Τίτλος Ομιλίας, 26 Μαϊου 2012
Γαλλοφωνία, Αχίλλειον Βόλου, εκδηλώσεις «Δεληγεώργεια» 2012

 
«ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΡΗΓΑ ΒΕΛΕΣΤΙΝΛΗ»

Αξιότιμε επίτιμε Πρόξενε της Γαλλικής Δημοκρατίας κ. Φίσερ
Αξιότιμε Αντιδήμαρχε Βόλου κ. Γκουντέλια,
Αξιότιμε Πρόεδρε του Δημοτικού Συμβουλίου Βόλου κ. Φοινικόπουλε, κ
Αξιότιμη κυρία αντιδήμαρχε Δημου Ρήγα Φεραίου κ. Πρίντζου,
Αξιότιμε κ Δεληγεώργη, Πρόεδρε του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αδελφών Δεληγεώργη,  

Κυρίες και κύριοι,

Με χαρά και συγκίνηση συνάμα ενώπιον τόσο εκλεκτού ακροατηρίου, της πόλεως με την μεγάλη πολιτιστική παράδοση, η οποία εμπλουτίζεται πλέον και με το πρόγραμμα των εκδηλώσεων που διοργανώνονται από το Κοινωφελές ΄Ιδρυμα Αδελφών Δεληγεώργη, ακολουθώντας το παράδειγμα των Μεγάλων Ευεργετών του ΄Εθνους, γίνεται η σημερινή ομιλία «Γαλλικός διαφωτισμός και επαναστατικότητα του Ρήγα Βελεστινλή».   
Θα παρουσιαστούν συνοπτικά ενώπιόν σας τα σημαντικά έργα του Γαλλικού Διαφωτισμού, τα οποία ο επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής χρησιμοποίησε κοντά στα άλλα για να προωθήσει το διαφωτιστικό και επαναστατικό στρατηγικό σχέδιο για την ενίσχυση της ιστορικής γνώσης, για την ενδυνάμωση του ηθικού των σκλαβωμένων με σκοπό την απελευθέρωση από τη σκλαβιά, από την τυραννική εξουσία του Σουλτάνου.
Από νωρίς ωστόσο ο Ρήγας στη γενέτειρά του και στην ευρύτερη περιοχή της Μαγνησίας, που επισκέφθηκε, θα γνώρισε την βαρβαρότητα της οθωμανικής εξουσίας. Ο ίδιος ο Ρήγας εξάλλου συχνά ανέφερε ότι οι Τούρκοι του Βελεστίνου είναι οι αγριότεροι από κάθε άλλο μέρος. Παράλληλα όμως ο Ρήγας γνώρισε, ψηλάφισε τα λείψανα της αρχαίας δόξας της γενέτειράς του καθώς και των άλλων αρχαίων μνημείων της Μαγνησίας. Και όλα αυτά τον οδήγησαν να κατανοήσει πόσο η ιστορική γνώση του παρελθόντος, πόσο συμβάλλει στην αυτογνωσία,  στην αυτοσυνειδησία.
Στο τοπογραφικό διάγραμμα του Βελεστίνου που συντάσσει και το θέτει δίπλα στον τίτλο της Χάρτας και πάνω από την επιπεδογραφία των αρχαίων Αθηνών - τι τιμή για τη γενέτειρά του - εκεί ο Ρήγας έχει αποτυπώσει τις αρχαιότητες, που είχε γνωρίσει στη νεανική του ηλικία, το αρχαίο στάδιο, το ωρολόγι αρχαιότατον, τη δημόσιο αγορά, το αρχαίο τρόπαιο στο γυναικωνίτη της εκκλησίας όπου εκκλησιάζονταν, τα ανάκτορα του Αδμήτου, την επιγραφή σε μάρμαρο που ήταν σε γεφύρι πέρα στο ρουμάνι, το ιερό δάσος δρυών, τα ερείπια αρχαιοτήτων στον Αγιο Χαράλαμπο και στην ακρόπολη των Φερών. Την Υπέρεια Κρήνη ή Κεφαλόβρυσο αναγράφοντας και τέσσερα σχετικά αποσπάσματα για τις αρχαίες Φερές και την Υπέρεια Κρήνη, από την Ιλιάδα του Ομήρου, τον Στράβωνα, τον Σοφοκλή και τον Απολλώνιο τον Ρόδιο.
Ο Ρήγας περπάτησε στις αρχαιότητες των Παγασσών με το υδραγωγείο τους καθώς μας λέει πως χρειάζεται κανείς μια ώρα περίπου για να δει αυτές τις αρχαιότητες. Επίσης γράφει για τις αρχαιότητες στις Αμφανές, για την περιοχή Μπουρμπουλήθρα, Λάμια, Αλυκές
για το ακρωτήριο της Πύρρας και Δευκαλίωνος που λέγεται Αγκίστρι καθώς επίσης μνημονεύει τη απέναντι βραχονησίδα με το εκκλησάκι πάνω της του Αγίου Νικολάου, που πράγματι διαπιστώθηκε σε επίσκεψή μας πως είναι του Αγίου Νικολάου. Γράφει για την Πορταριά, τις πηγές Μάννα, το Πλιασίδι και το σπήλαιο όπου ο Κένταυρος Χείρων ανέθρεψε τον Αχιλλέα.
Καθώς θα πήγαινε στη Ζαγορά, στο ΕλληνοΜουσείο για τις σπουδές του, θα είδε να χορεύεται την Πορταριά ένας χορός το όνομα του οποίου το αποδίδει τούρκικα, «μάνδρα χαβαζί», αλλά όμως με θλίψη παρατηρεί «αφού εχάσαμε την ελευθερία εχάσαμε το παν». Σημαντική κοινωνικοπολιτική παρατήρηση. Αποτέλεσμα της σκλαβιάς έρχεται η αλλοτρίωση, η λησμονιά της γλώσσας και η αφομοίωση από τους κατακτητές. Μήνυμα διαχρονικό, που και σήμερα είναι επίκαιρο και θα πρέπει να προσεχθεί από τους Ελληνες.
Ο Ρήγας γενικότερα ενδιαφέρεται για τις αρχαιότητες, γιατί γνωρίζει πως η γνώση τους  συμβάλλει στην ιστορική σύνδεση με το παρελθόν. Μνημονεύει στον Νέο Ανάχαρσι τις αρχαίες πλάκες με επιγραφές, που αναφάνηκαν στον Άναυρο μετά μια πλημμύρα και ζητά να αντιγραφούν για να τυπώσει το περιεχόμενό του, ενώ παράλληλα αναγγέλλει πρώτος στην επιστημονική κοινότητα της Ευρώπης, τον τάφο του πατέρα της ιατρικής, Ιπποκράτη έξω από τη Λάρισσα, στο δρόμο προς τον Τύρναβο.

