Στο φιλόξενο εδώ χώρο του Θρησκευτικού και Φιλολογικού Συλλόγου "Τρεις Ιεράρχες", με την υπέρ των εκατό ετών ζωντανή παρουσία του στα πνευματικά και πολιτιστικά δρώμενα του Βόλου, παρουσίασα προ ετών τη θρησκευτικότητα και πίστη του επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή και πέρυσι παρουσίασα του άλλου μεγάλου τέκνου της Μαγνησίας και διδασκάλου του Γένους Ανθίμου Γαζή το διαφωτιστικό έργο και την γενικότερη εργογραφία του.

          Προσκεκλημένος πάλι από τον αξιότιμο πρόεδρο του Συλλόγου "Τρεις Ιεράρχες"  κύριο Ι. Πατρίκο θα γίνει αναφορά στα μηνύματα και διδάγματα του Ρήγα, τα οποία περιέχονται στα έργα του. Είναι μηνύματα διαχρονικά. Μας διδάσκουν τον τρόπο δράσης μας στην ιστορική διαδρομή μας.

          Ακολουθώντας ο Ρήγας του Θουρίου του (στίχ. 57) τη προσταγή «Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθή», θυσιάστηκε, όπως και τόσες χιλιάδες άλλοι ΄Ελληνες, που, έδωσαν το αίμα τους, τη ζωή τους για την ελευθερία της Ελλάδος, όμως εκείνο που κάνει τον Ρήγα να είναι μια από μεγαλύτερες φυσιογνωμίες του Ελληνισμού και του βαλκανικού χώρου είναι το στρατηγικό του σχέδιο για την επανάσταση των σκλαβωμένων για την απόκτηση της ελευθερίας, που αποτυπώνεται μέσα στα έργα του     της επαναστατικής χρονιάς του 1797, ο Νέος Ανάχαρσις, η εικόνα του Μ. Αλεξάνδρου, Τα Ολύμπια, η μεγαλειώδης Χάρτα της Ελλάδος, οι χάρτες  Βλαχίας και Μολδαβίας, και τα Επαναστατικά με την Επαστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμά του, ο Θούριος, ο ΄Υμνος Πατριωτικός. Τα έργα αυτά του Ρήγα για πρώτη φορά μετά 210 χρόνια έχουν επανεκδοθεί ολοκληρωμένα και με ευρετήρια από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με την επιμέλεια του ομιλούντος και προσφέρονται ακόμη και σε ψηφιακή μορφή από το 2007.

           Ο Ρήγας  έφυγε από τη Βιέννη και έφθασε στην Τεργέστη με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα για να θέσει σε εφαρμογή  το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, αλλά η βάσκανος μοίρα έβαλε έναν Ελληνα έμπορο και τον πρόδωσε στην Αυστριακή Αστυνομία και έτσι ανακόπηκε η εφαρμογή αυτού του στρατηγικού σχεδίου του.

Αυτό το στρατηγικό του σχέδιο, θα εκτυλίσσονταν σε τρεις φάσεις.

          Πρώτα ήθελε ο Ρήγας να εμψυχώσει τους σκλαβωμένους, να ενισχύσει το ηθικό τους για να αρπάξουν τα όπλα και να επαναστατήσουν. Γνώριζε καλά ο Ρήγας πως χωρίς υψηλό ηθικό των σκλαβωμένων δεν γίνεται επανάσταση. Και με τον Θούριό του θα το πετύχαινε. Παράλληλα ήθελε να ενισχύσει την ιστορική συνείδηση των σκλαβωμένων, την αυτογνωσία τους. Εκδίδει για τον σκοπό αυτό τον «Νέο Ανάχαρσι», στον οποίο επισημαίνει την αρχαία δόξα των προγόνων, εκδίδει επίσης «Τα Ολύμπια», όπου μνημονεύει τα Ολυμπιακά αγωνίσματα, προσφέροντας και μια σημαντική πληροφορία, πως τα Ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούνταν στην εποχή του στην Θεσσαλία κι σε όλη την Ελλάδα, επισημαίνοντας έμμεσα την διαχρονικότητα του ελληνισμού.

Παρόμοια για να ενισχύσει την ιστορική συνείδηση των σκλαβωμένων   συνδέει τον σύγχρονό του ελληνικό τόπο με εκείνον της αρχαίας Ελλάδος, με τους ένδοξους προγόνους με  τα νομίσματα, τις επιπεδογραφίες των αρχαίων περιφήμων τόπων και γεγονότων στη «Χάρτα της Ελλάδος». Παράλληλα ο Ρήγας θέλει να ενδυναμώσει το φρόνημα των σκλαβωμένων προσφέροντας ως πρότυπο αγωνιστικότητας και αποφασιστικότητας τον Μέγα Αλέξανδρο, εκδίδοντας την εικόνα του με σχετικό κείμενο με τα ανδραγαθήματά του.

Το δεύτερο μέρος  του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του   περιλάμβανε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Γνώριζε καλά ο Ρήγας πως χωρίς στρατιωτική νίκη δεν στεριώνει η επανάσταση, δεν αποκτιέται η ελευθερία. Γι' αυτό φροντίζει πρώτα και μεταφράζει από τα γαλλικά το «Στρατιωτικό Εγκόλπιο», έργο του διάσημου Αυστριακού στρατηγού Κεβενχύλλερ και το τυπώνει ώστε να διδαχθούν οι σκλαβωμένοι ραγιάδες να πολεμούν, μια και ήταν άμαθοι στην τέχνη του πολέμου. Αυτό το βιβλίο που μετέφρασε ο Ρήγας δυστυχώς κατασχέθηκε όταν ακόμη ήταν στο βιβλιοδετείο, και δεν κυκλοφόρησε με αποτέλεσμα να μην έχουμε έστω και ένα αντίτυπο. Η γαλλική έκδοσή του βιβλίου του 1781 βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, από την οποία έχουμε πάρει αντίγραφο και έχει μεταφραστεί στα ελληνικά, από την κυρία Γαβαλά και σκοπεύουμε να το εκδώσουμε, ώστε να ξέρουμε τι περιείχε το βιβλίο που μετέφρασε ο Ρήγας και το εξέδωσε.

Παράλληλα  για την έναρξη και επέκταση της επανάστασής του ο Ρήγας είχε ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Θα ξεκίναγε τις επαναστατικές επιχειρήσεις από την Μάνη με του εμπειροπόλεμους Μανιάτες και εκπαιδεύοντας τους υπόλοιπους επαναστάτες της Πελοποννήσου θα προχωρούσε βαθμηδόν στις άλλες περιοχές της Στερεάς και της Ηπείρου όπου ήταν οι άλλοι εμπειροπόλεμοι πληθυσμοί των Σουλιωτών και κατ' αυτόν τον τρόπο θα προχωρούσε  στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδος και των άλλων περιοχών του Βαλκανικού χώρου.

