Συγκεκριμένη απάντηση όμως στο ερώτημα θα δοθεί αφού γίνει διερεύνηση των έργων του Ρήγα, για να διαπιστωθεί αν συγκεντρώνονται εκείνα τα στοιχεία, τα οποία θα ενισχύσουν την άποψη ότι ήταν ή αντίθετα ότι δεν ήταν μασόνος. Ο Ρήγας Βελεστινλής είχε συγγράψει αρκετά έργα, στα οποία, αν και πολλά είναι μεταφράσεις ξένων βιβλίων, καταγράφει και τις προσωπικές του αντιλήψεις. Πρέπει επίσης να διερευνηθούν τα έγγραφα σύλληψης, ανάκρισης και θανάτωσής του, τα οποία έχουν έρθει στη δημοσιότητα από τους Αιμ. Λεγράνδ και Κ. ΄Αμαντο. Επιστολές του Ρήγα δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχουν εντοπισθεί, παρ' όλον ότι είχε με πολλούς αλληλογραφία, όπως αναγράφεται στα έγγραφα.

***

  Η διεξοδική μελέτη των έργων του Ρήγα που διενεργήθηκε δεν προσέφερε στοιχεία, τα οποία να ενισχύουν τη μασονική του ιδιότητα, όπως επίσης από τα έγγραφα που έχουν διασωθεί δεν ανευρίσκεται δηλωτικό της τεκτονικής του ιδιότητα, ή αν μυήθηκε ή αν είχε γνωρίσει κάτι σχετικά με τον τεκτονισμό. Τα δημοσιεύματα, που έχουν αναγράψει πως τάχα ο Ρήγας είχε μυηθεί στον τεκτονισμό, είναι μεταγενέστερα, στηρίζονται σε υποθέσεις και πιθανολογούν την τεκτονική του ιδιότητα, χωρίς να βασίζονται σε ιστορικά τεκμήρια. Αν ο Ρήγας ήταν μασόνος θα περίμενε κανείς να βρει στα έργα του μερικές καταγεγραμμένες θέσεις, όπως ήταν συνήθεια κατά την Γαλλική Επανάσταση. Απεναντίας ο Ρήγας όχι μόνο δεν αναφέρει τέτοιες απόψεις, αλλά αναγράφει και θέσεις δηλωτικές των θρησκευτικών του αντιλήψεων. Κατωτέρω παρατίθενται ορισμένα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί κατά τη διενεργηθείσα έρευνα των έργων του:

1. Είναι γνωστό ότι ο Ρήγας μετέφρασε το Γαλλικό Σύνταγμα του 1793. Όμως διαπιστώνεται ότι στην Επαναστατική Προκήρυξη, η οποία αποτελεί το πρώτο μέρος του σημαντικού του έργου Νέα Πολιτική Διοίκησις, παραλείπει την αναφορά στο «Υπέρτατον Ον», που περιέχεται στο γαλλικό κείμενο σύμφωνα με τα παρατιθέμενα σε αντιστοιχία κείμενα:

«En consequence, Il proclame, en presence de l' Etre supreme, la declaration suivante des droits de l' homme et du citoyen», (η υπογράμμιση δική μας).

«...κηρύττεται λαμπροφανώς η ακόλουθος δημοσία φανέρωσις των πολυτίμων δικαίων του ανθρώπου και του ελευθέρου κατοίκου τούτου του βασιλείου».

  Νομίζουμε ότι αν ο Ρήγας ήταν μασόνος θα μνημόνευε αυτήν την ιδιαίτερης σημασίας από τεκτονικής πλευράς έκφραση και μάλιστα ιδιαίτερα θα την τόνιζε. Επισημαίνεται πάντως ότι ο Ρήγας γνώριζε τον όρο «υπέρτατον όν», εφ' όσον τον χρησιμοποιεί στη μετάφραση του βιβλίου του Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, σελ. 268.

