Συνέντευξη στον δημοσιογράφο Στέλιο Κούκο

1.        Προφανώς η διαρκής ενασχόλησή σας με τη ζωή και το έργο του Ρήγα δεν αφορά απλώς την κοινή σας καταγωγή. Πώς ξεκινήσατε λοιπόν να μελετάτε τη ζωή και το έργο του μεγάλου αυτού οραματιστή;

Η καταγωγή μου είναι από το Βελεστίνο, όπου έζησα μέχρι τα 17 μου χρόνια και η σημαντική αυτή τύχη να κατάγομε από τη γενέτειρα του Ρήγα Βελστινλή οπωσδήποτε ενδόμυχα θα έπαιξε ρόλο στις δραστηριότητές μου. Γι΄αυτό και κατά την ενασχόλησή μου με τα πολιστιστικά έθεσα ως στόχο να αναδείξουμε την μεγάλη κληρονομιά  της γενέτειράς μας, του επαναστήτη Ρήγα Βελεστινλή και των αρχαίων Φερών.

2.        Και η Επιστημονική Εταιρεία Μελέης Φερών Βελεστίνου-Ρήγα; Πως αρχίσατε και με ποιους στόχους;

Το 1985 είχα την σκέψη  να διοργανώσουμε για τον Ρήγα Βελεστινλή και τη γενμέτειρά του ένα Διεθνές Συνέδριο, μια και μέχρι τότε δεν είχε διοργανωθεί  σχετικό Συνέδριο για τη μεγάλη αυτή φυσιογνωμία του Βαλκανικού χώρου. Τα μηνύματα ήταν ενθαρρυντικά και η συμμετοχή μεγάλη με επιστήμονες και από άλλες χώρες. Χαιρετίστηκε η πρωτοβουλία μας αυτή. Χαρακτηριστική ήταν η αυθόρμητη αναφώνηση του σημαντικού ιστορικού του Ρήγα Λέανδρου Βρανούση, όταν του τηλεφώνησα και του ανακοίνωσα το σχέδιό μας:  «Επιτέλους βρέθηκαν οι Βελεστινιώτες να διοργανώσουν ένα Διεθνές Συνέδριο για τον Ρήγα». Ετσι το 1986 διοργανώθηκε με επιτυχία το Α΄ Συνέδριο και ακολούθησαν το Β΄το 1982, το Γ΄1997, το Δ΄το 2003 και το Ε΄το 2007.

Στόχος μας ήταν να γίνουν ανακοινώσεις για τη ζωή και το έργο του Ρήγα Βελεστινλή από επιστήμονες της Ελλάδος, των Βαλκανικών, και Ευρωπαϊκών χωρών. Κάτι που το πετύχαμε με τη συμμετοχή πολλών άξιόλογων επιστητημόνων, όπως δείχνουν και τα προγράμματα των Συνεδρίων

3.        Ποές ήταν οι σημαντικότερες δραστηριότητες της Επιστημονικής σας Εταιρείας μέχρι τώρα; Προγραμματίζετε κάτι;

Οι σημαντικότερες δραστηριότητες της Επιστημονικής μας Εταιρείας ήταν πρώτα η διοργάνωση των Διεθνών Συνεδριων για τον Ρήγα και τη γενέτειρά του με τη συμμετοχή επιστημόνων από την Ελλάδα τις Βαλκανικές και άλλες χώρες με την αντίστοιχη έκδοση των Πρακτικών τους.

Ενας δεύτερος στόχος μας ήταν η εκδοση ολων των έργων του Ρήγα Βελεστινλή, των ολοκληρωμένων ΑΠΑΝΤΩΝ, που για πρώτη φορά - σημειώστε το - επανεκδόθηκαν με την προσθήκη ευρετηρίων, σχολίων και με καινούργιες έρευνες, οι οποίες συνέβαλαν  να γίνει πλέον κατανοητό το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα. Και τύχη αγαθή η επανέκδοση των Απάντων του Ρήγα πραγματοποιήθηκε από τους συμπατριώτες του Ρήγα,  τους Βελεστινιώτες.

