Επικοινωνία Εκτύπωση English

ΔΗΜ. ΚΑΡΑΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ
Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798): Επαναστάτης και οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου. (Σύντομη αναδρομή στη ζωή και το έργο του)
 
Προλογικά κείμενα στην έκδοση των Επαναστατικών στη Βουλγαρική γλώσσα, Σόφια 1998
Ρουμανική, Βουκουρέστι 1999
Σερβική, Βελιγράδι 2000
Αλβανική, Φίερ 2001
Ρωσική, Τυφλίδα 2002
 
  Ο Ρήγας Βελεστινλής (1758-1798) γεννήθηκε στο Βελεστίνο Θεσσαλίας, όπου και η αρχαία πόλη Φερές, από ντόπιους γονείς, οι οποίοι του δίνουν το βαπτιστικό όνομα "Ρήγας", όνομα που συνειθιζόταν στην περιοχή του Πηλίου και της Μαγνησίας. Νέος δεκαέξι, δεκαοκτώ χρονών με δίψα για μάθηση κατευθύνεται στη Σχολή της Ζαγοράς Πηλίου, όπου μελετούσε και αρχαίους συγγραφείς, όπως αυτό διαπιστώνεται από αυτόγραφά του σε σχετικό βιβλίο, το οποίο τώρα απόκειται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Από το Βελεστίνο φεύγει σε ηλικία περίπου είκοσι χρονών και πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη, όπου μαθαίνει ξένες γλώσσες και αυξάνει τις γνώσεις του κοντά στους Φαναριώτες, Μετά όμως από λίγα χρόνια εγκατέλειψε την Πόλη και εγκαταστάθηκε στη Βλαχία. 'Εχουμε μαρτυρία του Ρήγα στο βιβλίο του Νέος Ανάχαρσις πως το 1788 βρισκόταν στη Βλαχία, στην οποία υπήρχε κάποια ελευθερία και γειτνίαζε με την Ευρώπη. Στο Βουκουρέστι αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα, γίνεται γραμματικός των Ηγεμόνων και συμμετέχει στα κοινά της περιοχής του. Εκλέγεται εκπρόσωπος της γειτονιάς του σε μια περίπτωση διάνοιξης ενός δρόμου και σε μια επιδημία χολέρας του ανατίθεται ο έλεγχος των σπιτιών για τη διαπίστωση των αρρώστων.

  Στη διαμόρφωση της επαναστατικής σκέψης του Ρήγα κατά την παραμονή του στη Βλαχία και η σύλληψη του συγκεκριμένου επαναστατικού του σχεδίου θα διαδραμάτισαν εκτός από τις μελέτες του και ότι βίωσε σημαντικά γεγονότα της εποχής του:1). Τα Ορλωφικά (1770), όπως έχουν ονομασθεί τα γεγονότα κατά τα οποία οι Ελληνες παροτρύνθηκαν να επαναστατήσουν εναντίον των Τούρκων από τους αδελφούς Ορλώφ, οι οποίοι ηγήθηκαν ρωσικού στόλου στο Αιγαίο Πέλαγος, αλλά τελικά αφέθησαν στο έλεος των κατακτητών και η επαναστατική αυτή κίνηση των Ελλήνων καταπνίγηκε στο αίμα. 2). Τη νέα πολιτική κατάσταση στη Γαλλία κατά το 1789 με την κατάργηση της απολυταρχίας και την εγκαθίδρυση της δημοκρατικού αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος και 3). Τον πόλεμο των «τριών ιμπερίων» (1787-1792), που μνημονεύεται στον πρόλογο του βιβλίου του «Φυσικής απάνθισμα», και τις μετέπειτα συμφωνίες Συστώβ (1791) και Ιασίου (1792) μεταξύ της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Οθωμανικής Πύλης και τη επακολουθήσασα διάψευση των ελπίδων των σκλαβωμένων, πως τάχα τα χριστιανικά κράτη θα απελευθερώσουν τους 'Ελληνες και τους άλλους Βαλκανικούς λαούς από τον Οθωμανικό δεσποτισμό και τυραννία.