2. Στο ίδιο έργο, την Επαναστατική Προκήρυξη, και μάλιστα στο τμήμα, που δεν περιέχεται στο γαλλικό κείμενο και είναι δική του προσθήκη, έχει μια φράση χαρακτηριστική των αντιλήψεων του Ρήγα. Συγκεκριμένα τονίζει ότι τα φυσικά δίκαια είναι «θεόθεν» δηλ. από τον θεό δοσμένα:

«...να εκβοήση μεγαλοφώνως, ενώπιον πάσης της Οικουμένης, με βροντώδη κραυγήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια, οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν δια να ζήσης ησύχως επάνω εις την γήν». ( Η υπογράμμιση δική μας).

Η θέση αυτή του Ρήγα είναι διαφορετική από την φυσιοκρατική αντίληψη της εποχής του, που δέχεται ως πηγή των δικαίων την Φύση.

3. Επίσης στην Επαναστατική Προκήρυξη, στο κείμενο που πρόσθεσε κατά την μετάφραση, αναγράφει ότι «όλοι πλάσματα Θεού είναι και τέκνα του πρωτοπλάστου». Η έκφραση αυτή υποδηλώνει μία συγκεκριμένη ορθόδοξη χριστιανική θέση.

4. Στο προλογικό κείμενο του βιβλίου του Σχολείον των ντελικάτων εραστών, Βιέννη 1790, σημειώνει ότι ο γάμος είναι «μυστήριον». Μία καθαρή ορθόδοξη εκκλησιαστική θέση.

5. Υποστηρίζεται ότι ο Ρήγας, σαν μασόνος που ήταν, για να προετοιμάσει την επανάστασή του χρησιμοποίησε την μυστικότητα και συνέστησε «μυστική εταιρεία». Όμως η μελέτη των έργων και των εγγράφων της σύλληψης και ανάκρισης δεν στοιχειοθετούν την άποψη ότι ο Ρήγας συνέστησε μυστική εταιρεία. Είχε συχνές επαφές με τους Ελληνες της Βιέννης στις συνεστιάσεις των οποίων τραγουδούσε με τη φλογέρα του τον Θούριο. Επίσης είχε συναντήσεις και με τον καθηγητή της Ιατρικής και γιατρό της αυτοκράτειρας Πέτρο Φράνγκ (Peter Frank, 1745-1821). Μάλιστα ο Φράνγκ έσωσε από τη σύλληψη της Αυστριακής Αστυνομίας τον Κοζανίτη ιατρό Γεώργιο Σακελλάριο, τον οποίο είχε υπό την προστασία του στο Νοσοκομείο της Βιέννης, εφ' όσον κατηγορούνταν ως συνεργάτης του Ρήγα

  Ο Ρήγας απλώς και μόνο εργάσθηκε με πολύ προσοχή και διάκριση για να αποφεύγει την προσοχή της Αυστριακής Αστυνομίας. Και το κατόρθωσε παραπλανώντας την λογοκρισία της Αστυνομίας με τα διάφορα στοιχεία που προσέθετε, όπως στην περίπτωση της Χάρτας της Ελλάδος , με τα νομίσματα και τις επιπεδογραφίες ιστορικών γεγονότων και τόπων της αρχαιότητος, ενώ ο πραγματικός του σκοπός ήταν να τυπώσει ένα πολιτικό χάρτη του κράτους, που θα δημιουργούσε μετά την επανάσταση. Για κάθε έκδοση έπαιρνε άδεια από την λογοκρισία της Αυστριακής Αστυνομίας. Μόνο τα Επαναστατικά του κείμενα (Επαναστατική Προκήρυξη, Δίκαια του ανθρώπου, το Σύνταγμα και Θούριος) τα τύπωσε παράνομα. Ο Ρήγας γνώριζε καλά ότι δεν θα ήταν δυνατόν πλέον να αποκρύψει τους πραγματικούς του σκοπούς και να πάρει την άδεια εκτυπώσεως από τον λογοκρίτη της Αυστριακής Αστυνομίας. Επί πλέον θα αποκαλυπτόταν το επαναστατικό του σχέδιο. Ακόμη γνωρίζουμε από τα Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή των Αιμ. Λεγράνδ και Κ. Αμάντου ότι ο Ρήγας τραγούδαγε στη Βιέννη τον Θούριο του στις συναντήσεις με τους Ελληνες πατριώτες. Επισημαίνεται ότι η Αυστριακή Αστυνομία μόνο μετά από προδοσία από τον τυχάρπαστο ΄Ελληνα έμπορο της Τεργέστης πληροφορήθηκε την επαναστατική κίνηση του Ρήγα, γεγονός που συντάραξε τόσο τον αρμόδιο υπουργό Pergen όσο και τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο.