Τώρα ένας άμεσος στόχος είναι η διοργάνωση του ΣΤ΄ Διεθνούς Συνεδρίου τον Οκτώβριο του 2012. Ο μεγάλος όμως σημαντικός στόχος είναι να γίνει η γενέτειρα του Ρήγα τόπος προσκυνήματος όχι μόνο των Ελλήνων αλλά και των άλλων Βαλκανικών Λαών. Να αποτίουν τον οφειλόμενο φόρο τιμής στον εθνεγέρτη και πρωτομάρτυρα της  ελευθερίας Ρήγα Βελεστινλή. Να διαχυθεί το σημαντικό έργο του, να γίνει γνωστή η πρωτοπόρα πολιτικοκοινωνική σκέψη του, η ιδεολογικοπολιτική συνθετική του πρόταση.

Να δημιουργηθεί ένας Πολύ-Χώρος στη γενέτειρά του,  στον οποίο να αναδεικνύονται οι πολύπλευρες πτυχές της φυσιογνωμίας του Ρήγα, ως διαφωτιστή, επαναστάτη, πολιτικού και στρατιωτικού νου, εθνεγέρτη, μάρτυρα και οραματιστή μιας δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου.

Να τοποθετηθούν τα έργα του και να αναλύονται στους επισκέπτες ώστε να κατανοούν τις ιδέες του, και τα μηνύματα που ο Ρήγα διαχρονικά προσφέρει μέσα από τα έργα του. Να αναλυθεί η θαυμάσια Χάρτα του, το μοναδικό αυτό χαρτογραφικό επίτευγμα, που τώρα γνωρίζουμε καλά τον σκοπό για τον οποίο ο Ρήγας την τύπωσε.

Να αναδεικνύεται η εποχή του με τα ιστορικά γεγονότα και ιδέες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της πρωτοπόρας πολιτικοκοινωνικής σύλληψης του Ρήγα. Παράλληλα να παρουσιάζονται οι διάφορες επιμέρους αντιλήψεις του Ρήγα, που δείχνουν τη δυναμικότητα του πνεύματός του. Οι ιδέες του για την Παιδεία, τη γλώσσα, την οικονομία, την θρησκεία, την αρχαιότητα, τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Επί πλέον να παρουσιάζεται η επίδραση του Ρήγα στους μετέπειτα στοχαστές, διανοητές,  ποιητές, επαναστάτες κλπ.Να παρουσιαστεί η απεικόνιση του Ρήγα στην τέχνη, στη ζωγραφική, γλυπτική, λαϊκή τέχνη.   Τα θεατρικά έργα που έχουν γραφτεί για τον Ρήγα.  Η σχέση του με τη λογοτεχνία. 

4.        Θέλετε να μας μιλήσετε που στόχευε ο Ρήγας με τις ποικίλες εκδόσεις του;

Στο έργο του «Φυσικής απάνθισμα», όπου είναι και η φράση «Όποιος ελευθέρα συλλογάται, συλλογάται καλά», ο Ρήγας γράφει πως στόχος του τελικός ήταν να αναλάβει το «πεπτωκός ελληνικόν γένος». Να εγερθεί στην πρότερή του ένδοξη κατάσταση. 

Ο Ρήγας είχε συλλάβει ένα συγκεκριμένο ρεαλιστικό, εφαρμόσιμο και αποτελεσματικό σχέδιο για την επανάσταση των σκλαβωμένων ραγιάδων και των άλλων βαλκανικών λαών. Χρησιμοποίησε τα βασικά μέσα της επικοινωνίας: τον ήχο-μουσική και την εικόνα. Με τον Θούριό του θέλησε ο Ρήγας να εμψυχώσει του σκλαβωμένους για να πάρουν την απόφαση για επανάσταη κατά του Οθωμανού δυνάστη και να αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία.  Γι' αυτό και όσοι άκουγαν τον Θούριο εμψυχώνονταν για τα αρπάξουν τα άρματα. 