  Εμπειρίες και γνώσεις σημαντικές, που θα συνέβαλαν στη σύλληψη του επαναστατικού του σχεδίου και τη στηρίξη της επανάστασής του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων. Γι' αυτό ίσως και στα έργα του και στο Θούριό του ο Ρήγας κατά την προετοιμαζόμενη επανάστασή του δεν απευθύνει έκκληση για βοήθεια στις μεγάλες τότε δυνάμεις. Γνώριζε καλά πως για τα συμφέροντά τους και μόνο θα ενδιαφέρονταν.

  Από το Βουκουρέστι ο Ρήγας, ως γραμματέας και διερμηνέας ενός τοπάρχου, μεταβαίνει στη Βιέννη το 1790, όπου εκδίδει και τα δύο πρώτα του βιβλία, το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και το «Φυσικής απάνθισμα», το οποίο είναι μεταφρασμένο στο μεγαλύτερο μέρος, όπως έχουμε αποδείξει, από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ'Αλαμπέρ. Στη Βιέννη επανέρχεται το 1796, όταν αρχίζει να εφαρμόζει το μεγαλόπνοο επαναστατικό του σχέδιο για την ελευθερία της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών λαών. Συνθέτει τον "Θούριο", τυπώνει σε δώδεκα φύλλα τη "Χάρτα" του κράτους του, με τα σύνορά και με τις επαρχίες, όπως έχουμε τεκμηριώσει στην πρόσφατη κατά το 1998 για πρώτη φορά αυθεντική επανέκδοσή της. Επίσης τυπώνει τους χάρτες της «Βλαχίας» και της «Μολδοβίας», και θα τύπωνε ακόμη αναλυτικούς χάρτες για τη Βουλγαρία, τη Σερβία και την Αλβανία. Εκδίδει την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τυπώνει το βιβλίο "Νέος Ανάχαρσις' ', τα "Ολύμπια" του Μεταστάσιο και την "Βοσκοπούλα των 'Αλπεων" του Μαρμοντέλ. Για όλες αυτές του τις εκδόσεις κατόρθωνε και έπαιρνε την άδεια του λογοκρίτη της αυστριακής Αστυνομίας. Ομως γνώριζε καλά ότι δεν θα ήταν δυνατόν να παραπλανήσει πλέον τη λογοκρισία και γι' αυτό τυπώνει παράνομα σε δύο μερόνυχτα το επαναστατικό του κείμενο με τίτλο «Νέα Πολιτική Διοίκησις», όπου περιέχεται η Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και ο Θούριος. Επίσης τύπωσε παράνομα και το στρατιωτικό εγχειρίδιο περί πολεμικής τέχνης "Στρατιωτικόν Εγκόλπιον", το οποίο όμως κατασχέθηκε από την Αυστριακή Αστυνομία και δεν είδε το φως της δημοσιότητος.

  Τον Δεκέμβριο του 1797, αφού πήρε το διαβατήριο από την αυστριακές υπηρεσίες, αναχώρησε από την Βιέννη με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα και να θέσει σε εφαρμογή το επαναστατικό του σχέδιο, το οποίο μέχρι τότε κατόρθωσε να το συγκαλύψει και να παραπλανήσει την τόσο καλά οργανωμένη Αυστριακή Αστυνομία, η οποία δεν είχε αντιληφθεί την επαναστατική κίνηση του Ρήγα. Στέλνει στην Τεργέστη στο εμπορικό κατάστημα φίλου του τα κιβώτια με το επαναστατικό υλικό για να τα μεταφέρει από εκεί στην Ελλάδα. Εκεί όμως, μετά από προδοσία ενός Ελληνος εμπόρου, συλλαμβάνεται από την Αυστριακή Αστυνομία. Ανακρίνεται, φυλακίζεται, βασανίζεται επί έξι μήνες. Και χωρίς να δικασθεί στα αυστριακά δικαστήρια, τελικά παραδίνεται στους Τούρκους, οι οποίοι τον θανατώνουν μαζί με άλλους επτά συντρόφους του στον Πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου, τον Ιούνιο του 1798.

