιάς, του Ναυπλίου, των Αθηνών και τα τρικάταρτα του εχθρού. Τα λογιατατίστικα άσματα, πιστεύσατέ μου, δεν εγκρέμισαν ποτέ, δεν σαλεύουν ούτε την αράχνην του κοκόρου της καμινάδας».

Αξιοπρόσεκτα είναι και όσα γράφει πάλι ο υπουργός Αστυνομίας της Αυστρίας Pergen για την επαναστατική μέθοδο και την τακτική του Ρήγα: «Ως παρασκευαστικόν μέσον προς τον σκοπόν τούτον (τον στρατιωτικόν και επαναστατικόν) συνέταξε και διέδωσεν ο Ρήγας σφόδρα επαναστατικόν τραγούδι τον Θούριον ύμνον, ητοίμασε χάρτας της Ελλάδος και των γειτονικών χωρών,εκ των οποίων είς απετελείτο από 12 φύλλα, ετύπωσε δε μέγα αριθμόν αντιτύπων, μετέφρασεν ελληνιστί το τέταρτον μέρος του βιβλίου Αχάχαρσις με πολιτικάς σημειώσεις και τον Ηθικόν τρίπουν. Εξέδωκεν εικόνας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με παρατηρήσεις περί της ανδρείας του ...με την πρόθεσιν να κάμη εις τους Ελληνας την αντίθεσιν μεταξύ της παλαιάς και της σημερινής καταστάσεως». Και στη συνέχεια ο Θούριος έγινε σύμβολο του Ελληνισμού σε κάθε επαναστατική δράση.

4. Πολιτικός νους, γιατί είχε την πρόνοια να συντάξει , σε μια εποχή σκλαβιάς και τυραννίας, το πρώτο Σύνταγμα του Ελληνικού ΄Εθνους, στο υπό τίτλο έργο του «Νέα Πολιτική Διοίκησις», όπου περιέχεται η Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, και το Σύνταγμα. Εσι έχοντας έτοιμο τον Καταστατικό Χάρτη, θα είναι έτοιμο το έθος μετά την αποτίναξη της τυραννίας, να έχει ένα σχέδιο να το ψηφίσει και να κυβερνηθεί. Πίστευε ότι η αναρχία είναι χειρότερη της τυραννίας.

Στο Σύνταγμά του πρόσθεσε ο Ρήγας πολλά δικά του στοιχεία που δεν απαντώνται στο αντίστοιχο Γαλλικό πρότυπό του, όπως ενδεικτικά μνημονεύονται:Για την στρατιωτική άσκηση τω γυναικών, για την υπεράσπιση της Ελληνικής Δημοκρατίας από εκείνους που την επιβουλεύονται, για την υποχρεωτική εκπαίδευση, που για πρώτη φορά σε Σύνταγμα καταχωρίζεται η εκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, για την προστασία των πολιτών από την τοκογλυφία κ. ά.

5. Στρατιωτικός νους, α) γιατί είχε την πρόνοια για την στρατιωτική εκπαίδευση των Ελλήνων να μεταφράσει και να τυπώσει το «Στρατιωτικό εγκόλπιο» , και β) γιατί είχε σχεδιάσει την Επανάστασή του να την αρχίσει από τους τότε ένοπλους στρατιωτικούς πληθυσμούς, τους Μανιάτες και τους Σουλιώτες. Στη συνέχεια θα προχωρούσε για την απελευθέρωση των υπολοίπων μερών της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών λαών . Η τακτική αυτή αποδείχθηκε η σωστή, στη συνέχεια, με την επικράτησής της Ελληνικής Επαναστάσεως και όχι η αρχική έναρξή της από τις παραδουνάβιες περιοχές.

Μετά τα παραπάνω μπορεί κανείς να πει πως η προσωπικότητα του εθνεγέρτη Ρήγα Βελεστινλή είναι από τις μοναδικές του νεώτερου Ελληνισμού.

------------------------------------------------------------

Βλ. Δημητρίου Καραμπερόπουλου, «Ρήγα Βελεστινλή "Φυσικής απάνθισμα" και Γαλλική "Encyclopedie". Ταύτιση, για πρώτη φορά, ενός προτύπου», Υπέρεια, τόμ. 2, Πρακτικά Β΄Διεθνούς Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα 1994, σελ. 585-588.

Ρήγα Βελεστινλή, Νέος Ανάχαρσις, τόμος τέταρτος, Νιέννη 1797, σελ. 149, υποσημείωση.

Memoires du baron Tott sur les Turks et les Tartares, A. Maestricht 1786. Πρβλ. Κυριάκου Σιμόπουλου, Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τόμ. Β΄ 1700-1800, τέταρτη έκδοση, σελ. 311.

Βλ. Κων. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, επανέκδοση Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1997, σελ. 33 και 35.

Δημητρίου Βικέλα, Περί της Νεοελληνικής Φιλολογίας, Λονδίνο 1871, σελ. 16.

Γεωργίου Τερτσέτη, Λόγος της 25ης Μαρτίου 1857, στο «Απαντα», σε έκδ. Γιοβάνη, τόμ. Β' , Αθήνα 1967, σελ. 226.

Σχετικά γράφει λίγα χρόνια αργότερα ο Ανώνυμος στην Ελληνική Νομαρχία για την ανάγκη της έκδοσης βιβλίου με στρατιωτικούς κανόνες: «των αρμάτων η επιστήμη είναι διεξοδικωτάτη και χρειάζεται εν πόνημα όχι μικρόν περί αυτής, δια το οποίον οι Ελληνες μεγάλην χρείαν έχουσιν. Και άμποτες κανένας φιλογενής να το κατορθώση, δια να μάθωσιν όλοι πόσον η τέχνη του πολέμου είναι μεγάλη», βλ. στην έκδοση «Κάλβος», Αθήνα 1968, σελ. 34.

Σχετικά με το στρατιωτικό σχέδιο του Ρήγα βλ. στα ανακριτικά έγγραφα, Κων. Αμάντου, ό. π., σελ. 155.