Και για να στεργιώσει μετά η επανάστασή του γνώριζε καλά ο Ρήγας πως θα πρέπει να υπάρξει ένα σωστό νομικό πλαίσιο για την λειτουργία της πολιτείας, ώστε να αποφευχθεί η απολυταρχική τυραννική εξουσία και η αναρχία, και  να εφαρμοσθεί η δημοκρατική αντίληψη, με τους σωστούς νόμους των Δικαίων του Ανθρώπου και του Συντάγματός του. Χωρίς το Σύνταγμα θα εκτρέπονταν η επανάστασή του. Γι' αυτό πριν ακόμη κατέβει στην Ελλάδα, κάθεται και μεταφράζει το Γαλλικό Σύνταγμα του 1793, στο οποίο  πρόσθεσε και αρκετά δικά του στοιχεία που δείχνουν το μεγαλείο του πνεύματός του. Κατ' αυτόν τον τρόπο οι επαναστατημένοι ραγιάδες του Βαλκανικού χώρου θα είχαν ένα Σύνταγμα αμέσως να το θέσουν σε λειτουργία και να κυβερνηθούν σύμφωνα με τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», με το άμεσο και αντιπροσωπευτικό Σύνταγμά του.

Διαβάζοντας, μελετώντας  τα έργα του Ρήγα Βελεστινλή, τα οποία εντάσσονται στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, τότε θα δούμε ότι σε αυτά ο Ρήγας καταθέτει  αρκετά μηνύματα, δίνει πολλά διδάγματα, τα οποία σηματοδοτούν την πορεία των Ελλήνων.

Όταν για πρώτη φορά ο Ρήγας πήγε τη Βιέννη το 1790, ως διερμηνέας και γραμματέας του Χριστόδουλου Κιρλιάνου, τότε εξέδωσε τα δύο του βιβλία   «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και  «Φυσικής απάνθισμα», και κατ' αυτόν τον τρόπο  κάνει την εμφάνισή του στα ελληνικά γράμματα.  Τα γράφει στην απλή και κατανοητή γλώσσα ώστε να τα καταλαβαίνουν οι αναγνώστες, και να περάσει κατ' αυτόν τον τρόπο τις επιστημονικές γνώσεις εναντίον των προλήψεων και δεισιδαιμονιών.

          Στο Φυσικής απάνθισμα, που ένα μεγάλο μέρος, όπως έχουμε αποδείξει, το έχει πάρει από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία του Ντιντερό, τα επιστημονικά θέματά της τα αποδίδει με θαυμάσια ρέουσα απλή γλώσσα,   κατανοητή στον αναγνώστη. Στοιχείο που δείχνει τη δυναμική του πνεύματός του.   

 1.     Και ένα πρώτο σημαντικό δίδαγμα, μήνυμα που μας δίνει ο Ρήγας από αυτό το Φυσικής απάνθισμα, είναι πως η επιστημονική γνώση πρέπει να προσφέρεται στον αναγνώστη, στον λαό σε απλή γλώσσα, με σαφήνεια ώστε να είναι κατανοητή και εύκολα να μαθαίνεται. Γράφει το κείμενο σε απλούν ύφος όπως σημειώνει στον πρόλογό του. Αργότερα το 1812 ο Κούμας, ο Βαρδαλάχος και  ο Δάρβαρις ακολουθούν τον Ρήγα και γράφουν το ίδιο σε απλή γλώσσα, σε «απλούν ύφος» τις φυσικές τους.

Και επί πλέον ο Ρήγας στο «Φυσικής απάνθισμα» τονίζει ότι σκοπός του ήταν να ωφελήσει το γένος του, να κατανοήσουν τα δύσκολα θέματα της φυσικής και όχι να κάνει επίδειξη των γνώσεών του, να επισωρεύσει λέξεις, όπως γράφει,  αυξάνοντας σε πολλές σελίδες  το κείμενό του.

 2.     Μάλιστα στον πρόλογο του Φυσικής απάνθισμα ο Ρήγας μας δίνει και άλλο μήνυμα-δίδαγμα: κατακρίνει την τακτική της μεμψιμοιρίας που συνήθιζαν τότε πολλοί, όπως και σήμερα τους ακούμε να μεμψιμοιρούν. Θα πρέπει ο καθένας να κάνει αυτό που μπορεί και όχι να γκρινιάζει, να μην μεμψιμοιρεί για την κατάσταση. Χαρακτηριστικά ο Ρήγας τονίζει ότι «δεν ευχαριστήθην μόνον απλώς να θρηνήσω την κατάστασιν του γένους μου, αλλά και συνδρομήν να επιφέρω επάσχισα όσον το επ' εμοί,  απανθίζωντας τα ουσιωδέστερα της φυσικής ιστορίας». Ο καθένας να κάνει αυτό που μπορεί, και η φράση του Ρήγα «όσον το επ' εμοί» να είναι μπροστά μας για να κάνουμε και εμείς αυτό που μπορούμε και να μην βρίσκουμε δικαιολογίες για την αδράνειά μας και για τη ραθυμία μας.

Και ο Ρήγας χαρακτηριστικά συμπληρώνει την πρότασή του λέγοντας «ας καταβάλουν ευμενώς έκαστος έρανον ό,τι βούλεται, οπού βοηθούμενον πανταχόθε να αναλάβη το πεπτωκός Ελληνικόν γένος».

 3.     Ένα τρίτο δίδαγμα-μήνυμα που μας δίνει ο Ρήγας είναι πως θα πρέπει

«Να τιμά κανείς τη γενέτειρά του και να παρουσιάζει τα ιστορικά στοιχεία της».

Στη Χάρτα της Ελλάδος ο Ρήγας καταχωρίζει τοπογραφικά διαγράμματα, τις επιπεδογραφίες ιστορικών τόπων και γεγονότων της αρχαίας Ελλάδος, της Σπάρτης, των Θερμοπυλών, των Δελφών, των Αθηνών, της Ολυμπίας, του αρχαίου θεάτρου, της μάχης των Πλαταιών, της ναυμαχίας της Σαλαμίνος,  και επί πλέον προσθέτει κοντά σε όλα αυτά την επιπεδογραφία της γενέτειράς του, των αρχαίων Φερών και Βελεστίνου, που είναι δική του δημιουργία. Μάλιστα ο αρχαιολόγος κ. Ευάγγελος Κακαβογιάννης στην θαυμάσια μελέτη του για την Επιπεδογραφία της Φεράς από άποψη αρχαιολογική υποστήριξε πως ο Ρήγας είναι ο πρώτος αρχαιολόγος του νεώτερου Ελληνσιμού.