 

Το επαναστατικό του σχέδιο

  Για την απελευθέρωση της Ελλάδος και των άλλων Βαλκανικών Λαών από την Οθωμανική απολυταρχική εξουσία, ο Ρήγας, ως πραγματικός ηγέτης και επαναστάτης, φρόντισε για την προετοιμασία της επανάστασης και την εφαρμογή της. 'Ετσι, έδωσε σημασία στην ανύψωση του ηθικού των σκλαβωμένων και στη δημιουργία επαναστατικής διάθεσης, ώστε να πάρουν τα όπλα εναντίον του τυράννου. Κι' αυτό το πετύχαινε με τη χρησιμοποίηση στην προετοιμασία της επανάστασής του βασικών μέσων της επικοινωνίας, της εικόνα και του ήχου: Εξέδωσε την προσωπογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το τόμο «Νέος Ανάχαρσις», τη Χάρτα του χώρου των Βαλκανικών λαών, καθώς και με τον επαναστατικό παιάνα "Θούριος".

  Ο επαναστατικός παιάνας, Θούριος, γρήγορα διαδόθηκε σε χειρόγραφη μορφή στο χώρο των Βαλκανίων εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους για τον τιτάνιο του πολέμου αγώνα. Μάλιστα, η διάδοση και εξάπλωσή του αποτελεί μοναδικό, ίσως, φαινόμενο στην ιστορία των λαών. Στους στίχους του Θουρίου διεκτραγωδεί τη θλιβερή κατάσταση των σκλαβωμένων,

«να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,

τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς

 

Τί σ' ωφελεί άν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;

Στοχάσου πως σε ψένουν καθ' ώραν στη φωτιά.

 

Δουλεύεις όλ' ημέρα σε ό,τι κι άν σοι πή,

Κι αυτός πασχίζει πάλιν το αίμα σου να πιή».

(Θούριος, στίχοι 5-6, 9-10, 13-14)

 

  Τονίζει όμως στους σκλαβωμένους πως η ελευθερία είναι ανώτερη αξία και από τη ζωή, γι' αυτό και βροντοφωνεί,

 

«Καλλιό 'ναι μιάς ώρας ελεύθερη ζωή,

παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή»

(Θούριος, στίχ. 7-8)

 

  Παροτρύνει τους λαούς των Βαλκανίων να αρπάξουν τα όπλα και να ριχθούν στον ιερό αγώνα της επανάστασης:

«Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,

αράπηδες και άσπροι, με μιά κοινή ορμή,

για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί

πως είμασθ' αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή»

(Θούριος, στίχοι 45-48).

 

  Ακόμη, ως πραγματικός ηγέτης έδινε σημασία στο ψυχολογικό παράγοντα των σκλαβωμένων. Προσπαθούσε να ανυψώσει το ηθικό τους. Γι' αυτό καταρρίπτει, ως μύθο, τη διάχυτη πεποίθηση ότι τάχα τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα. Δείχνει απεναντίας ότι στην πραγματικότητα ήταν ευάλωτα και ενισχύοντας έτσι το φρόνημα των επαναστατών. Για τον σκοπό αυτό στο Θούριό του φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των "Γκιρζιανλήδων" (λαού στα βουνά του Αίμου) που επαναστάτησαν στην περιοχή της Θράκης. Και ο Ρήγας διαλαλεί πως ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν:

«Ποτέ μην στοχασθήτε πως είναι δυνατός

καρδιοχτυπά και τρέμει σαν λαγός κι αυτός.

Τριακόσιοι Γκιρζιανλήδες τον έκαμαν να διή

Πως δεν μπορεί με τόπια, μπροστά τους να εβγή»,

(Θούριος, στ. 111-114).