Επί πλέον ο Ρήγας στο έργο του «Τα Ολύμπια» μας δίνει την σημαντική πληροφορία ότι τα  Ολυμπιακά αγωνίσματα (αλμα, δρόμος, ρίξιμο λιθαριού, πάλη, παγκρλατιον) διατηρούνταν στην εποχή του στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα, στοιχείο δηλωτικό της διαχρονικότητας των αγωνισμάτων και της διατήρησης της ιστορικής συνείδησης των σκλαβωμένων Ελλήνων.

Εκτός από τα βιώματα και τις γνώσεις που απέκτησε μελετώντας τις αρχαιότητες του Βελεστίνου και της Μαγνησίας, ο Ρήγας επηρεάστηκε από τα ιστορικά γεγονότα που εκείνο τον καιρό είχαν διαδραματιστεί, τα Ορλωφικά του 1770, ο πόλεμος των τριών ιμπερίων, της Αυστρίας, Ρωσσίας και της Οθωμανικής Πύλης, αντίστοιχα, που ωστόσο τελικά  ήρθαν σε συμφωνίες του Συστόβ και και Ιασίου του 1791, διαψεύδοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τις ελπίδες των σκλαβωμένων Ελλήνων πως τα χριστιανικά κράτη θα τους βοηθούσαν να αποτιναξουν τον άπιστο κατακτητή. Και ένα τρίτο σημαντικό γεγονός που βίωσε ο Ρήγας ήταν εκείνο με την πολιτειακή μεταβολή στη Γαλλία, με την γαλλική Επανάσταση.

Παράλληλα με τις μελέτες των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και τα βιώματα από τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του, ο Ρήγας από πολύ νωρίς άρχισε να έρχεται σε επαφή με τα έργα των κορυφαίων συγγραφέων του Γαλλικού Διαφωτισμού. Οι μελέτες του αυτές τον βοηθούσαν να ενισχύσει επιστημονικά το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, το οποίο θα εφάρμοζε για την πολυπόθητη ελευθερία των σκλαβωμένων  ραγιάδων.

1).  ΄Όταν ακόμη ο Ρήγας ήταν στην Κωνσταντινούπολη είχε αρχίσει  να έρχεται σε επαφή με τη γαλλική γραμματεία. Εκείνη την εποχή τα έργα του πολυγραφότατου συγγραφέα  Retif de la Brettone (1734-1806) διαβάζονταν από τους νέους της Ευρώπης. Ετσι ο Ρήγας μεταφράζει έξι διηγήματά του από το έργο  «Les Contemporaines», και τα περιλαμβάνει  στο βιβλίο του το ονομαζόμενο «Σχολείον των ντελικάτων εραστών», Βιέννη 1790. Τoνίζει στον πρόλογο πως τα μετέφρασε σαν ένα μέσο εξασκήσεως στη γαλλική γλώσσα, πως είναι «απαρχή των κόπων του». Διάλεξε τα διηγήματα αυτά από τα πολλά που είχε γράψει ο Βρεττονε για να δώσει ένα μήνυμα για τις σχέσεις των νέων, που θα πρέπει να είναι χωρίς τις κοινωνικές παρεμβάσεις, αλλά με τις νέες ιδέες του διαφωτισμού. Μάλιστα στον πρόλογο ο Ρήγας τονίζει πως δεν πρέπει να τον κατηγορούν για την ερωτική ύλη του βιβλίου του, διότι αυτή τελικά οδηγεί τους νέους στο γάμο που είναι μυστήριο, όπως πιστεύει η ορθόδοξη εκκλησία.
Ένα στοιχείο που δείχνει τη δυναμική του πνεύματος του Ρήγα είναι πως από τα πρώτα του έργα του κάνει παρατηρήσεις στους Γάλλους συγγραφείς. Οταν ο Βρεττονε  γράφει ότι οι Γαλλίδες είναι οι ωραιότερες γυναίκες του κόσμου,  «.τόσα θέλγητρα της Ζεμίρας είναι αρκετά δια να ανάψουν ένα άσβεστον και φλογερόν πάθος εις ένα νέον, και προ πάντων εκείνο το γούστον των στολισμάτων, οπού δίδει τα πρωτεία εις μίαν νέαν Παρισιάνα από όλαις ταις νέαις της οικουμένης», ο Ρήγας παραθέτει στο σημείο αυτό μια υποσημείωση τονίζοντας: «Εις αυτό ως φιλόπατρις με φαίνεται πως έχει λάθος ο συγγραφεύς. Είναι παντού καλούτζικαις, έχομεν και ημείς ταις εδικαίς μας, η ωραιότης των Ελληνίδων έγινε παροιμία εις τους Ευρωπαίους, θέλοντες να εκφράσουν ένα ωραίον πλάσμα, λέγουν voila une baute Grecque,  να μία Ελληνική ωραιότης». (Σχολείον.., σελ. 198).
Επίσης ο Ρήγας εναντιώνεται στις καθιερωμένες αντιλήψεις των διακρίσεων των ανθρώπων και στους τίτλους ευγενείας. Συγκεκριμένα σημειώνει ότι «η αληθινή ευγένεια είναι φυτεμένη εις το υποκείμενον του ανθρώπου, και όχι εις τους ματαίους τίτλους των προπατόρων (καθώς μεγαλαυχούν μερικοί και υπεραίρονται ωσαν να εκατέβηκαν από τα σύννεφα με το ζιμπήλι και αν τους παρατηρήση κανείς τους ευρίσκει ή τρελούς ή μωρούς)». (Σχολείον., σελ. 304).
Σύμφωνα με μεγάλο ιστορικό του Ρήγα, τον Λ.Βρανούση, (Ρήγας, σελ. 201) «Το Σχολείον των ντελικάτων εραστών» έφερνε στην Ελλάδα το νέο είδος της λογοτεχνικής πεζογραφίας, το ελεύθερο-φιλελεύθερο ανάγνωσμα, για το οποίο διψούσε το ευρύ αναγνωστικό κοινό», γι' αυτό και θεωρείται ως τα «πρώτο ελληνόγλωσσο μυθιστορηματικής υφής κείμενο», (Αλέξης Πολίτης, «το παραμύθι των αστών.», σελ. 97). Δύο χρόνια αργότερα το 1792 εκδόθηκε από τον Σύντροφο του Ρήγα, τον Κύπριο Ιωάννη Καρατζά, το βιβλίο «΄Ερωτος αποτελέσματα».