Ο Ρήγας ακόμη τύπωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου για να προσφέρει στους σκλαβωμένους ραγιάδες ένα πρότυπο αποφασιστικότητας και αγωνιστικότητας για την επανάσταση. Με τον «Νέο Ανάχαρσι» προσπαθεί να τονίσει την μεγάλη κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων, ενισχύοντας κατ' αυτόν τον τρόπο την ιστορική τους συνείδηση. Στα «Ολύμπια» γράφει για τα Ολυμπιακά αγωνίσματα, επισημαίνοντας ότι αυτά διατηρούνται στην εποχή του στην Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα. Ένα σημαντικό στοιχείο για την διαχρονικότηα του Ελληνισμού.

Αλλά έργα του είναι η μεγαλειώδης «Χάρτα της Ελλάδος» όπως και οι άλλοι δύο χάρτες της Βλαχίας και της Μολδαβίας, όπως απέδειξαν οι πρόσφατες έρευνές μας κατά την αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοση τους και τη σύνταξη των ευρετηρίων, είναι πολιτικοί χάρτες του κράτους του. Μάλιστα για τη Χάρτα της Ελλάδος  ως πρότυπο πήρε χάρτη της αρχαίας Ελλάδος, για να έχει την αρχαία πολιτική δαίρεσή της καθώς και την αρχαία ονοματολογία των Επαρχιών και Τοπαρχιών και όχι την οθωμανική διαίρεση και ονοματολογία. Και με τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» ο Ρήγας δείχνει πόσο προνοητικός και μεθοδικός ήταν. Είχε τη πρόνοια πριν ξεκινήσει  την  επανάστασή του να ετοιμάσει το Σύνταγμα με το οποίο θα δοιοικούνταν η Ελλάδα και οι άλλες περιοχές του Βαλκανικού χώρου.

5.        Ποά ήταν η απήχηση των μεταφράσεων των «Επαναστατικών»; Πέραν από τους ιστορικούς και τους λοιπούς επιστήμονες υπήρξε ενδιαφέρον από το ευρύτερο κοινό των άλλων χωρών;

Το πρώτο ζητούμενο για μας ήταν   η μετάφραση του Συντάγματος του Ρήγα να καταγραφεί στην επιστημονική  Βιβλιογραφία της κάθε χώρας, ώστε οι συγγραφείς, οι δημοσιογράφοι, οι επιστήμονες γενικά να έχουν στη δική τους γλώσσα το Σύνταγμα του Ρήγα του 1797, που είναι το πρώτο Σύνταγμα όλου του Βαλκανικού χώρου. Στις παρουσιάσεις των μεταφράσεων αυτών έκδηλη ήταν η συμετοχή του κόσμου, που άκουγε τις πρωτοπόρες ιδέες του Ρήγα για τη συνεργασία των λαών του Βαλκανικού χώρου.

6.        Ποιοι σας συμπαραστάθηκαν στην προσπάθεια που κάνετε όλα αυτά τα χρόνια;

Τα μέλη της Επιστημονική μας Εταιρεία βοήθησαν και βοηθούν στην πραγμάτωση των σκοπών μας. Επίσης συμπαραστάτες είναι πολλοί επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό που συμβάλλουν στην προώθηση των σκοπών και την επιτυχία των Διεθνών Συνεδρίων για τον Ρήγα και τη γενέτειρά του. Ας αναφερθεί για την ιστορία του πράγματος πως όταν κατά το έτος 1998, που ήταν και η επετειος των διακοσίων χρόνων από τον μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα, πρότεινα στην έγκριτη ιστορικό καθηγήτρια  στη Σόφια  κα Νάντια Ντάνοβα, πως έχουμε την σκέψη να μεταφρασθεί το Σύνταγμα του Ρήγα στις Βαλκανικές γλώσσες.  Πρόθυμα ανέλαβε και σε τρεις μήνες μου πρόσφερε τη μετάφαρση στα Βουλαγαρικά, τα οποία τυπώθηκαν αμέσως και παρουσιάστηκαν σε μια πολύ σημαντική και μεγαλοπρεπή εκδήλωση με τη συμμετοχή των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδος και Βουλγαρίας στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Σόφιας.