 

  Στην εφαρμογή της επανάστασης του ο Ρήγας σκέφθηκε πως είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των σκλαβωμένων στην πολεμική τέχνη και σύμφωνα με τις ισχύουσες απόψεις της εποχής του, για να είναι σε θέση να αντιπαραταχθούν στο στρατό του Σουλτάνου, που χρησιμοποιούσε τις ευρωπαϊκές πολεμικές τεχνικές Για το σκοπό αυτό μεταφράζει το "Στρατιωτικόν Εγκόλπιον", γνωστού τότε Γερμανού στρατηγού. Επίσης, την έναρξη της Επαναστάσεως τη σχεδίαζε να γίνει από την περιοχή όπου βρίσκονταν οι εμπειροπόλεμοι πληθυσμοί της Μάνης και της Ηπείρου. Στη συνέχεια, η Επανάσταση θα επεκτεινόταν στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδος και στις άλλες Βαλκανικές χώρες.

Το δημοκρατικό κράτος του Ρήγα

 

  Με την επικράτηση της επανάστασής του Ρήγα στη θέση της απολυταρχικής οθωμανικής εξουσίας θα δημιουργούσε τη Νέα Πολιτική Διοίκηση του, τη νέα τάξη πραγμάτων στο Βαλκανικό χώρο, με την εφαρμογή του Δημοκρατικού Καταστατικού Συντάγματος και των Δικαίων του Ανθρώπου. Πρότυπά του ήταν η Γαλλική Επανάσταση και η Δημοκρατία των αρχαίων Αθηνών. Γι' αυτό εξ άλλου και τιμητικά ονομάζει το κράτος του «Ελληνική Δημοκρατία». Στήριζε τη νέα πολιτική κατάσταση στη δημοκρατία και όχι στην κληρονομική εξουσία. Μετά την επανάσταση θα προκήρυσσε εκλογές για την ανάδειξη αιρετών αντιπροσώπων, των βουλευτών, που θα εκλέγονταν αναλογικά από κάθε επαρχία του κράτους του.

  Σχετικά τώρα με τις αντιρρήσεις που έχουν εκφρασθεί πως τάχα ο Ρήγας ήθελε τους 'Ελληνες να έχουν την πρωτοκαθεδρία στο κράτος του, μια και του δίνει την ονομασία "Ελληνική Δημοκρατία", μπορούμε συνοπτικά να πούμε ότι η θέση του Ρήγα για την καθιέρωση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας δίνει απάντηση στην αντίρρηση αυτή. Οι 'Ελληνες αποτελούσαν μικρή μειοψηφία και ως εκ τούτου η αναλογική αντιπροσώπευση τους στη Βουλή του κράτους του θα ήταν μικρή. Επίσης ο Ρήγας, ως επίσημη γλώσσα του κράτους του αντί της μέχρι τότε επικρατούσης τουρκικής, προτείνει την ελληνική γλώσσα και τούτο διότι ήταν η πλέον διαδεδομένη στο βαλκανικό χώρο, χρησιμοποιούνταν στο εμπόριο και «ως πλέον ευκατάληπτον και εύκολον να σπουδασθή», όπως παρατηρεί στο άρθρο 53 του Συντάγματός του. Εξ άλλου ο Ρήγας στο Σύνταγμά του καθιερώνει το σεβασμό της γλώσσας και της πίστης του κάθε λαού, που αποτελεί μέρος του κράτους του. (άρθρα 2 και 122 του Συντάγματος).