Ενδιαφέρον έχει να τονίσουμε ότι ο Ρήγας βάζει το τοπογραφικό διάγραμμα της γενέτειράς του, με  στοιχεία από τις αρχαίες Φερές και της εποχής του,  δίπλα από τον τίτλο της Χάρτας και πάνω από το τοπογραφικό διάγραμμα των Αθηνών. Τι τιμή για τη γενέτειρά του. Δίνει συγχρόνως με αυτήν του την ενέργεια και ένα δίδαγμα στους μεταγενέστερους πως πρέπει κανείς να τιμά τη γενέτειρά του, όπου είδε το φως της ζωής και να αναδεικνύει τα ιστορικά στοιχεία της.

          Λίγα χρόνια πριν από τον Ρήγα, οι Μηλιώτες Διδάσκαλοι του γένους οι Δημητριείς στη «Γεωγραφία νεωτερική», Βιέννη 1791, σημειώνουν πως γράφουν με λεπτομέρεια για την Μαγνησία «με το να είναι πατρίδα μας, και έχομεν ολίγη ιδέα αυτής, και χρέος να ειπούμεν εκείνο οπού ηξεύρομεν δια να μάθουν και άλλοι οπού δε το ηξεύρουν» και συμπληρώνουν «προς τούτοις να δώσωμεν και παράδειγμα εις τους λοιπούς λογιωτάτους μας». Προτρέπουν τους Έλληνες ο καθένας τους να γράψει την ιστορία του τόπου του, της γενέτειράς, και έτσι «να οπού αποχτούμεν και ημείς μια χωρογραφία του τόπου μας, πράγμα αναγκαιότατο και ωφελιμότατο εις όλους».

          Ισως ο Ρήγας να παραδειγματίστηκε από τους συμπατριώτες του Δημητριείς, και σχεδίασε το τοπογραφικό διάγραμμα του Βελεστίνου με τα τόσα ιστορικά στοιχεία που καταχωρίζει. Εξάλλου στα έργα του μνημονεύει τη Νεωτερική Γεωγραφία τους, που σημαίνει ότι την είχε διαβάσει.

 4.     Ένα άλλο σημαντικό δίδαγμα που μας δίνει ο Ρήγας είναι ότι θα  πρέπει να έχουμε την ανεξαρτησία της γνώμης μας και να κρίνουμε τις απόψεις των άλλων. Να μην τις αποδεχόμαστε χωρίς κριτική σκέψη, να μην πιθηκίζουμε. Να είμαστε ελεύθεροι και να μην θεωρούμε τις απόψεις των άλλων δεδομένες αλλά να τις ελέγχουμε και να τις κρίνουμε. 

Στα 33 του χρόνια που εξέδιδε το Φυσικής απάνθισμα, επισημαίνει ένα λάθος του Βολταίρου, ο οποίος έγραφε ότι δεν υπάρχουν παλίρροιες στη Μεσόγειο. Και ο Ρήγας στο κεφάλαιο για τις Παλίρροιες  σημειώνει το λάθος του Βολταίρου, και με θαυμάσιο τρόπο τονίζει μάλιστα πως «πάντοτε επισφαλείς αι επίνοιαι και των πλέον σοφών ανθρώπων». Το κριτικό αυτό κείμενο του Ρήγα για τον Βολταίρο έχει ως εξής: «Αναγινώσκωντας τα συγγράμματα του περιφήμου Βολταίρ, είδον εις σαράντα μέρη αποφασιστικώς να λέγη, πως εις την μεσόγειον θάλασσαν δεν είναι παλίρροιαι και απόρησα πως έκαμε τοιούτον λάθος, ένα τόσον μεγάλο πνεύμα; Πλην συγχωρητέος, επειδή πάντοτε επισφαλείς αι επίνοιαι και των πλέον σοφών ανθρώπων».

            Παρόμοια ο Ρήγας στον Νέο Ανάχαρσι καταφέρεται εναντίον του Γερμανού φιλοσόφου Παβ, που εκείνα τα χρόνια το 1788 είχε εκδώσει την Ιστορία της Ελλάδος και είχε γράψει επικριτικά σχόλια για τους Ελληνες καθώς και για την ωραιότητα των Τεμπών. Ο Ρήγας αναιρεί τις δοξασίες του και μάλιστα αποκαλύπτει ότι όσα έγραψε για τα Τέμπη τα έγραψε χωρίς να έχει προσωπική γνώση, χωρίς να έχει επισκεφθεί τα Τέμπη. Γ αυτό και ο Ρήγας του γράφει, «Ο κυρ Πάβ πρέπει να εύγη από το βόρειον φροντιστήριον του, να γίνη αυτόπτης της τοποθεσίας εκείνης, και τότε πειθόμενος, ανυπερθέτως θέλει ομολογήσει την υπεροχήν των από κάθε άλλην. Ειδέ και απιστή εις τους αυτόπτας, και λογομαχεί ισχυρογνωμών, είναι άδικος».

Ο Ρήγας είχε προσωπική γνώση της ωραιότητας των Τεμπών και μάλιστα σημειώνει ότι ήπιε νερό «από το υπόγειον του ναού της Αφροδίτης, νυν δε Αγίας Παρασκευής». Μάλιστα ο Ρήγας ήταν ο πρώτος από τους ΄Ελληνες λογίους που καταφέρθηκε εναντίον των αδίκων κατηγοριών αυτού του γερμανού φιλοσόφου Πάβ.

Άλλη μια περίπτωση κριτικής παρέμβασης του Ρήγα, είναι εκείνη που διορθώνει τον πολυγραφότατο συγγραφέα του Νέου Αναχάρσιδος Αββά Βαρθελεμύ. Συγκεκριμένα, όταν ο Βαρθελεμύ αναφέρεται στην Δωδώνη της Ηπείρου, παραθέτει μία παραπομπή στον ΄Ομηρο,  Ιλιάδα, ραψωδία β΄, στίχ. 750.

          Σε υποσημείωση ο Ρήγας παρατηρεί: «ας μοι είναι συγχωρημένον να ειπώ ότι η μαρτυρία του Ομήρου είναι δι' άλλην Δωδώνην». Παραθέτει το χωρίον του Ομήρου που είναι για την Δωδώνη στον Τιταρίσιο ποταμό, για το σημερινό Λιβάδι Ολύμπου. Και συνεχίζει ο Ρήγας «Φαίνεται ότι η ομωνυμία εξηπάτησε τον θείον αυτήν συγγραφέα».