Με την ίδια τακτική συνεχίσαμε και το Σύνταγμα του Ρήγα  μεταφράστηκε σε δέκα γλώσσες. Μνημονέυονται κατά σειρ αέκδοσής τους: Βουλγαρικά, Ρουμανικά, Σερβικά, Αλβανικά, Ιταλικά, Ρωσσικά, Αγγλικλά. Γαλλικά., Ισπανικά και Γερμανικά. Μάλιστα αντίτυπα αυτών των μεταφράσεων έχουμε αποστείλει σε 900 Βιβλιοθήκες, Εθνικές και Πανεπιστημιακές εκατόν πενήντα κρατών του κόσμου.

7.        Πιστεύετε πως εμείς οι Ελληνες γνωρίζουμε στις πραγματικές του διαστάσεις το έργο του Ρήγα;

Αν λάβουμε υπόψιν ότι, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα ολοκληρωμένα ΑΠΑΝΤΑ του Ρήγα  για πρώτη φορά επανεκδόθηκαν δυστυχώς πρόσφατα 210 χρόνια μετά την έκδοση τους, αντιλαμβάνεσθε ότι ουσιαστικά οι Ελληνες δεν γνώριζαν τα έργα του. Την σημαντική αυτή «παράλειψη» είχαμε επισημάνει γι' αυτό και ως στόχο θέσαμε την επανέκδοση τους και τη διάχυση τους. Για πράδειγμα αναφέρουμε ότι τα Επαναστατικά, που περιέχει το Σύνταγμα και τον Θούριο, έχει κυκλοφορηθεί σε πάνω από έξι χιλιάδες αντίτυπα. Μάλιστα τα Απαντα τα έχουμε εκδώσει και σε ψηφιακό δίσκο (CD-ROM) με αποτέλεσμα να υπάρξει μεγάλη διάχυση των έργων του Ρήγα και ειδικότερα στη νεά γενιά που είναι εξοικειωμένη με τη νέα τεχνολογία.  Και με τις καινούργιες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν με την ευκαιρία της έκδοσης της Χάρτας της Ελλάδος, των Χαρτών Βλαχίας και Μολδαβίας, που αποδεικνύεται ότι ήταν πολιτικοί χάρτες του κράτους του, γίνεται σιγά-σιγά κατανοητό το έργο του Ρήγα.

Άλλη μια προσφορά της Επιστημονικής μας Εταιρείας είναι ότι τα «Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή», που είχαν εκδοθεί από τον Αιμ. Λεγράνδ το 1891 και τον Κων. Αμαντο 1930, και ήταν δυσεύρετα, τα επανεκδώσαμε προσθέτοντας και τα σχετικά ευρετήρια. Είναι τώρα για τον καθένα εύκολο να γνωρίσει τα σχετικά με την σύλληψη, ανάκριση, το επαναστατικό του σχέδιο και τις αυτούσιες μαρτυρίες των Συντρόφων του. 

8.        Τι παραμένει επίκαιρο από το έργο αυτό και πως θα μπορούσαμε να το αξιοποιούσαμε;

Μέσα από το έργο του μπορεί κανείς να βγάλει πολλά μηνύματα. Σε βιβλίο έχουμε συγκεντρώσει πενήντα ρήσεις του Ρήγα που έχουμε ανθολογήσει από τα έργα του. Ας μνημονεύσουμε επτά μόνο μηνύματα από τα πολλά που μας προσφέρει η μελέτη του έργου του Ρήγα:

α). Η γνώση της ιστορίας του παρελθόντος συμβάλλει στην αυτογνωσία και ανάπτυξη της ιστορικής συνείδησης. Ο καθένας μας πρέπει να γνωρίζει την Ελληνική πνευματική κληρονομιά.

β) Στη δημοκρατική πολιτεία πρέπει να υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων και των λαών. 

γ) Η συνεργασία των Βαλκανικών λαών είναι δυνατόν να υπάρχει πέρα από τις εθνικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες, στοχεύοντας στο κοινό συμφέρον.