Το πρωτοπόρο Σύνταγμα του Ρήγα

 

  Ο Ρήγας Βελεστινλής ως ρεαλιστής ηγέτης ενδιαφέρθηκε και για το πολιτικό σύστημα που θα εφαρμοζόταν μετά την επανάσταση και την κατάλυση της τυραννίας. Πίστευε ότι η αναρχία είναι μορφή τυραννίας, όπως μάλιστα το διατυπώνει και στο Θούριό του πως «η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά» (στίχος 27). Γι' αυτό, για να μπορούν οι επαναστατημένοι λαοί των Βαλκανίων να κυβερνηθούν δημοκρατικά, συντάσσει ένα σχέδιο Συντάγματος μεταφρασμένο από το Γαλλικό κυρίως σύνταγμα του 1793, που το τύπωσε παράνομα τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1797, στη Βιέννη. Από το παράνομο αυτό έντυπο, μετά τη σύλληψη του Ρήγα, έχουμε δύο μεταφράσεις μία στα γερμανικά συνημμένη στα έγγραφα της ανάκρισης και μία πλήρη στα ρωσικά που μεταφράσθηκε το Φεβρουάριο του 1798 από τις υπηρεσίες του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας και δημοσιεύθηκε το 1964 από τον ιστορικό G. L. Ars, όπως αναλυτικά παρουσιάζεται από τον Λέανδρο Βρανούση στη μελέτη του «Η σημαία, το εθνόσημο της "Ελληνικής Δημοκρατίας" του Ρήγα», Αθήνα 1992.

  Ο Ρήγας ωστόσο πρόσθεσε και πολλά δικά του στοιχεία, όπως για παράδειγμα καθιέρωνε για πρώτη φορά σε Σύνταγμα την υποχρεωτική εκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών, γνωρίζοντας τη μεγάλη παιδευτική δύναμη της γυναίκας στην διάπλαση και ανάπτυξη του ανθρώπου. Επίσης συνιστούσε την οικονομική ενίσχυση των αδυνάτων από την πολιτεία και αναγνώριζε δικαιώματα εκτός από τα άτομα και στις κοινωνικές ομάδες, κάτι που πριν από πενήντα σχεδόν χρόνια αναγνωρίσθηκαν από τον καταστατικό χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε).

  Στο άρθρο 7 του Συντάγματός του τονίζει με έμφαση πως κυρίαρχος λαός του κράτους του μετά την επανάσταση θα είναι όλοι οι κάτοικοι «χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου, 'Ελληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι, και κάθε άλλο είδος γενεάς».

  Συνιστά τη συνεργασία των λαών για την εδραίωση και προκοπή της δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου. Για αυτό τονίζει πως

«ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Έλλην και τούτος

πάλιν δι' εκείνον και αμφότεροι δια τόν Αλβανόν και Βλάχον»

(Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 34).

  Ακόμη, τονίζει ότι οι δημοκρατικοί πολίτες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά και να υπερασπίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς θεωρώντας την υποχρέωση τους αυτή «ως το πλέον ιερόν από όλα τα χρέη» τους (Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 35).

***

  Ο Ρήγας Βελεστινλής είναι από τις μοναδικές προσωπικότητες του Νεώτερου Ελληνισμού και του Βαλκανικού χώρου: Διαφωτιστής, πολιτικός νούς, στρατιωτικός νους, επαναστάτης, οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας των Βαλκανικών λαών, μετά την αποτίναξη της οθωμανικής τυραννίας. Για πρώτη φορά μετά από τόσα χρόνια σκλαβιάς ετοιμάζεται από τον Ρήγα ένα συγκεκριμένο επαναστατικό σχέδιο που είχε όλα τα χαρακτηριστικά της επανάστασης: προετοιμασία, ενίσχυση του φρονήματος των σκλαβωμένων, εφαρμογή και πρόνοια για το πολίτευμα μετά την επικράτηση της. Αν και με την προδοσία ανακόπηκε το επαναστατικό του σχέδιο όμως ο Ρήγας, όπως χαρακτηριστικά διατυμπανίζει ο στρατηγός Μακρυγιάννης, έμαθε στους σκλαβωμένους τον «τρόπον της απελευθερώσεως των» και επί πλέον τους έδειξε πως πρέπει να δημιουργήσουν μια δημοκρατική αντιπροσωπευτική δημοκρατία με σεβασμό στον άνθρωπο, μέλος του κράτους του, στη γλώσσα του και στη θρησκεία του.


Created by  WebLines  2004