5.  Μας δίνει επί πλέον άλλο ένα δίδαγμα ότι θα πρέπει να γνωρίζουμε την ελληνική πνευματική κληρονομιά μας. Να μελετούμε τα αρχαία ελληνικά κείμενα. Γι' αυτό και ο Ρήγας κατόρθωσε να εντοπίσει το λάθος και να διορθώσει τον κλασικό φιλόλογο Βαρθελεμύ. Μελετούσε τα αρχαία κείμενα, και μάλιστα παρέθεσε το αντίστοιχο κείμενο από τον ΄Ομηρο για να γίνει πιστευτός από τον αναγνώστη.

Γι' αυτό εξάλλου και στο άρθρο 22 των Δικαίων του ανθρώπου, που στη συνέχεια θα αναφερθούμε  τονίζει  για την διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και τη διδασκαλία της ιστορίας.

6. «Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή». Συγκεκριμένα ο Ρήγας μας δίνει σημαντικά μηνύματα για την εκπαίδευση, τη μόρφωση  στο 22 άρθρο των «Δικαίων του Ανθρώπου».

«22.΄Ολοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να καταστήση σχολεία εις όλα τα χωρία δια τα αρσενικά και θηλυκά παιδία. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη. Να εξηγούνται οι παλαιοί ιστορικοί συγγραφείς. Εις δε τα μεγάλας πόλεις να παραδίδεται η γαλλική και η ιταλική γλώσσα, η δε ελληνική να είναι απαραίτητος».

Για πρώτη φορά σε Σύνταγμα καταχωρίζεται διάταξη για την εκπαίδευση ακόμη και των κοριτσιών. Γνώριζε ο Ρήγας την σημασία της μόρφωσης της γυναίκας στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών. 

Επί πλέον βλέπουμε και τη θέση του Ρήγα για τη δυναμική της μόρφωσης του κάθε ανθρώπου. Πέρα από την υποχρέωση της πατρίδος να φτιάξει σχολεία, ο Ρήγας τονίζει πως ο κάθε άνθρωπος έχει «χρέος», είναι υποχρεωμένος να μαθαίνει «γράμματα». Εδώ ο Ρήγας προσθέτει την ενεργητική προσπάθεια  των ανθρώπων να «ηξεύρουν γράμματα», να μορφώνονται, πέρα από τις προσπάθειες της πολιτείας. Διότι πιστεύει πως η γνώση δεν μπορεί να γίνει κτήμα του διδασκόμενου χωρίς την ενεργητική προσπάθειά του. Η λέξη «χρέος» έχει μια δυναμική για την προσωπική προσπάθεια του ανθρώπου στην απόκτηση της γνώσης.

Ο Ρήγας ακόμη καταγράφει στο άρθρο του αυτό την σημαντική ρήση του πως «εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή». Θέση, η οποία είναι και σήμερα επίκαιρη. Η «προκοπή» του έθνους θα πρέπει να βασίζεται στην ανάπτυξη των «γραμμάτων», την μόρφωση, η οποία στη συνέχεια θα φέρει την ανάπτυξη των υπολοίπων παραμέτρων της κοινωνίας.

Ωστόσο δεν παραλείπει να τονίσει πως στην εκπαίδευση των νέων θα πρέπει να θεωρείται «απαραίτητος» και η εκμάθηση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Σημαντική θέση του Ρήγα, που και σήμερα θα πρέπει να έχει εφαρμογή.  Και επί πλέον ο Ρήγας τονίζει ότι οι μαθητές  θα πρέπει να έχουν γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ώστε να μπορούν να μελετούν τα κείμενα των προγόνων.

Παράλληλα ο Ρήγας διατυπώνει τις απόψεις του και για τη χρησιμότητα των «παλαιών ιστορικών», τονίζοντας μάλιστα πως θα πρέπει να «εξηγούνται» στους νέους, με σκοπό να προσφέρονται τα ανάλογα παραδείγματα, να ενισχύεται η ιστορική μνήμη και να αυξάνεται η εθνική αυτογνωσία. Συνδέεται κατ' αυτόν τον τρόπο το παρόν με το παρελθόν.

Ο Ρήγας μας δίνει ο ίδιος το δίδαγμα με αυτά που γράφει και  όταν  παραθέτει αποσπάσματα από τον ΄Ομηρο, στην κριτική που κάνει στον Νέο Ανάχαρσι στον Γερμανό ιστορικό Πάβ, καθώς και για τις αρχαίες Φερές στην Επιπεδογραφία της Φεράς νυν λεγομένης Βελεστίνος, στην οποία επί πλέον αναγράφει σχετικά αποσπάσματα από τον Στράβωνα, τον Απολλώνιο τον Ρόδιο από τα Αργοναυτικά του, και τον Σοφοκλή, την τραγωδία «Αλκηστις», και επί πλέον στα Ολύμπια παραθέτει απόσπασμα για την Άλκηστη από τον Παλαίφατο, του 3ου  αι. π.Χ.

 7.     Ο Ρήγας στα έργα του τονίζει την ενότητα και διαχρονικότητα του ελληνισμού, που είναι ένα άλλο μήνυμα-δίδαγμα.

 Στη Χάρτα του δίπλα στα αρχαία ονόματα παραθέτει και τα ονόματα της συγχρόνου του εποχής, είναι οι λεγόμενοι παραχρονισμοί, για τους οποίους ο Ρήγας  κατηγορήθηκε πρόσφατα από τους χαρτογράφους, οι οποίοι δεν έχουν αντιληφθεί ότι οι χάρτες του Ρήγα δεν ήταν απλά ένα χαρτογραφικό έργο αλλά ένα μέσο στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, ότι είναι πολιτικοί χάρτες του σχεδιαζόμενου κράτους του, και μια σύνδεση με το ιστορικό παρελθόν, τονίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο στους σκλαβωμένους τη διαχρονικότητα του ελληνισμού. Και ας αναφέρουμε ενδεικτικά μερικά παραδείγματα αυτής της τακτικής του Ρήγα: Γράφει δίπλα-δίπλα:Αίγιον-Βοστίτζα, Λευκάς-Αγία Μαύρα, Ολυμπία-Πίσα, Μελιβοία-Δέσιανη, Δότιον-Αγυιά, Φεραί-Βελεστίνο, Φερά Μικρή-Αγ. Γεώργιος, Γόμφοι-Σταγοί-Καλαμπάκα, Δωδώνη-Λιβάδι,  Δελφοί-Καστρί, Χαλκίς-Εύριππος.