2). Το «Φυσικής απάνθισμα» ήταν το δεύτερο βιβλίο που ο Ρήγας εκδίδει στα 1790, όταν για πρώτη φορά πηγαίνει στη Βιέννη ως γραμματέας και διερμηνέας του Χριστόδουλου Κιρλιάνου, ο οποίος λόγω της βοήθειας που πρόσφερε στα Αυστριακά στρατεύματα στον πόλεμο της Αυστρίας με την Οθωμανική Πύλη εκείνα τα χρόνια που διεξάγονταν ο πόλεμος είχε προσκληθεί από τον αυτοκράτορα της Αυστρίας και ονομάστηκε βαρώνος. Στο βιβλίο αυτό «Φυσικής απάνθισμα» ο Ρήγας μας δίνει πολλές πληροφορίες που δείχνουν πως από την αρχή των δραστηριοτήτων ασχολούνταν εκτός από τη μελέτη των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και με τα σημαντικά έργα του Γαλλικού Διαφωτισμού.
Α). Χαρακτηριστικά  στο «Φυσικής Απάνθισμα», ο Ρήγας αναγράφει μια είδηση, δίνοντας στους αναγνώστες μια σημαντική πληροφορία ότι έχει μισο-μεταφρασμένο το έργο του Μοντεσκιέ, (1689-1755), «Το Πνεύμα των νόμων», (Esprit des loix), που είχε εκδοθεί το 1748, και ότι μόλις τελειώσει τη μετάφραση θα το τυπώσει. Σημαντική είναι αυτή η πληροφορία. Μας δείχνει ότι από πολύ νωρίς, όταν ήταν ήδη τότε 33 ετών, είχε τις πρώτες εμφανίσεις στα ελληνικά γράμματα με το «Φυσικής απάνθισμα» και το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών», που ήταν ένα βιβλίο «ερωτικής ύλης» όπως γράφει,  ασχολούνταν ωστόσο τότε και με τα πολιτικο-κοινωνικά θέματα, για τη διάκριση των εξουσιών, για τα πολιτεύματα στη διοίκηση της κοινωνίας μεταφράζοντας το βιβλίο του Μοντεσκιέ «Το πνεύμα των νόμων». Το βιβλίο αυτό είναι από τα σημαντικότερα θεωρητικά θεμέλια του δημοκρατικού φιλελευθερισμού της Ευρώπης.
Ας σημειώσουμε ότι η έκδοση του βιβλίου «Πνεύμα των νόμων», του 1757 υπάρχει στη Βιβλιοθήκη των Μηλεών, καθώς επίσης και τρεις τόμοι με έργα του Μοντεσκιέ και την  ιδιόχειρη υπογραφή του Ανθίμου Γαζή. Επίσης υππάρχει και η ελληνική έκδοση στη Λειψία στα 1795 του έργου του Μοντεσκιές «Έρευνα περί προόδου και πτώσεως των Ρωμαίων». 
Προσθέτουμε ότι δύο εκδόσεις του έργου του Μποντεσκιέ «Το πνέυμα των νόμων» στα ελληνικά εντοπίστηκαν στην ΕΒΕ: μία από τις Εκδόσεις Αναγνωστίδη, Αθήνα , και η δεύτερη από τις εκδόσεις «Γνώση», 1994 Εισαγωγή Παναγιώτης Κονδύλης, μετάφραση, Παναγιώτης Κονδύλης και Κωστής Παπαγιώργης.
Σημειώνουμε ωστόσο ότι δυστυχώς το χειρόγραφο του Ρήγα με την μετάφραση του «Πνεύματος των νόμων» δεν έχει βρεθεί, για να γνωρίζουμε τι μετέφρασε και τι πρόσθεσε, τι παρατηρήσεις έκανε. Είναι στα ζητούμενα της ιστορικής έρευνας.

 Β). Παράλληλα ο Ρήγας μελετάει το έργο του Ρουσσώ, «ΑΙΜΙΛΙΟΣ ή ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» (J.J. Rousseau, 1712-1778). Μάλιστα  φέτος είναι η επέτειος των τριακοσίων χρόνων από τη γέννησή του Ρουσσώ, 1712-2012. 
Στο «Φυσικής απάνθισμα» στο κείμενο προς τους αναγνώστες ο Ρήγας παραθέτει κείμενα στα γαλλικά σε δύο παραγράφους του σοφού, όπως γράφει χωρίς να τον κατονομάζει. Τα κείμενα αυτά τα μεταφράζει στα ελληνικά και είναι σχετικά με την εκπαίδευση. Σχετικά ο μεγάλος ιστορικός του Ρήγα, Λέανδρος Βρανούσης, (Ρήγας, Αθήνα , σελ. 254),  τεκμηρίωσε ότι ο σοφός, που γράφει ο Ρήγας, είναι ο Ρουσσώ και τα κείμενα είναι από το βιβλίο του «Αιμίλιος», δείγμα και αυτό των διαβασμάτων του Ρήγα.
Και τα αποσπάσματα αυτά ο Ρήγας τα παραθέτει για να υποστηρίξει την καινούργια τακτική του να γράψει τη φυσική του σε «απλούν ύφος» και όπως υποστήριξε στον πρόλογο «για να μην προξενήσει με την γρυφότητα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας εκείνο που έπαθε ο ίδιος διαβάζοντας τα κείμενα των λογίων που έγραφαν σε αρχαία αττική διάλεκτο.
Επί πλέον προσπάθησε να μην κάνει επίδειξη γνώσεων και να επισωρεύσει λέξεις, συνέχεια λέξεις, αλλά να παρουσιάσει το περιεχόμενο του βιβλίου του στην απλή νεοελληνική γλώσσα με σαφήνεια με σκοπό να το καταλάβουν όλοι και όχι μια μικρή ομάδα μορφωμένων, που ήταν εξοικειωμένοι με την γραφή σε αττική διάλεκτο. Μας προσφέρει κατ΄ αυτόν τον τρόπο και τις αντιλήψεις του για τη γλώσσα, η οποία θα πρέπει να χρησιμοποιείται, ως εργαλείο για την κατανόηση των γνώσεων και των διανοημάτων.

Παράθεση κειμένων





Σημειώνουμε ότι στη Βιβλιοθήκη των Μηλεών απόκειται το βιβλίο «Αιμίλιος» του Ρουσσώ σε έκδοση της Λειψίας στα 1762  και με ιδιόχειρη υπογραφή του Ανθίμου Γαζή, στοιχείο που δείχνει και τα αντίστοιχα διαβάσματα του Διδασκάλου του Γένους Ανθίμου Γαζή.