δ) Η δύναμη του Ελληνισμού στηρίζεται στο πνεύμα ενώ ο ΄΄βαρβαρισμός΄΄ στην υλική δύναμη. Όπως λέει και ο Παλαμάς στο Πατρίδες «Το πνεύμα και στο χώμα λάμπει». 

ε) Η ελευθερία κατακτιέται με τις γηγενείς, ντόπιες δυνάμεις και όχι με τη βοήθεια των ξένων δυνάμεων ανατολής και δύσης.

στ).  Ο καθένας να προσφέρει εκείνο που μπορεί και να μην μεμψιμοιρεί.

ζ) Να παρουσιάζει ο καθένας τα ιστορικά στοιχεία της γενέτειράς του, τακτική που και ο ίδιος ο Ρήγας εφήρμοσε για τη γενέτειρά του το Βελεστίνο.

9.        Αν είχατε την ευκαιρία να συναντήσετε τον Ρήγα ποιές απορίες θα θέλατε να σας λύσει;

Σχετικά με τη μετάφραση του βιβλίου του Μοντεσκιέ «Πνεύμα των νόμων», που το είχε μισομεταφρασμένο, όπως ο Ρήγας γράφει στο «Φυσικής απάνθισμα», ποιός ήταν ο λόγος που δεν το τύπωσε σε βιβλίο; Ηταν το κόστος της έκδοσης ή δεν συμφωνούσε με το περιεχόμενο;

Ένα δεύτερο ερώτημα θα ήταν το εξής: Οι λαοί του Βαλκανικού χώρου ήταν όλοι κάτω από την ίδια εξουσία, την απολυταρχική του Σουλτάνου, με τα δυσάρεστα επακόλουθα, που διεκτραγωδεί ο Ρήγας στον Θούριό του. Μετά την επιτυχία της επανάστασής του και την αντικατάσταση της εξουσίας του Σουλτάνου από μια αντιπροσωπευτική δημοκρατική εξουσία, έχοντας βέβαια ο ίδιος κατά νουν το πρόσφατο γεγονός της Αμερικάνικης Επανάστασης και της δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, θα έπειθε τους λαούς για τη δημιουργία της δημοκρατικής του πολιτείας του Βαλκανικού χώρου;

ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ

Ο Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε το 1757 από ντόποιους γονείς στο Βελεστίνο Θεσσαλίας, όπου ήταν οι αρχαίες Φερές, γι' αυτό και οι ιστορικοί του 19ου αιώνα του έδωσαν το επώνυμο «Φεραίος». Ο ίδιος ποτέ δεν το χρησμοποίησε. Πάντοτε υπέγραφε «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός» βάζοντας και τον ευρύτερο χώρο της Θεσσαλίας. Ανιστόρητο είναι και το δήθεν πραγματικό όνομα του Ρήγα «Αντώνιος Κυριαζής», το οποίο το διαγράψαμε από τα Σχολικά εγχειρίδια Ιστορίας. Με την ειδική μελέτη μας «Ονομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή», Αθήνα 2000, αποκαταστάθηκε επιστημονικά πλέον το όνομα και η καταγωγή του.

Ο Ρήγας σπούδασε στη φημισμένη τότε Σχολή της Ζαγοράς όπου μελετούσε και αρχαίους συγγραφείς. Νέος 18-20 χρονών μεταβαίνει στην Κωνσταντινούπολη κοντά στους Φαναριώτες, όπου μαθαίνει και ξένες γλώσσες. Αργότερα μεταβαίνει στο Βουκουρέστι, το 1788 έχουμε μαρτυρία του ότι βρίσκονταν στη Βλαχία. Εκεί εργάζεται ως έμπορος και γραμματέας των Ηγεμόνων. Παράλληλα εισέρχεται στον κύκλο του Δημητρίου Κανταρτζή. Το 1790 ως διερμηνέας και γραμματικός του Χριστόδουλου Κιρλιάνου μεταβαίνει στη Βιέννη. Βρίσκει την ευκαιρία και τυπώνει τα δύο πρώτα του βιβλία, το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» το οποίο θεωρείται ως το πρώτο ελληνικό βιβλίο στο νέο είδος  του διηγήματος και το «Φυσικής απάνθισμα», το οποίο όπως έχουμε αποδείξει είναι μετάφραση από λήμματα της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας των Ντιντερώ και Ντ' Αλαμπέρ. 