6. Ενδιαφέρουσες είναι οι σχετικές παρατηρήσεις του Λέανδρου Βρανούση, ο οποίος σημειώνει ότι οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί από τέκτονες συγγραφείς πως «ο Ρήγας είχε ιδρύσει μυστική Εταιρεία κατά τα τεκτονικά πρότυπα (μυστικοπαθής αοριστία αρχών και στόχων, διαδοχικά στάδια κατηχήσεως, ιεράρχηση "μεμυημένων" σε βαθμίδες κ.λ.π.) δεν επιβεβαιώνονται από καμμιά αξιόπιστη μαρτυρία. Οι λεγόμενες "τεκτονικές παραδόσεις", ατεκμηρίωτες πάντοτε, αποδεικνύονται, όλες, υστερογενείς».

7. Ο Ρήγας κάνει συχνά αναφορά στον Σταυρό, σύμβολο της χριστιανικής του πίστης, όπως στον Θούριο, στίχ. 21-22, 109-110, 123-124,

«Ελάτε μ' έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν

να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν

..........................................

Ψηλά στα μπαϊράκια σηκώστε τον Σταυρόν

Και σαν αστροπελέκια κτυπάτε τον εχθρόν

.......................................

στεριάς και του πελάγου να λάμψη ο Σταυρός

κ' εις την Δικαιοσύνην να σκύψη ο εχθρός».

και στον ΄Υμνο Πατριωτικό, στροφή 14 (βλ. παρακάτω) και 40,

«Να λάμψη πάλιν ο Σταυρός,

ας έρχεται τώρα ομπρός».

  Αν ο Ρήγας ήταν μασόνος πιθανόν να παρέλειπε τέτοιες σαφείς αναφορές στο ιδιαίτερο αυτό σύμβολο της χριστιανικής πίστης.

8. Επίσης στον Υμνο Πατριωτικό, στροφή 14, τονίζει ότι πηγή της ελευθερίας είναι ο «Πλάστης». Αν ήταν μασόνος, θα περίμενε κανείς διαφορετική έκφραση σύμφωνη με τις τεκτονικές αντιλήψεις. Ωστόσο δεν θα πρέπει ο όρος «Πλάστης» να εκληφθεί με την τεκτονική σημασία του «Υπερτάτου ΄Οντος» και τούτο διότι ακριβώς δύο γραμμές παραπάνω κάνει αναφορά στον «Σταυρόν», που είναι χαρακτηριστικό χριστιανικό σύμβολο:

«Σταυρός, πίστις και καρδιά

Δουφέκια και καλά σπαθιά, γκρεμίζουν Τυραννίαν

Τιμούν Ελευθερίαν,

Οπ' έδωκεν ο Πλάστης στο δουνιά».

9. Ο Ρήγας χρησιμοποίησε τον Σταυρό ως σύμβολο και στη τρίχρωμη Σημαία του κράτους του, την οποία περιγράφει στο Παράρτημα του Συντάγματός του, όπου χαρακτηριστικά τονίζει ότι στο κέντρο της σημαίας θέτει σε οριζόντια θέση το ρόπαλο του Ηρακλέους με τρεις σταυρούς επάνω.