Γ). Επίσης πάλι στο βιβλίο του «Φυσικής απάνθισμα», ο Ρήγας μας δίνει την πληροφορία ότι μελετούσε τα έργα του ΒΟΛΤΑΙΡΟΥ, (Voltaire, 1694-1778). Συγκεκριμένα στο κεφάλαιο «Περί παλιρροιών», σελ. 64, ο Ρήγας  αναφέρει ότι διάβαζε τα έργα του Βολταίρου και επισημαίνει ένα λάθος του όταν υποστήριζε πως στη Μεσόγειο Θάλασσα δεν υπάρχουν παλίρροιες. Χαρακτηριστικά ο Ρήγας σημειώνει σε πρώτο πρόσωπο «Αναγινώσκοντας τα συγγράμματα του περιφήμου Βολταίρ, είδον εις σαράντα μέρη αποφασιστικώς να λέγη πως εις την Μεσόγειον θάλασσαν, δεν είναι παλίρροιαι και απόρησα πως έκαμε τοιούτον λάθος ένα τόσο μεγάλο πνεύμα». Μάλιστα ο Ρήγας κριτικάρει αυτήν την άποψη του Βολταίρου, που δείχνει τη δυναμική και το ανεξάρτητο του πνεύματός του, «Πλήν συγχωρητέος, επειδή πάντοτε επισφαλείς αι επίνοιαι και των πλέον σοφών ανθρώπων».
Πράγματι ο Βολταίρος υποστηρίζει ότι δεν υπάρχουν παλίρροιες στη Μεσόγειο θάλασσα, όπως για παράδειγμα γράφει σχετικά στο έργο του «Elemens de la pliloshophie de Newton, 1738»,

 (OCV, vol. 15, p. 511), σύμφωνα με την ενημέρωση από το ΄Ιδρυμα Βολταίρου του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Ευελπιστούμε πως κάποια στιγμή θα γίνει μια αναλυτική διερεύνηση αν πράγματι είναι στα έργα του Βολταίρου σαράντα οι αναφορές για το ότι δεν υπάρχουν παλίρροιες στη Μεσόγειο ή είναι μια σχηματική υπερβολή για να δείξει το λάθος του Βολταίρου.
Ενδιαφέρουσα πάντως είναι και η εργασία του Βολιώτη καθηγητού Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Δημητρίου Παντελοδήμου για τις ενέργειες του Βολταίρου κατά τον Ρωσσο-τουρκικό πόλεμο 1768-1774, για την απελευθέρωση της Ελλάδος.

Δ). Το 1751 εκδόθηκε ο πρώτο τόμος από το θαυμαστό επίτευγμα του γαλλικού Διαφωτισμού, η  των Ντιντερώ και Ντ' Αλαμπέρ, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη προβολή των νέων ιδεών,  για τη πρόοδο, την ελευθερία του ανθρώπου και της κοινωνίας. 
Συγκεκριμένα στον τίτλο του βιβλίου «Φυσικής απάνθισμα» ο Ρήγας δηλώνει ότι το περιεχόμενο του είναι απάνθισμα «εκ της γερμανικής και γαλλικής διαλέκτου», από βιβλία δηλαδή γερμανικά και γαλλικά, χωρίς όμως να τα κατονομάζει.
Ομως  οι έρευνές μας έδειξαν ότι ο Ρήγας μελετούσε το σημαντικό επίτευγμα του Γαλλικού Διαφωτισμού, την ENCYCLOPEDIE των Diderot και D'Alembert και μετέφρασε λήμματά της για το διαφωτιστικό του βιβλίο εναντίον των προλήψεων και δεισιδαιμονιών το «Φυσικής απάνθισμα». Μετέφερε κατ' αυτόν τον τρόπο την επιστημονική γνώση της Εγκυκλοπαιδείας. Και εδώ αποδεικνύεται η δυναμική του πνεύματος του Ρήγα, να αποδίδει στην απλή νεοελληνική γλώσσα τα επιστημονικά κείμενα της γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας, τους νέους επιστημονικούς όρους που τότε δημιουργούνταν.
Ενδιαφέρον έχει να τονίσουμε ότι πριν από την ταύτιση με την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία, οι ιστορικοί της επιστήμης θεωρούσαν το επίπεδο του Φυσικής απάνθισμα χαμηλού επιπέδου, λόγω της απλότητας της γραφής του Ρήγα και το ότι είναι κατανοητά και απλό τον απλό λαό. Όμως μετά την ταύτιση που κάναμε και αποδείχτηκε ότι ο Ρήγας μεταφέρει την επίκαιρη επιστημονική γνώση της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας το «Φυσικής απάνθισμα» τέθηκε στην πρέπουσα θέση.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ επιπέδου.παράδειγμα κυκλοφορίας του αίματος.........................

Εχουμε υποστηρίξει ότι όταν ο Ρήγας πήγε στη Βιέννη το 1790 επισκέφθηκε τη Βιβλιοθήκη της και τότε μάλλον συμπλήρωσε τα τελευταία κείμενα περί μαγνήτου κλπ. που «δεν ήτον έτοιμα δια να προστεθούν εις την τάξιν οπού έπρεπε», όπως γράφει ο Ρήγας.
Τότε μάλιστα θα πήρε, όταν θα διάβασε τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία, το κείμενο για το ηλιοκεντρικό σύστημα, για τη συμβολή των αρχαίων φιλοσόφων για την κίνηση της γης περί τον ήλιο, το οποίο έγραψε σε ένα μικρό χαρτάκι και το κόλλησε στο χειρόγραφο του Φυσικής απάνθισμα, στο κεφάλαιο «Περί γής», σελ. 22. Ισως να εντυπωσιάστηκε από το κείμενο της Encyclopedie και έτσι θα το πρόσθεσε, για να τονίσει την προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στη νέα επιστημονική θεωρία της περιφοράς της γης γύρω από τον ήλιο. Συγκεκριμένα ο Ρήγας πήρε από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία και το έγραψε σε ένα χαρτάκι  πως πριν από τον Ιταλό Γαλιλαίο «επενόησε πρώτος την καθημερινήν περίοδον της γης περί τον άξονά της Νικήτας ο Συρακούσιος. Δεύτερος ο Φιλόλαος επενόησε την ετήσιον. Μετ' αυτόν Αρίσταρχος ο Σάμιος ύστερον από εκατόν χρόνους, καθώς το λέγει ο Αρχιμήδης εις το "αριθμός άμμου"».

Μάλιστα για δεύτερη φορά, όπως έχουμε επισημάνει ο Ρήγας κατά την σημαντική επαναστατική του χρονιά του 1797 που τύπωνε του Χάρτες, τη Χάρτα της Μολδαβίας, του και τα επαναστατικά του βιβλία, χρησιμοποίησε πάλι την Encyclopedie, όταν  για την πόλη Τύρα πήρα το σχετικό λήμμα της και το ανέγραψε στο ανοιχτό βιβλίο στην παράσταση με τον Ηγεμόνα της Μολδαβίας στην έκδοση της χάρτας της Μολδαβίας.