Μάλιστα στο Νέο Ανάχαρσι κατά τη μετάφραση του γαλλικού κειμένου ο Ρήγας μερικές φορές αντικαθιστά, το αρχαίο όνομα με εκείνο της εποχής του. Και για παράδειγμα αναφέρουμε πως αντί για Υπάτη γράφει Πατρατζίκι, και αντί για Φεραί που αναφέρει ο Βαρθελεμύ ο Ρήγας πολλές φορές αντικαθιστά το αρχαίο όνομα με το όνομα της γενέτειράς του Βελεστίνο. Μάλιστα όταν αρχίζει η περιγραφή των αρχαίων Φερών ο Ρήγας ως κεφαλίδα βάζει «Οι βασιλείς των Φερών τουτέστι του Βελεστίνου», συνδέοντας κατ' αυτόν τον τρόπο το απώτερο παρελθόν με το παρόν.

Το ίδιο κάνει και στα αρχαία νομίσματα που παραθέτει σε διάφορα μέρη της δωδεκάφυλλης Χάρτας τους. Ενώ τα νομίσματα αναγράφουν τα αρχαία ονόματα, ο Ρήγας παραθέτει το όνομα της συγχρόνου του εποχής.  Για παράδειγμα στο φύλλο 4 της Χάρτας, βλέπουμε το νόμισμα των Παγασών, ο Ρήγας το αναγράφει ως του Βόλου, του Βελεστίνου, της Τζαρίτζανης και Ελασσώνος, το νόμισμα της Φαλάννης ως Δεριλί, Φαρκαδώνος ως Ζάρκου, Κορκυραίων ως Κορφών και τόσα άλλα στα υπόλοιπα φύλλα της Χάρτας.

Πολύ σημαντική πληροφορία για τη διαχρονικότητα του ελληνισμού είναι εκείνη, που ο Ρήγας μνημονεύει στο προλογικό σημείωμα που έγραψε στα Ολύμπια, όπου περιγράφει τα Ολυμπιακά αγωνίσματα,  και επί πλέον μας δίνει την πληροφορία ότι από αυτά τα Ολυμπιακά αγωνίσματα «ο δρόμος, η πάλη, ο δίσκος, το άλμα και το παγκράτιον παίζονται μέχρι της σήμερον εις την Θεσσαλίαν και εις όλην την Ελλάδα». Πολύ σημαντική πληροφορία για τη διαχρονικότητα των Ολυμπιακών αγωνισμάτων στον ελληνικό χώρο.

 8.     Η γνώση του ιστορικού παρελθόντος και της πνευματικής κληρονομιάς ενισχύει την αυτογνωσία, την αυτοσυνειδησία.

           Είναι ένα άλλο δίδαγμα-μήνυμα του Ρήγα, ο οποίος στα έργα του δίνει πολλές ιστορικές πληροφορίες για να ενδυναμώσει την ιστορική αυτογνωσία των Ελλήνων: Στο περιθώριο στο επάνω μέρος της Χάρτας του παραθέτει 110 ονόματα ενδόξων ανδρών της αρχαίας Ελλάδος από τον 12ο αι. π.Χ. έως τον 1ο π. Χ.  Μάλιστα αρχίζει με τον ΄Αδμητο των αρχαίων Φερών.

Επίσης στο περιθώριο του 12ου φύλλου αναγράφει τους «απο Ελλήνων βασιλεύσαντες ενδόξως» αρχίζοντας από τον Μέγα Αλέξανδρο και φθάνοντας στην Κλεοπάτρα. Στη συνέχεια αναγράφει τους μετά Χριστόν Ρωμάνους, τους Ρωμαίους αυτοκράτορες, αρχίζοντας από τον Αύγουστο, τον Τιβέριο, τον Καλιγούλα,  τον Μέγα Κωνσταντίνο, τον Ιουλιανό,  και στο περιθώριο του 2ου φύλλου σημειώνει δίπλα στον Μέγα Θεοδόσιο, με το συμβολο του Σταυρού,  ότι η αυτοκρατορία χωρίστηκε στο ανατολικό και δυτικό τμήμα «εχωρίσθη το βασίλειον εις ανατολικόν και δυτικόν» και στη συνέχεια μνημονεύει τους βυζαντινούς αυτοκράτορες όλων των αιώνων φθάνοντας στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Και το εντυπωσιακό είναι ότι δεν σταματάει εκεί στον Παλαιολόγο. Ο Ρήγας καταχωρίζει την ημισέληνο και μνημονεύει του σουλτάνους μέχρι της εποχής τον Σελίμ τον Γ΄, 1789. Μια ιστορική διαδρομή των εξουσιαστών του χώρου για τον οποίο έφτιαξε την Χάρτα του, και όπου οραματίζονταν να δημιουργήσει το δημοκρατικό του κράτος.

Εκδίδει το τοπογραφικό διάγραμμα,  την επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, όπου καταχωρίζει πολλά ιστορικά στοιχεία καθώς και πολλά αρχαία τοπωνύμια με σκοπό να ενισχύσει την ιστορική γνώση και την ελληνική διαχρονικότητα του χώρου. Αναγράφει ΒΥΖΑΝΤΙΟΝ - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ, μνημονεύει το παλάτι του Κωνσταντίνου, το παλάτι του Βελισαρίου, την Αγία Σοφία. Παραθέτει έξι νομίσματα, τρία προ Χριστού, του αρχαίου Βυζαντίου και  άλλα τρία της μετά Χριστόν εποχής και το 6ο  είναι του τελευταίου αυτοκράτορος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, στο οποίο δίπλα γράφει την όλο συναισθηματική φόρτωση φράση «και εδουλώθημεν».  Αναγράφει αποσπάσματα από τον Απολλώνιο τον Ρόδιο. Επί πλέον έχουμε τονίσει ότι ο πρότυπος χάρτης που πήρε και χρησιμοποίησε για την επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως, που ήταν με τα οθωμανικά ονόματα στην περιοχή του Βοσπόρου, ο Ρήγας πρόσθεσε άλλα 90 αρχαία ελληνικά ονόματα της περιοχής του Βοσπόρου , που τα  πήρε, όπως έχουμε επισημάνει στην εργασία μας για την για πρώτη φορά ταύτιση του προτύπου της «Χάρτας της Ελλάδος», από έναν χάρτη της αρχαίας εποχής του BarbieduBocage.  Αναγράφει και ένα επίγραμμα σε αρχαία μορφή για την επτάλοφο Κωνσταντινούπολη που σε απόδοση από τον ιστορικό Λέανδρο Βρανούση έχει ως εξής: «Την Επτάλοφο τη ρήγισσα του κόσμου, κλάψε και θρήνησε για τη βαριά της μοίρα». Επιπροσθέτως βάζει και τη συμβολική με όλο νόημα  παράσταση του κοιμισμένου λιονταριού στα πόδια του οποίου ο Ρήγας έθεσε  το ρόπαλο του Ηρακλέους. Για τη σημασία του ροπάλου στην επαναστατική σκέψη ου Ρήγα μπορεί κανείς να δει τη μελέτης μας «Το ρόπαλο του Ηρακλέους στους χάρτες του Ρήγα. Νέες έρευνες», Αθήνα 2010.