10. Επισημαίνουμε ακόμη ότι ο όρκος στον Θούριο δίδεται φανερά και δημόσια από τους επαναστατημένους ραγιάδες και όχι κρυφά, όπως στις τεκτονικές στοές και άλλες μυστικές εταιρείες. Επί πλέον δεν περιέχεται κάποιο συμβολικό σήμα, όπως στις τεκτονικές στοές, απλώς και μόνο οι επαναστάτες υψώνουν τα χέρια προς τον ουρανό.

«Ελάτε μ' έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν,

να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν,

..............................

Και τότε, με τα χέρια ψηλά στον ουρανόν,

Ας πούμ' απ' την καρδιά μας ετούτα στον Θεόν».

(Θούριος, στίχ. 21, 22, 29, 30).

***

  Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η διερεύνηση των έργων του Ρήγα δεν προσέφερε στοιχεία που να τεκμηριώνουν την άποψη, ότι ο συγγραφέας τους είχε μασονική ιδιότητα και ότι οι «τεκτονικές παραδόσεις» για τον Ρήγα είναι μεταγενέστερες και ατεκμηρίωτες και οι οποίες είναι δύσκολο ιστορικά να ληφθούν σοβαρά υπ' όψιν.

  Κηφισιά, 10 Οκτωβρίου 2002

--------------------------------------------------------------------------------

Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων, Αθήνησιν 1891, φωτομηχανική επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1996, β΄ έκδοση Αθήνα 2000. Κων. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, φωτομηχανική επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1997.

Βλ. Αιμ. Λεγράνδ, Ανέκδοτα έγγραφα..., ό. π., σελ. 7, 9, 13, 65, 67, 69, 73, 89, 99.

Βλ. Λ. Βρανούση, Ρήγας, Απαντα τα έργα, ΄Απαντα Νεοελλήνων Κλασσικών, Αθήνα 1968, τόμ. 2, 682-683. Νικολάου Πανταζοπούλου, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, β΄ έκδοση, 1998, σελ. 45.

Βλ. Χριστ. Περραιβού, Σύντομος βιογραφία του αοιδήμου Ρήγα Φεραίου, Εν Αθήναις 1860, , σελ. 38-39).

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Η "Χάρτα της Ελλάδος"του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998, σελ. 51.

Βλ. Αιμ. Λεγράνδ, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνησιν 1891, Αθήνα 1996, σελ. 19 και 59.

Βλ. Λέανδρος Βρανούσης, Η Σημαία, τα Εθνόσημα και η Σφραγίδα της "Ελληνικής Δημοκρατίας" του Ρήγα, Αθήνα 1992, σελ. 364, ανάτυπο από τον 8ο τόμο του Δελτίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος.

Βλ. Ιωάννης Λουκάς, Ιστορία της Ελληνικής Μασονίας και ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα 1991, σελ. 70.

«Παράρτημα. Η σημαία οπού βάνεται εις τα μπαϊράκια και παντιέρες της Ελληνικής Δημοκρατίας, είναι έν ρόπαλον του Ηρακλέους με τρείς σταυρούς επάνω...». Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, Τα Επαναστατικά, ό. π., σελ. 60.

Το ρόπαλο του Ηρακλέους αποτελεί βασικό συμβολικό στοιχείο στην επαναστατικό σκέψη του Ρήγα. Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Το ρόπαλο του Ηρακλέους στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα. Η διαχρονική σημασία του», εφημ. Βόλου Νέος Τύπος, 27 Ιουνίου 1999.

Βλ. Απ. Δασκαλάκης, Τα εθνεγερτικά τραγούδια του Ρήγα Βελεστινλή, έκδοσις νέα μετά προσθηκών, Εκδόσεις Ε. Γ. Βαγιονάκη, Αθήναι 1977, σελ. 46.