Η δεύτερη έκδοση απόκειται στη Βιβλιοθήκη των Μηλεών,

3). Του Γάλλου συγγραφέα Jean-Francois Marmontel (1723-1799) ο Ρήγας μετέφρασε το αφήγημα του με τίτλο «Η βοσκοπούλα των Αλπεων», το οποίο συμπεριέλαβε στο βιβλίο με το γενικό τίτλο «Ο Ηθικός Τρίπους», εκδοθέν στη Βιέννη το 1797.
Μάλιστα το πεζό κείμενο του πρωτοτύπου της «Βοσκοπούλας των Αλπεων» ο Ρήγας το μετατρέπει σε στίχους, εξασκώντας ίσως κατ' αυτόν τον τρόπο την ποιητική του διάθεση και για τη σύνθεση του επαναστατικού του παιάνα, του Θουρίου. Προσθέτει στο τέλος του κειμένου και δικό του ποιητικό κείμενο με τίτλο «Του στιχουργού», στο οποίο καταγράφει τα προσωπικά του στοιχεία χρησιμοποιώντας την προσωπική αντωνυμία "έγώ": «Εις αυτό εγώ καυχώμαι ο παρών στοιχουργητής ότι είμαι προς τους φίλους διαθέσεως πιστής».
Η έκδοση, κατά τη σημαντική χρονιά της προετοιμασίας του επαναστατικού του σχεδίου, του αθώου αυτού από επαναστατική σκοπιά  έργου δείχνει εκ πρώτης όψεως να είναι κάπως αταίριαστη. Τούτο όμως μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι εκείνη τη χρονιά τα στρατεύματα του Ναπολέοντος είχαν διαβεί τις ΄Αλπεις, που μόνο προ πολλών αιώνων ο Αννίβας το είχε κατορθώσει, και είχε θεωρηθεί μεγάλο κατόρθωμα, γι' αυτό και ήταν στην επικαιρότητα. Επί πλέον ο Ρήγας παραθέτει και  ένα με πολύ νόημα εισαγωγικό σημείωμα  για τον συγγραφέα Μαρμοντέλ (Jean-Francois Marmontel, 1723-1799), ο οποίος είχε εκλεγεί μέλος της «Βουλής των Γερόντων», της Γερουσίας. Μάλιστα ο Ρήγας τυπώνει με κεφαλαία τυπογραφικά στοιχεία το σύνθημα που ήθελε να περάσει στους σκλαβωμένους  για την αγάπη που πρέπει να έχουν προς την πατρίδα, για την οποία  θα είναι δυνατόν να θυσιαστούν για την ελευθερία της:

            
Σχετικά η Εφημερίς  των αδελφών Πούλιου της Βιέννης δημοσιεύει την ομιλία του Μαρμοντέλ,  που έγινε στο Παρίσι στις 13 Απριλίου 1797: «Ομιλία προσφωνηθείσα παρά του περιφήμου Μαρμοντέλ, όταν εκλέχθη τοποτηρητής της Βουλής των Γερόντων.Μην αθυμείτε, ώ συμπολίται, βλέποντες αναμεταξύ εις τους τοποτηρητάς σας και ένα γέροντα προβεβηκότα ήδη υπέρ τα εβδομήκοντα έτη. Επειδή η αληθής του χαρακτήρος δύναμις δεν στέκεται εις άλλο τίποτας, παρά εις την ψυχήν, οπού δεν γηράσκει ποτέ.».  Το κείμενο αυτό μοιάζει με τη φράση που έχει καταγράψει ο Ρήγας και είναι προς τιμήν του Λέανδρου Βρανούση, που βρήκε το γαλλικό κείμενο της ομιλίας του Μαρμοντέλ και το παρέθεσε στη σχετική εργασία του και στην οποία βρίσκεται η φράση αυτή του Μαρμοντέλ: «.la veritable force de caractere est dans le coeur, et le coeur ne vieillit jamais». Αυτήν την φράση μεταφράζει και δημοσιεύει η Εφημερίς  και ο Ρήγας αυτή την ξερή φράση του Μαρμοντέλ της δίνει ποιητική πνοή, την μετατρέπει σε ένα πατριωτικό απόφθεγμα: «Ο ιερός της πατρίδος έρως εμφωλεύει εις την καρδία και η καρδία δεν γηράσκει ποτέ».

4). Το πολύτομο βιβλίο του αββά Barthelemy, «Voyage du jeune Anaxarsis en Grece», Paris 1791, ήταν ένας ύμνος στην ένδοξη ιστορία της αρχαίας Ελλάδος. Το θαυμάσιο αυτό έργο με την πλούσια τεκμηρίωση με τους αρχαίους συγγραφείς, είχε μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες τις Ευρώπης. Για την απήχηση που είχε η έκδοση αυτή στους Ελληνες της Βιέννης γράφει με συναισθηματικό τρόπο ο σύντροφος του Ρήγα ο φοιτητής τότε της Ιατρικής Γεώργιος Σακελλάριος. Συγκεκριμένα στον πρόλογο του πρώτου τόμο της μετάφρασης του βιβλίου αυτού του Μπαρθελεμύ παρατηρεί ότι όταν διάβαζαν οι Ελληνες αναγνώστες των βιβλίων αυτών στις ευρωπαϊκές γλώσσες, δάκρυα γέμιζαν τις σελίδες καθώς έβλεπαν την ένδοξη ιστορία της πατρίδας τους και την σημερινή κατάντια της, στη σκλαβιά και την τυραννία, έρμαιοι στην όποια διάθεση του δυνάστη και των εκπροσώπων του πασάδων της κάθε περιοχής.
Ο Ρήγας αντιλήφθηκε τη μεγάλη σημασία που θα είχε το γαλλικό βιβλίο αυτό στην ενίσχυση της ιστορικής αυτογνωσίας των Ελλήνων και το κέντρισμα που θα έφερνε στις συνειδήσεις τους. Γι' αυτό και σχεδίασε την γρήγορη έκδοσή του. Ο ίδιος συνέχισε να μεταφράζει τον τέταρτο τόμο, που είχε αρχίσει ο φίλος του Βεντότης ο οποίος είχε αποδημήσει πριν από δύο χρόνια. Εκδίδει τον τέταρτο τόμο με τον απλό, χαρακτηριστικό δυναμικό τίτλο «ΝΕΟΣ ΑΝΑΧΑΡΣΙΣ, Βιέννη 1797. Στο βιβλίο έχει παραθέσει πολλές σημαντικές υποσημειώσεις, που δείχνουν τη δύναμη του πνεύματός, τις αντιλήψεις για την αναγέννηση του ελληνισμού. Μας δίνει ένα παράδειγμα της ελεύθερης πορείας που θα πρέπει να ακολουθούμε και να μην πιθηκίζουμε.
Σκοπός του Ρήγα με την έκδοση αυτή ήταν να ενισχύσει την ιστορική μνήμη, την αυτοσυνειδησία των σκλαβωμένων Ελλήνων. Να τους υπενθυμίσει το ένδοξο παρελθόν των προγόνων τους. Να τους δείξει πως θα πρέπει να τους μιμηθούν. Χαρακτηριστικά στα έγγραφα σύλληψης και ανάκρισης του Ρήγα, που έφερε στο φως ο Κ. Αμαντος, Αθήνα 1930, σελ. 29, (επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία μελέτης Φερών-Βελεστίνο-Ρήγα, Αθήνα 1997, σελ. 29), επισημαίνεται ότι «Το βιβλίον Ανάχαρσις ήτο προωρισμένον να δείξη εις το ελληνικόν έθνος πόσον μεγάλη ήτο άλλοτε η πατρίς του».
Στα έγγραφα Λεγράνδ, σελ. 75, σημειώνεται ότι ο Αργέντης ομολογεί ότι απέστειλε 50 αντίτυπα του εκδοθέντος 1 και 4 τόμου του Νέου Αναχάρσιδος στους συνεταίρους του  στη Σμύρνη για να πωληθούν και να διδαχθούν οι κάτοικοι την ιστορία της αρχαίας τους πατρίδος.
Επίσης (Αμάντου, σελ. 35) για τον  αντίκτυπο που θα είχε το βιβλίο Νέος Ανάχαρσις στους Ελληνες, ο υπουργός της Αστυνομίας Πέργκεν γράφει στον Αυτοκράτορα Φραγκίσκο ότι το βιβλίο αυτό «θα εξεγείρη δηλαδή το πνεύμα της ελευθερίας εις τους Ελληνας», γι' αυτό και διέταξε την κατάσχεση των ελληνικών βιβλίων του Νέου Αναχάρσιδος, ενώ άφησε ελεύθερη την κυκλοφορία του βιβλίου αυτού στα γαλλικά και γερμανικά.