Παράλληλα μεταφράζει, όπως γράφει ο ίδιος στη τελευταία σελίδα του «Φυσικής απάνθισμα» το βιβλίο του Μοντεσκιέ «Πνεύμα των νόμων», που αναφέρεται στα συστήματα διακυβερνήσεως της κοινωνίας, στοιχείο που δείχνει ότι από πολύ νωρίς ο Ρήγας ασχολούνταν με τα πολιτικοκοινωνικά θέματα.

Οι μελέτες του Ρήγα και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του, που ο ίδιος  βίωσε, θα συνέβαλαν στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης σύλληψης του επανασταττικού του σχεδίου: Τα Ορλωφικά του 1770, κατά τα οποία οι επαναστατικές κινήσεις των σκλαβωμένων, που παρακινήθηκαν από τον Ρώσο ναυαρχο Ορλώφ, πνίγηκαν στο αίμα εφόσον δεν προσφέρθηκε η υποσχεθείσα στρατιωτική βοήθεια. Ένα δεύτερο σημαντικό γεγονός που θα επηρέασε τον Ρήγα ήταν οι συμφωνίες Συστώβ και Ιασίου (1791 και 1792) μεταξύ της Αυστρίας, Ρωσίας και Οθωμανικής Πύλης διαψεύδοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τις ελπίδες των Ελλήνων για την απελευθέρωση τους με τη βοήθεια των χριστιανικών κρατών Ανατολής και Δύσης. Και το τρίτο γεγονός ήταν η νέα πολιτιειακή κατάσταση της Γαλλίας του 1789 με την οποία καταργήθηκε η κληρονομική εξουσία.

Το 1796 μεταβαίνει πάλι στη Βιέννη έχοντας λάβει τις αποφάσεις του για την κάθοδό του στην Ελλάδα και την έναρξη της επανάστασής του, ενώ παράλληλα ετοιμάζει την μεγάλη εκδοτική του προσπάθεια. Τυπώνει τη μεγαλειώδη δωδεκάφυλλη «Χάρτα της Ελλάδος», στην οποία έβαλε πολλά ιστορικά στοιχεία και συμβολισμούς όπως του ροπάλου του Ηρακλέους. Τυπώνει επίσης του Χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας, οι οποίοι όπως έχουμε δείξει είναι και αυτοί πολιτικοί χάρτες του κράτους του, την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα βιβλία «Ηθικός Τρίπους» και «Νέος Ανάχαρσις». Και για όλα αυτά έπαιρνε άδεια από τον λογοκρίτη της Αστυνομίας για να τα τυπώσει. Τέλος παράνομα τυπώνει το «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον» και το Σύνταγμά του, τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» και τον «Θούριο». Και τα τυπώνει παράνομα στο τυπογραφείο των Σιατιστινών αδελφών Πούλιου διότι δεν θα ήταν δυνατόν να κρύψει τις επαναστατικές του βλέψεις και να παραπλανήσει τον λογοκρίτη. Ξεκάθαρα μιλούσε για επανάσταση.