Επίσης στον τίτλο της Χάρτας  δίνει πολλά ιστορικά  στοιχεία: Έχει τον Κολοσσό της Ρόδου, την Αργώ, τη παράσταση με τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα με την αρχή του ανθρωπίνου γένους, τη θυσία στον Δία, τα Ολυμπιακά αγωνίσματα, την πάλη, αρματοδρομία, ιπποδρομία,  τη θεά με το κηρύκειο, το κείμενο στο ανοιχτό βιβλίο δίπλα στο αριστερό πόδι της θεάς από τον ΄Ομηρο «Πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω». Και την παράσταση της πάλης του γυμνόποδα Ηρακλή με την έφιππη Αμαζόνα, της οποίας σπάει με το ξύλινο ρόπαλο το σιδερένιο αμφίστομο τσεκούρι της.

Σε όλη τη Χάρτα του σκορπά 162 νομίσματα των διαφόρων ένδοξων πόλεων της αρχαίας Ελλάδος, γνωρίζοντας πως το νόμισμα αντικατοπτρίζει την οικονομική, την πολιτική δύναμη και ακμή τους. Μάλιστα όπως αναφέραμε στα νομίσματα αναγράφει και το όνομα όχι μόνο της αρχαίας εποχής αλλά και εκείνο της εποχής του. Στη Χάρτα του επίσης χρησιμοποιεί την πολιτική διαίρεση  του ελληνικού χώρου σε τοπαρχίες και επαρχίες καθώς και την ελληνική ονοματολογία και όχι την οθωμανική. 

Στη Χάρτα του καταχωρίζει και άλλες επιπεδογραφίες ιστορικών τόπων και ιστορικών γεγονότων, της Σπάρτης, της Ολυμπίας, των Δελφών, των Αθηνών, των Θερμοπυλών, της ναυμαχίας της Σαλαμίνος, της μάχης των Πλαταιών, το αρχαίο θέατρο, και της γενέτειράς του, κεντρίζοντας τη γνώση και δημιουργώντας παράλληλα συναισθήματα για όλα αυτά. 

           9.      Ο Ρήγας με την δική του πρακτική μας δίνει επί πλέον και άλλο ένα δίδαγμα, μήνυμα πως θα πρέπει να καθαρίζουμε το λεξιλόγιό μας από τις ξένες λέξεις. Στα πρώτα του έργα, διαπιστώνουμε, ότι ο Ρήγας χρησιμοποιεί πολλές ξένες λέξεις. Ωστόσο όσο προχωρά στην ανάπτυξη του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του διαπιστώνουμε ότι ο Ρήγας αποκαθαίρει το λεξιλόγιό το από τις ξένες λέξεις και φθάνει το 1797 στην Επαναστατική Προκήρυξη και στα Ολύμπια του Μεταστάσιο, που είναι έργο χωρίς ξένες λέξεις, όπως έχουμε τεκμηριώσει με την εργασία μας «Ο Ρήγας μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο», 2001.  Επίκαιρο μήνυμα για τους νεοέλληνες, που θα πρέπει να χρησιμοποιούν φράσεις και λέξεις ελληνικές, αντί τις ξένες και μάλιστα θα πρέπει να εμπλουτίζουν το ελληνικό λεξιλόγιό τους.

 10.                        Στους σκλαβωμένους ΄Ελληνες ο Ρήγας Βελεστινλής στα έργα του προσφέρει πρότυπα, για να τα μιμηθούν και να οδηγηθούν στην απόφασή τους για  επανάσταση.  Ο νέος άνθρωπος έχει ανάγκη από πρότυπα. Σε μια εποχή που όλοι υμνούσαν τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη ως ελευθερωτή των λαών, ο Ρήγας δεν γράφει ούτε ένα στίχο, ούτε μια λέξη για της εποχής του δοξασμένο στρατηλάτη, όπως έκαναν άλλοι Έλληνες λόγιοι. Αυτήν την εποχή το 1797 ο Ρήγας τυπώνει την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και τον προσφέρει στους σκλαβωμένους ως πρότυπο ανδρείας και αποφασιστικότητας. 

Παρόμοια στον Θούριό του, στίχοι 117-120, δίνει στους σκλαβωμένους ραγιάδες ως πρότυπο αγωνιστικότητας τους αρχαίους ΄Ελληνες, τους προπάτορες,  γι'αυτό και αναφωνεί:

     «Πώς οι προπάτορές μας ωρμούσαν σαν θεριά

     για την Ελευθερίαν πηδούσαν στη φωτιά,

     έτζι κ' ημείς, αδέλφια, ν' αρπάξωμεν για μια

     τ' άρματα και να βγούμεν απ' την πικρή σκλαβιά».

Επίσης στον «΄Υμνο Πατριωτικό», στη στροφή 6,  ο Ρήγας αναφωνεί πως οι ραγιάδες θα πρέπει να αποτινάξουν την τυραννία και σκλαβιά και  παράδειγμά να είναι οι προπάτορες:

 «Παράδειγμα μάς είναι

                           Προπατόρων μνήμαι».

Ωστόσο ο Ρήγας προβάλλει, ως παράδειγμα αγωνιστικότητας εναντίον του οθωμανικού κατακτητή, τους ξακουστούς  καπεταναίους, τον Μπότζαρη, τον Μπαχάβα, τον Λάζο, τον Μπασδέκη, τον Κοντογιάννη τον Ζαχαριά, τον Κολοκοτρώνη και τόσους άλλους που όλοι

     Αυτοί Τυράννους δεν ψηφούν

     Κ' ελεύθεροι στον κόσμον ζουν.

     Πλούτος, ζωή, τιμή τους

     Είν' μόνο το σπαθί τους

     Και τρέχουν για την δόξαν

     Με χαρά στη φωτιά.

Ακόμη στον Υμνο Πατριωτικό στις στροφές 33 και 34 ο Ρήγας απευθύνεται στον Μέγα Αλέξανδρο και τον Λεωνίδα  τονίζοντας πως πρέπει να τους μιμηθούμε που είναι πρόγονοί μας:

     «Αυτούς κ' εμείς του θαυμαστούς,

     ήρωας κι άλλους εκλεκτούς

     ας μιμηθώμεν τώρα

μη χανωμεν την ώρα,

     ότ' είναι πρόγονοί μας».