Διόρθωση από τον Ρήγα της παραπομπής του Barthelemy
στον ΄Ομηρο

Ο Γάλλος συγγραφέας J.J.Barthelemy κάνει αναφορά στο μαντείον της Δωδώνης της Ηπείρου στην αρχή του Κεφ. ΛΣΤ΄. «Οδοιπορεία της Ηπείρου», (σ. 162) και παραπέμπει στον Ομηρο, «΄Ομηρ. Ιλιάδ. Β΄, στίχ. 750». Η παραπομπή αυτή, όπως παρατηρήσαμε, είναι η ίδια και στο γαλλικό  κείμενο, «Homer, Iliad 2, v. 750». Όμως σε εκτενή υποσημείωση του ο Ρήγας διορθώνει τον Γάλλο συγγραφέα με την επισήμανση ότι ο Ομηρος στην παρατεθείσα παραπομπή αναφέρεται στην Δωδώνη της Θεσσαλίας, το σημερινό Λιβάδι. Μάλιστα ο Ρήγας παραθέτει και το σχετικό χωρίο από τον Ομηρο με μερικές  παρατηρήσεις, για να έχει ο αναγνώστης σωστή εικόνα για τη διόρθωση που κάνει. Χαρακτηριστικά ο Ρήγας γράφει:
«Η μαρτυρία του Ομήρου, οπού αναφέρει εδώ ο Ανάχαρσις, ας μοι είναι συγχωρημένον να ειπώ, ότι είναι δι' άλλην Δωδώνη:
            Γουνεύς δ΄εκ Κύφου ήγε δύο και είκοσι νήας
            Τώδ' Ενιήνες έποντο μενεπτόλεμοι τε Περαιβοί,
            Οι περί Δ ω δ ώ ν η ν δυσχείμερον οικι' έθεντο,
        Οι τ' αμφ' ιμερτόν Τιταρήσιον έργ' ενέμοντο.

Αύτη η πλησίον του Τιταρησίου Δωδώνη κείται εις τας εσχατιάς του Ολύμπου εις την Θεσσαλίαν και λέγεται σήμερον Λιβάδι. Και εν ή το μαντείον, εις τας του Τομάρου εις την Ηπειρον, και λέγεται παλαιά Αγια Παρασκευή. Η μεν παράλιος του Θερμαϊκού κόλπου, η δε μακρά απέχουσαν και του Αδριατικού. Καί άλλως, η δυτική Ελλάς δεν συμπεριείχετο εις την κατά Τρωάδος συνωμοσίαν, οπού να ισχύη η μαρτυρία. Φαίνεται ούν, ότι η ομωνυμία εξηπάτησε τον θείον αυτόν συγγραφέα, Πλήν, αμφότεραι ορειναί, δυσχείμεροι, και εις τον αυτόν σχεδόν παράλληλον κείμεναι».

Το γεγονός ότι ο Ρήγας διορθώνει τον Γάλλο συγγραφέα στην παραπομπή του αυτή δείχνει τη δυναμικότητα του πνεύματός του, το ελεύθερον του χαρακτήρα του, ότι μελετούσε το κείμενο που μετέφραζε και ότι θα είχε γνώση των αρχαίων κειμένων. Παρόμοια ο Ρήγας διορθώνει τον Βολταίρο στο «Φυσικής απάνθισμα» που μνημονεύσαμε παραπάνω.
Ο Χρυσοβέργης Κουροπαλάτης που εξέδωσε αργότερα το 1819 τον «Νέο Ανάχαρσι» δεν κάνει τη σχετική διόρθωση, στοιχείο που δείχνει ότι δεν τεκμηρίωνε κι δεν θα είχε διαβάσει του Ρήγα τις παρατηρήσεις.

Ενδιαφέρουσα πάλι είναι η παρατήρηση του Ρήγα στην άδικη κρίση του Γάλλου συγγραφέα Μπαρτελεμύ για τους Θεσσαλούς. Ο Ρήγας παραθέτει σε υποσημείωση ένα κείμενο, για να υπερασπίσει τους Θεσσαλούς από την άδικο κρίση του Γάλλου συγγραφέως, ο οποίος παρατηρεί ότι «Ο Λουκιανός διηγείται ένα επίγραμμα οπού έγινε δι' έναν Θετταλόν, περιεχόμενο εις αυτάς τας λέξεις: Ο Δήμος ανήγειρεν αυτόν τον ανδριάντα εις τον Ιλαρίωνα, επειδή-και εχόρευε καλά εις τον πόλεμον». Και ο Ρήγας γράφει στην υποσημείωσή του: «Το επίγραμμα του Λουκιανού δεν είναι πρός καταφρόνησιν των Θετταλών, καθώς συμπεραίνει ο Ανάχαρσις.». Παραθέτει τα είδη των χορών, εκ των οποίων ένας ήταν ο «συγκαθιστός» που χορεύεται στη Θεσσαλία,  «Συγκαθιστός. υπό δύο, εις την Θεσσαλίαν» και αποδεικνύει ότι ήταν άδικη η κρίση του συγγραφέως, αποκαλώντας, μάλιστα, «συμπατριώτη» του τον Θεσσαλό Ιλαρίωνα: «.Συμπεραίνεται λοιπόν, ότι ο συμπατριώτης μου Ιλαρίων, μόνος, εν τη παρεμβολή του πολέμου μεταξύ ενόπλων συντρόφων, απέναντι του αντιπαρατεταγμένου εχθρού, επί της ημαγμένης πεδιάδος του στρατοπέδου, δεν ήτον καιρός να χορεύη την σύκινον ή τον κόρδακα, αλλά τον πυρρίχιον, διεγερτικόν εφόδου, και δικαίως τω ενήγειρεν ο δήμος τον ανδριάντα».