Εχοντας πάρει διαβατήριο από την Αυστριακή Αστυνομία, στοιχείο που δείχνει πόσο συνωμοτικά δρούσε ο Ρήγας, έφυγε από τη Βιέννη για την Τεργέστη, που ήταν τότε υπό την Αυστριακή εξουσία. Προηγουμένως έστειλε στο Σύντροφό του στη Τεργέστη Νιώτη έναν φάκελλο με επιστολές και πέντε κιβώτια με το επαναστικό του υλικό. Όμως η μοίρα είχε άλλες βλέψεις. Όταν φθάσανε τα δέματα και ο φάκελλος στην Τεργέστη απουσίαζε ο Νιώτης και ο μικρόψυχος Κοζανίτης συνέταιρός του Δημήτριος Οικονόμου άνοιξε το φάκελλο και τα κιβώτια. Είδε το επαναστατικό υλικό και αμέσως τα παρέδωσε στην Αυστριακή Αστυνομία, η οποία συνέλαβε τον Ρήγα στο ξενοδοξείο της Τεργέστη όπου θα παρέμεινε. Αρχίζουν οι ανακρίσεις, οι οποίες αποκάλυψαν την επαναστατική δράση του Ρήγα Βελεστινλή, η οποία εξυφαίνονταν χωρίς όμως να έχει μάθει το παραμικρό η τόσο καλά οργανωμένη Αυστριακή Αστυνομία, γι' αυτό και κατατρόμαξε. Μάλιστα τις ανακρίσεις παρακολουθούσε και ο ίδιος ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος.

Γίνονται συλλήψεις των Συντρόφων του Ρήγα, ο οποίος για έξι μήνες με σίδερα στα χέρια και στα πόδια ανακρίνεται και βασανίζεται. Από την Τεργέστη μεταφέρεται στην Βιέννη και από εκεί στο Βελιγράδι, όπου φυλακίζεται στον Πύργο Νεμπόϊζα. Εκεί με άλλους επτά Συντρόφους του βρίσκει μαρτυρικό θάνατο με εντολή του Σουλτάνου. Η εντολή ήταν τρεις μέρες μετά την παραλαβή του φιρμανίου να στραγγαλιστούν. Τα σώματά τους πετάχτηκαν στα νερά του Δούναβη. Το Ημερολόγιο τότε  έγραφε: 24 Ιουνίου 1798.

Ο Ρήγας δεν πρόλαβε να δει την Ελλάδα ελεύθερη. Όμως ο Θούριός του, που ήταν με απλά λόγια γραμμένος, πέρασε κάμπους και θάλασες, πολιτείες και χωριά του Βαλκανικού χώρου, εμψυχώνοντας τους σκλαβωμένους στην απόφασή τους να γκρεμίσουν την απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου, να  αποκτήσουν την ελευθερία και να ζήσουν σε μια δημοκρατική πολιτεία. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του στρατηγού Μακρυγιάννη: «Μετά πολλούς αιώνας Ρήγας ο Βελεστινλής σπύρει τον σπόρον της ελευθερίας εις τους Ελληνας και τους ενθαρρύνει οδηγών αυτούς τον τρόπον της απελευθερώσεώς των. Οι Ελληνες ενθουσιασθέντες και ενθαρρυθέντες από τους λόγους του Ρήγα έλαβον τα όπλα υπέρ της ελευθερίας»

Επί πλέον η διεξοδική μελέτη των έργων του Ρήγα Βελεστινλή καθώς και των εγγράφων σύλληψης, ανάκρισης και θανάτου του δείχνουν τα χαρακτηριστικά της πολύπλευρης φυσιογνωμίας του. Ο Ρήγας ήταν: Διαφωτιστής, επαναστάτης, πολιτικός και στρατιωτικός νους, εθνεγέρτης, μάρτυρας και οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας στον Βαλκανικό χώρο.

Τα έργα του Ρήγα Βελεστινλή:

1.        Σχολείον των ντελικάτων εραστών, Βιέννη 1790

2.        Φυσικής Απάνθισμα, Βιέννη 1790

3.        Ο Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797

4.        Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797

5.        Εικόνα Μεγάλου Αλεξάνδρου, Βιέννη 1797

6.        Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, Βιέννη 1796

7.        Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797

8.        Νέα Χάρτα της Βλαχίας, Βιέννη 1797

9.        Γενική Χάρτα της Μολδοβίας, Βιέννη 1797

10.     Τα Επαναστατικά, (Επαναστατική Προκήρυξη, Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα, Θούριος, Υμνος Πατριωτικός)

Μη ανευρεθέντα ακόμη έργα του Ρήγα:

1.        «Πνεύμα των νόμων» του Μοντεσκιέ

2.        «Στρατιωτικόν εγκόλπιον» του Κεβενχύλλερ