Και στη Επαναστατική Προκήρυξη φέρνει ως παράδειγμα την αγάπη για την ελευθερία των προπατόρων. Γι' αυτό τονίζει ότι οι σκλαβωμένοι Έλληνες «εκτινάζοντες ανδρικώς τον ουτιδανόν ζυγόν του Δεσποτισμού και εναγκαλιζόμενοι την πολύτιμον ελευθερίαν των ενδόξων προπατόρων των, να μην αφεθώσιν ουδέποτε να καταπατώνται ως σκλάβοι εις το εξής από την απάνθρωπον τυραννίαν».

Και στο Παράρτημα του Συντάγματός του όταν κάνει αναφορά στα τρία χρώματα της σημαίας του κόκκινο, άσπρο και μαύρο και τι συμβολίζει το κάθε χρώμα, πάλι κάνει ο Ρήγας αναφορά στους προπάτορές μας

     «Το κόκκινον σημαίνει την αυτοκρατορικήν πορφύραν και αυτεξουσιότητα του Ελληνικού Λαόυ. Το εμεταχειρίζοντο οι προπάτορές μας ως ένδυμα πολέμου, θέλοντες να μη φαίνονται αι πληγαί, οπού έτρεχον αίμα, δια να μη δειλιώσιν οι στρατιώται».

Ο Ρήγας μας δίνει το δίδαγμα πως θα πρέπει τους προγόνους, τους προπάτορες, του ήρωες να τους δίνουμε ως πρότυπα στους ανθρώπους, για να μπορέσουν σωστά να πορευτούν στη διαδρομή της ζωής τους.

 11.                        Η δύναμη του Ελληνισμού στηρίζεται στο πνεύμα ενώ ο "βαρβαρισμός" στην υλική δύναμη. Η πνευματική ανάπτυξη κάνει τα έθνη να λάμπουν και να διατηρούνται στο χρόνο.

Τη θέση αυτή ο Ρήγας την αποτυπώνει παραστατικά στην προμετωπίδα της «Χάρτας της Ελλάδος», Βιέννη 1797, όπου το ελληνικό πνεύμα το συμβολίζει με τον ροπαλοφόρο Ηρακλή, που νικά το βαρβαρικό πνεύμα, που συμβολίζεται με την έφιππο Αμαζόνα, η οποία κρατά το σιδερένιο αμφίστομο τσεκούρι, τσακισμένο όμως από το ξύλινο ρόπαλο του Ηρακλή. Με την παράσταση αυτή ο Ρήγας θέλει να υποδηλώσει πως η δύναμη του πνεύματος τελικά είναι ανώτερη από τη δύναμη της ύλης, των αρμάτων, αν όμως πορεύονται με τις αρετές του Ηρακλή,  αποφασιστικότητα, αφοσίωση στα ιδεώδη, πίστη στο καθήκον, υπεράσπιση του δικαίου.

 12.                         Ένα ακόμη δίδαγμα που βγαίνει από τα έργα του Ρήγα είναι πως η ελευθερία κατακτιέται με τις δυνάμεις μας, δεν δωρίζεται από τις ξένες δυνάμεις ανατολής και δύσης, οι οποίες τα συμφέροντά τους εξυπηρετούν.

Μελετώντας τα Επαναστατικά κείμενα του Ρήγα, τον Θούριος, τον ΄Υμνο Πατριωτικό, τη Νέα Πολιτική διοίκηση, το Σύνταγμά του,  διαπιστώνει κανείς ότι ο Ρήγας δεν απευθύνει έκκληση για βοήθεια στις ξένες δυνάμεις για την  επανάστασή του προς απόκτηση της ελευθερίας. Πρωτόγνωρη τακτική αυτή. Μέχρι τότε οι σκλαβωμένοι ΄Ελληνες κατέφευγαν στις αυλές του Πάπα και των αυτοκρατόρων ανατολής και δύσης για βοήθεια εναντίον του τυράννου κατακτητή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι  τα όσα γράφει στο Δόγη της Βενετίας ο διοικητής της Λευκάδας το 1687:

«Δείγματα υποταγής μου έφεραν οι δημογέροντες των χωριών εκείνων όχι μόνον της περιοχής Αγράφων και Τρικάλων, αλλά και από την Λάρισαν και από τα Φάρσαλα έρχονται και προσφέρονται αυθορμήτως και δηλώνουν υποταγήν και υπόσχονται να συνεισφέρουν ετησίως διάφορα ποσά δια την συντήρησιν του στρατού και στόλου, ελπίζοντες ν' απαλλαγούν από την τυραννίαν των απίστων».

 Γνώριζε ο Ρήγας πως οι ξένες δυνάμεις που θα έρχονταν για βοήθεια, τα συμφέροντά τους θα προσπαθούσαν να εξυπηρετήσουν.

Γι' αυτό και ο Ρήγας στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του έχει πρώτα την ενίσχυση του ηθικού των σκλαβωμένων, την εμπέδωση της αυτοσυνειδησίας, της ιστοτικής αυτογνωσίας, τη θέληση και αποφασιστικότητα να πάρουν τα όπλα για την απόκτηση της ελευθερίας και μετά το στρατιωτικό σχέδιο της επανάστασης καθώς και τον τρόπο λειτουργίας της μετέπειτα πολιτείας.

 13.                         «Κ' η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά», (Θούριος στίχος 27).

Ο Ρήγας διακήρυχνε στην Επαναστατική του Προκήρυξη πως οι αυθαιρεσίες του δεσποτισμού και της οθωμανικής τυραννίας οφείλονταν στην ανυπαρξία νόμων, γι' αυτό και το δημοκρατικό του κράτος που οραματίζεται μετά την επανάστασή του το στηρίζει σε συγκεκριμένες συνταγματικές δημοκρατικές διατάξεις, στο Σύνταγμα του, που συνέταξε πριν από την κάθοδό του στην Ελλάδα. Σε αυτό κατοχυρώνει τα Δίκαια των πολιτών, ώστε να υπάρχει καλή λειτουργία της δημοκρατικής του πολιτείας, με συγκεκριμένες αρχές, νόμους.

Γι' αυτό και στον Θούριο του διακηρύσσει πως χωρίς νόμους και συγκεκριμένη διοίκηση υπάρχει αναρχία, η οποία είναι μορφή σκλαβιάς και τότε παρομοιάζεται η ζωή της κοινωνίας με εκείνη των θηρίων.