Επίσης ενδιαφέρον έχει για το επίπεδο των γνώσεων του Ρήγα της Γαλλικής γραμματείας, δηλαδή ότι μελετούσε τα σχετικά με την Ελλάδα γαλλικά βιβλία της εποχής του. Καθώς μεταφράζει τον Νέο Ανάχαρσι και φθάνει στο σημείο που ο Μπαρθελεμύ διηγείται τα σχετικά με την ωραιότητα των Τεμπών, ο Ρήγας βρίσκει την ευκαιρία  και διατυπώνει τις κριτικές απόψεις του για όσα ανιστόρητα γράφει στο βιβλίο του «Ιστορία της Ελλάδος» ο Γερμανός φιλόσοφος Corneille de Pauw (1739-1799), για τα Τέμπη και εναντίον των Ελλήνων που εκείνα τα χρόνια το 1788 είχε κυκλοφορηθεί το βιβλίο του. Σημειώνει ότι ο ίδιος ο Ρήγας είχε ιδίαν αντίληψη για την ωραιότητα του τοπίου των Τεμπών, «ίδον αυτοψεί την απερίγρατον ωραιότητα εκείνου του τόπου» και μάλιστα τονίζει ότι ήπιε νερό από την πηγή που εξέρχεται από τον ναό της Αφροδίτης, που τώρα είναι αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή.

«Ο κύρ. Πάβ εις την Ιστορίαν του της Ελλάδος, τόμ. α΄, σελ. 32, λέγει περί των Τεμπών ταύτα:Και παραθέτει τμήμα από το βιβλίο του «Οι αρχαίοι μας άφησαν τέσσαρας περιγραφάς των Τεμπών. Αι του Πλινίου και του Αιλιανού είναι καθαρώς μυθώδεις, αι του Τίτου Λιβίου και του Οβιδίου είναι ακριβώς σύμφωνοι με την αλήθειαν. Οι νεώτεροι περιηγηταί και οι καταγράψαντες τα υπομνήματά των, ως ο μπαρών Τότ, ήσαν τόσον αμαθείς εις την αρχαίαν γεωγραφία, οπού συντυχαίνουσιν αδιακόπως δια τα Τέμπη ωσάν δια μίαν τερπνήν  πεδιάδα. Εν καιρώ οπού ο Αιλιανός, όστις με όλον οπού τα επερεξεθείασε τόσον, προσδιορίζει το πλάτος των μονον ένα πλέθρον, ή περίπου δεκαπέντε οργυιών. Λοιπόν, δεν είναι μεγίστη ματαιοφροσύνη, εις την οποίαν έπεσαν διδόντες το όνομα τερπνής πεδιάδος εις ένα κατάστενον δεκαπέντε οργυιών πλάτους».

«Ο κύ Πάβ πρέπει να έβγη από το βόρειον φροντιστήριόν του, να γίνη αυτόπτης της τοποθεσίας εκείνης, και τότε, πειθόμενος, ανυπερθέτως θέλει ομολογήσει, ως ο Τότ, την υπεροχήν των από κάθε άλλην. Ειδέ και απιστή εις τους αυτόπτας και λογομαχή ισχυρογνωμονών, είναι άδικος».

Ακόμη επισημαίνουμε ότι ο Ρήγας είναι ο πρώτος από τους Ελληνες λογίους που καταφέρεται εναντίον των κατηγοριών του Pauw. Ακολούιθησε ο Κοραής.

5). Η θρυλική «Καρμανιόλα», που έκανε την εμφάνισή του στην επαναστατημένη Γαλλία του 1792, είχε τεράστια απήχηση και διάδοση (Βρανούσης, 1960, σελ. 10).  Ηλέκτριζε τα ξεσηκωμένα πλήθη. Ο Ρήγας δεν μεταφράζει τα λόγια της, τα οποία αναφέρονταν στη Μαρία Αντουανέτα, στον Λουδοβίκο, στους αριστοκράτες του Παρισιού και στους επαναστάτες διαφόρων περιοχών της Γαλλίας. Ο Ρήγας πήρε τη μουσική του τρομερού εμβατηρίου της γκυγιοτίνας, που ενθουσίαζε τα πλήθη και προκαλούσε τρόμο στους αντιπάλους, και τη χρησιμοποίησε για τον δικό του παιάνα, τον «Ύμνο Πατριωτικό», που αρχίζει με τη φράση «Όλα τα έθνη πολεμούν». Πάνω στη μουσική της θρυλικής "Καρμανιόλας" ο Ρήγας έπλεξε ένα δικό του αντιτυραννικό τραγούδι.
Χαρακτηριστικά τα Αυστριακά ¨Εγγραφα της σύλληψης του Ρήγα γράφουν ότι  ο λεγόμενος "Πατριωτικός ύμνος" είναι το τραγούδι που σύνθεσε ο Ρήγας "κατ' απομίμησιν",  του γαλλικού «La Carmagnole». 
Όλα τα έθνη πολεμούν
Και στους τυράννους τους ορμούν
Εκδίκησιν γυρεύουν
Και τους εξολοθρεύουν
Και τρέχουν για την δόξαν
Με χαρά στη φωτιά.

Στον «Ύμνο πατριωτικό» ο Ρήγας απευθύνεται στους Καπεταναίους, τους κλεφταρματωλούς, μνημονεύοντας πολλά ονόματά τους, όπως τον Μπότσαρη, τους Μπουκουβαλαίους, τον Μπλαχάβα, τον Κοντογιάννη, τον Ζαχαριά, τον Κολοκοτρώνη κ. α. και τους προσκαλεί να ξεχυθούν να σκοτώσουν του τυράννους, όπως και οι πρόγονοί μας, που  «για την Ελευθερίαν πηδούσαν στην φωτίαν». Ετσι στη 11η στροφή ο Ρήγας αναφωνεί:
«Τα παλληκάρια τα καλά
Ποτέ δεν στέκουν σφαλιστά.
Αλλά με την ανδρείαν
Τινάζουν τυραννίαν
Και ζουν μ' ελευθερίαν
Στο δουνιά μπρε παιδιά».


6). Ο Ρήγας εξέδωσε τη δωδεκάφυλλη «Χάρτα της Ελλάδος», στην οποία περιλαμβάνει τον βαλκανικό χώρο όπου ήταν η οθωμανική εξουσία με σύνορα και διαίρεση σε τοπαρχίες και επαρχίες, περιλαμβάνοντας εκτός του Ελλαδικού χώρου και την Μικρά Ασία, τη Βουλγαρία, Σερβία, Ιλλυρία, Βοσνία, Βλαχία, Μολδαβία. Τα σύνορα που θέτει ο Ρήγας  διαχωρίζουν το χώρο του σχεδιαζόμενου κράτος του  από τη Δαλματία, τη Αυστρουγγαρία και τη Ρωσία. Και οι τελευταίες έρευνές μας τεκμηριώνουν πως οι χάρτες του Ρήγα είναι πολιτικοί χάρτες του οραματιζόμενου κράτος του, που θα δημιουργούνταν μετά την επανάστασή του.
Γα την έκδοση της περίφημης δωδεκάφυλλης «ΧΑΡΤΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ», Βιέννη 1797, όπως έχουμε παρουσιάσει (Δημ. Καραμπερόπουλος, Η  ΄΄Χάρτα της Ελλάδος΄΄ του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία, Αθήνα 1998), ο Ρήγας χρησιμοποίησε ως πρότυπο τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Γάλλου Gull. Delisle, «Graeciae Antique Tabulae Nova», Παρίσι 1707, με σκοπό να δώσει την ίδια πολιτική διαίρεση και ονοματολογία των πόλεων, τοπαρχιών και επαρχιών στο οραματιζόμενο κράτος του που ήταν σε αυτόν τον χάρτη του Ντελίλ και να μην χρησιμοποιήσει τα αντίστοιχα της οθωμανικής τυραννικής εξουσίας του Σουλτάνου. Ομοίως για το βόρειο τμήμα της «Χάρτας» του ο Ρήγας χρησιμοποίησε, όπως ομοίως έχουμε δείξει, τον χάρτη του Rizzi Zannoni, που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1774 «Carte de la partie septentrionale de l'empire Ottoman».
Επίσης τις εννέα επιπεδογραφίες, που ο Ρήγας έθεσε σε διάφορα μέρη της «Χάρτας» του, με σκοπό να ενισχύσει την ιστορική συνείδηση των αναγνωστών και παράλληλα να παραπλανήσει την αυστριακή λογοκρισία  και να παίρνει άδεια εκτυπώσεως στους έξι μήνες που διήρκησε η έκδοση της «Χάρτας», τις έλαβε από το βιβλίο του Barbie du Bocage, «Recueil de Cartes Geographiques plan, nues et medalles de l'ancienne Grec relatif au voyage de jeune Anacharsis», Paris 1788.

7). Για την ενίσχυση του επαναστατικού φρονήματος των σκλαβωμένων, ο Ρήγας το 1797 εκτός των άλλων έργων του,  εκδίδει την εικόνα του ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ. Προσφέρει κατ' αυτόν τον τρόπο ως πρότυπο ανδρείας και αποφασιστικότητας τον Μέγα Αλέξανδρο, με τις τέσσερις παραστάσεις από τα ανδραγαθήματά του: τη νίκη του Μ Αλεξάνδρου στον Γρανικό ποταμό, τη φυγή του Δαρείου, την θριαμβευτική είσοδό του στη Βαβυλώνα και την φαμελία του Δαρείου να προσκυνά στα πόδια του Μ. Αλεξάνδρου. Και τις μορφές των τεσσάρων στρατηγών του: Κάσσανδρο, Σέλευκο Πτολεμαίο και Αντίγονο. Την έκδοση αυτήν την εμπλουτίζει με ένα κείμενο για τον Μέγα Αλέξανδρο στα ελληνικά και παράλληλα το μεταφράζει στα Γαλλικά.. Είναι το μόνο έργο στο οποίο ο Ρήγας αποδίδει και σε άλλη γλώσσα το ελληνικό κείμενό του. 

8). Κατά την προετοιμασία του στρατηγικού σχεδίου της επανάστασής του ο Ρήγας Βελεστινλής ενδιαφέρθηκε και για την μετά την επιτυχή έκβασή της πολιτειακή κατάσταση, για τον τρόπο διοικήσεως. Προνόησε να έχει έτοιμο ένα σχέδιο Καταστατικού Χάρτη, για να διοικηθεί το οραματιζόμενο κράτος του, η «Ελληνική Δημοκρατία», όπως το είχε ονομάσει.  Γι' αυτό μεταφράζει το ΓΑΛΛΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ του 1793, και ονομάζει το σύνταγμά του «ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ», για να κάνει αντίθεση με την υπάρχουσα τότε απολυταρχική διοίκηση του Σουλτάνου. Η «Νέα Πολιτική Διοίκησις» περιέχει την «Επαναστατική Προκήρυξη», τα «Δίκαια του ανθρώπου» και το «Σύνταγμα».  Ο Ρήγας στο γαλλικό κείμενο πρόσθεσε αρκετά  στοιχεία, όπως για την προάσπιση της δημοκρατίας από τους εχθρούς της, την προστασία του λαού από τους τοκογλύφους κ.α. Μάλιστα στο άρθρο 22 των «Δικαίων του Ανθρώπου», γράφει πως η εκπαίδευση θα είναι όχι μόνο για τα αγόρια, αλλά και για τα κορίτσια. Για πρώτη φορά σε Σύνταγμα τέθηκε τέτοια διάταξη. Ο Ρήγας εκφράζει τις πεποιθήσεις του για την εκπαίδευση των νέων του οραματιζόμενου κράτους του Βαλκανικού χώρου, πως η πολιτεία έχει υποχρέωση να φτιάξει σχολεία για τα αγόρια και για τα κορίτσια., για τα «αρσενικά και θηλυκά παιδία». Επί πλέον τονίζει στο τέλος του άρθρου ότι οι μαθητές θα διδάσκονται και δύο γλώσσες με πρώτη την Γαλλική και δεύτερη την Ιταλική.
Επί πλέον στο Σύνταγμά του ο Ρήγας δίνει δικαιώματα στις ομάδες, στις μειονότητες, κάτι που δεν υπάρχει στο γαλλικό σύνταγμα του 1793, όπως έχει επισημάνει ο  έγκριτος καθηγητής και μελετητής του Ρήγα Νικόλαος Πανταζόπουλος. Και η αρχή αυτή του Ρήγα μετά 150 χρόνια εφαρμόστηκε στη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ΟΗΕ, του 1948.

Κυρίες και Κύριοι,

Μετά το καταληκτικό συμπέρασμα θα είναι δυνατόν να τεθούν ερωτήσεις και παρατηρήσεις στα λεχθέντα που συνοπτικά δόθηκαν παραπάνω μερικά στοιχεία, τα οποία επιβεβαιώνουν πως ο Ρήγας Βελεστινλής, εκτός από την γνώση των αρχαίων ελληνικών κειμένων, μελέτησε και τα σημαντικά έργα του γαλλικού Διαφωτισμού, του Ρουσσώ, του Μοντεσκιέ, του Βολταίρου, τη Γαλλική Encyclopedie. Μετέφρασε έργα του Retif de la Brettone, του Barthelemy. Χρησιμοποίησε τη μουσική της Καρμανιανιόλας για τον δικό του παιάνα «Υμνος πατριωτικός, και για τους χάρτες του πήρε ως πρότυπα τα έργα του Gull. Delisle, του Rizzi Zannoni και του  Barbie du Bugage. Τέλος για το Σύνταγμα του οραματιζόμενου πολυεθνικού, πολυγλωσσικού και πολυθρησκευτικού κράτους του μετέφρασε το αντίστοιχο Γαλλικό Σύνταγμα του 1793. Όλα αυτά δείχνουν τη μεγάλη συσχέτιση της επαναστατικότητας του Ρήγα Βελεστινλή με τα  έργα του Γαλλικού Διαφωτισμού.