«Οι Νόμοι νάν' ο πρώτος και μόνος οδηγός,

και της πατρίδος ένας να γένη αρχηγός,

γιατί κ' η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά,

να ζούμε σα θηρία, είν' πλιό σκληρή φωτιά».

 14.                         Ο Ρήγας συνιστά την ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, για να λειτουργήσει δημοκρατικά η Νέα Πολιτική Διοίκησις, που επαγγέλλεται. Μάλιστα προτρέπει τους πολίτες του δημοκρατικού του κράτους να εναντιώνονται, να αντιτάσσονται  σθεναρά στις απόπειρες  καταλύσεως της δημοκρατικής πολιτείας, θεωρώντας την πράξη τους αυτή, όπως γράφει στο 35 άρθρο των Δικαίων του Ανθρώπου «το πλέον ιερόν από τα δίκαιά του και το πλέον απαραίτητον από όλα τα χρέη του» (δηλ. τις υποχρεώσεις του). 

 15.                        Με έντονα στοιχεία ο Ρήγας αναγράφει στο βιβλίο του «Ηθικός τρίπους» τη θαυμάσια ρήση: «Ο ιερός της πατρίδος έρως εμφωλεύει εις την καρδία και η καρδία δεν γηράσκει ποτέ», θέλοντας να δείξει πως η φιλοπατρία είναι μία υγιής εκδήλωση του ψυχικού κόσμου του ανθρώπου. Από την φιλοπατρία θα πρέπει να διακατέχονται και οι Έλληνες για την ελευθερία και πρόοδο της πατρίδος τους. Αναζωογονείται κανείς αν ξεφύγει από το εγώ και ακολουθήσει το εμείς.

Την φιλοπατρία και την θυσία για την πατρίδα υμνεί ο Ρήγας ομοίως και στον Θούριό του (στίχ. 57) τονίζοντας με έμφαση «Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθεί», συνεχίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο  των προγόνων τη θυσία για την πατρίδα, και τη χαρακτηριστική ευχή των Λακεδαιμονίων στα παιδιά τους  «ή ταν ή επί τας».

 16.                         «Με την αλλοτρίωση χάνεται και η γλώσσα ας».

Ας προσθέσουμε ακόμη ότι ο Ρήγας παρατηρεί πως με την σκλαβιά, με την ανελευθερία επέρχεται αλλοτρίωση των σκλαβωμένων, που έχει ως αποτέλεσμα να χάνονται και τα ονόματα της γλώσσας   και να αντικαθίστανται με τα ονόματα του κατακτητή. Παράδειγμα σ' αυτό ο Ρήγας φέρνει τους πολεμικούς χορούς, μνημονεύοντας τους με τα τούρκικα ονόματα  στον Νέο Ανάχαρσι, και που με πόνο ωστόσο σημειώνει πως χάσαμε  μαζί με την ελευθερία και τα ονόματα των χορών, «αφού εχάσαμεν το παν, συνεχάθησαν και τα ονόματα των χορών». Η αλλοτρίωση στο μεγαλείο της. Μήνυμα που θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα  σήμερα.

 17.                         «Οποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά».

Και αφήσαμε για το τέλος  τη σημαντική ρήση του Ρήγα για τη σημασία της ελευθερίας στον τρόπο της σκέψεως, του συλλογισμού που τελικά κατευθύνει τον άνθρωπο στον ορθό δρόμο και  θα πρέπει να είναι οδηγός σε όλους μας: «Οποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά». Είναι ένα μήνυμα διαχρονικό και θα πρέπει να κοσμεί το κάθε σχολείο, το κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα και να είναι χαραγμένο στον καθένα μας αυτή η ρήση του Ρήγα.

Κυρίες και Κύριοι,

Παρουσιάστηκαν συνοπτικά μερικά διαχρονικά μηνύματα και διδάγματα του Ρήγα Βελεστινλή, που μας τα προσφέρει στα έργα του. Διαπιστώνεται πλέον αντικειμενικά ότι το έργο του Ρήγα, τελικά,  δεν ήταν μόνο για εκείνη την ιστορική στιγμή της ζωής του, αλλά και για κάθε εποχή. ΄Εχει διαχρονικότητα, και κατ' αυτόν τον τρόπο παρουσιάζεται  το μεγαλείο της φυσιογνωμίας του, που θα πρέπει να γίνει οδηγός στο πως  και  εμείς οι σημερινοί να πορευτούμε.

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ  ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ

1. Η επιστημονική γνώση να προσφέρεται με απλά λόγια στο λαό. Να μην γίνεται επίδειξη γνώσεων.

2. Ο καθένας να προσφέρει εκείνο που μπορεί και να μην μεμψιμοιρεί.

3. Να τιμά κανείς τη γενέτειρά του και να παρουσιάζει τα ιστορικά στοιχεία της.

4. Να έχουμε την ανεξαρτησία της γνώμης και να κρίνουμε τις απόψεις των άλλων. Να μην πιθηκίζουμε. 

5. Να γνωρίζουμε την ελληνική πνευματική κληρονομιά. Να μελετούμε τα αρχαία ελληνικά κείμενα.

6. «Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποίαν λάμπουν τα ελεύθερα έθνη».

7. Ενότητα και διαχρονικότητα του Ελληνισμού.

8. Η γνώση του ιστορικού παρελθόντος και της πνευματικής κληρονομιάς ενισχύει την αυτογνωσία, την αυτοσυνειδησία.

9. Να καθαρίζουμε το λεξιλόγιό μας από τις ξένες λέξεις.

10. Τους προγόνους, τους προπάτορες, τους ήρωες να τους προσφέρουμε ως πρότυπα.

11. Η δύναμη του Ελληνισμού στηρίζεται στο πνεύμα ενώ ο ΄΄βαρβαρισμός΄΄ στην υλική δύναμη.

12. Η ελευθερία κατακτιέται με τις δυνάμεις μας. Δεν δωρίζεται από τις ξένες δυνάμεις ανατολής και δύσης, οι οποίες τα συμφέροντά τους εξυπηρετούν. 

13.  «Κ' η αναρχία ομοιάζει τη σκλαβιά», (Θούριος στίχος 27).

14. Οι πολίτες να αντιτάσσονται στις αυθαιρεσίες της εξουσίας και να συμμετέχουν στα κοινά.

15. «Ο ιερός της πατρίδος έρως εμφωλεύει εις την καρδία και η καρδία δεν γηράσκει ποτέ». Η φιλοπατρία είναι υγιής εκδήλωση του ανθρώπου.

16. Με την αλλοτρίωση χάνεται και η γλώσσα μας.
17. «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά».