Επίσης, του Ανωνύμου του Έλληνος η «Ελληνική Νομαρχία», 1806, που ήταν αφιερωμένη «Εις τον τύμβον του μεγάλου και αειμνήστου Έλληνος Ρήγα, του υπέρ της σωτηρίας της Ελλάδος εσφαγιασθέντος», σε πολλά σημεία γράφει εναντίον των αρχιερέων της Ορθοδόξου Εκκλησίας, στους οποίους αναφέρεται στο τέταρτο μέρος με τίτλο «Οι συνεργοί της τυραννίας» .

  Ακόμη ας προστεθεί ότι ο Ι. Φιλήμων στο βιβλίο του περί της Φιλικής Εταιρείας σημειώνει ότι «Η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως αφώρισε μάλιστα την ανάγνωσιν, όσων έγραψεν ούτος κατά του Ιερατείου». Μιά ανακρίβεια, η οποία έκτοτε διαδόθηκε και έγινε πιστευτή λόγω της βαρύτητας του ονόματος του συγγραφέως. Έτσι δημιουργήθηκε η εντύπωση της αντίθετης τάχα θέσης του Ρήγα έναντι της ορθοδόξου πίστεως και της Εκκλησίας.

  Η μελέτη όμως των έργων του Ρήγα Βελεστινλή καθώς καί των ανακριτικών εγγράφων δείχνουν έναν Ρήγα πιστό. Ως πραγματικός ηγέτης και ολοκληρωμένος επαναστάτης ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του σε αληθινές ανθρώπινες αξίες. Αν και μελετούσε τα έργα του γαλλικού διαφωτισμού και τη γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ' Αλαμπέρ, δεν επηρεάσθηκε από τα αθεϊστικά κινήματα της εποχής του. Αντίθετα έπαιρνε ό,τι σωστό εύρισκε.

  Η διερεύνηση των έργων του καθώς και των ανακριτικών εγγράφων δείχνουν την ορθόδοξο πίστη του Ρήγα Βελεστινλή. Η θέση αυτή στηρίζεται στα κατωτέρω τεκμήρια :

1. Ο Ρήγας στο λογοτεχνικό του βιβλίο, "Σχολείον των ντελικάτων εραστών" Βιέννη 1790, στον πρόλογο και στη σελ. 117, σημειώνει ότι ο γάμος είναι «μυστήριον», όπως πιστεύει η Ορθόδοξος Εκκλησία.

2. Στό βιβλίο του "Φυσικής απάνθισμα" Βιέννη 1797, που το μεγαλύτερο μερος του έχει μεταφρασθεί από την Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία των Ντιντερώ και Ντ' Αλαμπέρ, καταχωρίζονται χαρακτηριστικές φράσεις, που δείχνουν τις πεποιθήσεις του. Μνημονεύει τη "Θεία Γραφή" και χρησιμοποιεί τον όρο "ο μέγας δημιουργός" (σελ. 29, 55), « Κατά την Θείαν Γραφήν το νερόν, ήτοι η θάλασσα εκτίσθη πρώτον, καιδέν επιδέχεται αμφιβολίαν πως την απλάτισεν ευθύς ο μέγας δημιουργός, καθώς είναι έως τώρα» (σελ. 55).

  Χαρακτηριστικό είναι και το ακόλουθο κείμενο από το έκτο κεφάλαιο «Περί Ηλίου», «... πλήν απ' όλα αυτά δεν ιξεύρομεν τίτποτες δια αληθινόν, εις τον μέγαν δημιουργόν τα πάντα είναι εύκολα, και οι άνθρωποι δεν αμαρτάνουν αν ερευνούν το αποτέλεσμα του και τον λόγον του, ο οποίος είναι πολλά μακρυά από την περιωρισμένην διάνοιά τους»(σελ. 40). Και συνεχίζει «Δια τούτο λοιπόν οι ειδωλολάτραι οπού δεν είχον καμμίαν ιδλεαν θρησκείας, επίστευαν τον ήλιον ως δημιουργόν». Επίσης, γράφει "Ημείς ιξεύρομεν πως η Θεία Πρόνοια δεν έκαμε κανένα πράγμα περιττόν εις τον κόσμον"(σελ. 158), "εις το πλάγι της μήτρας παρατηρούν οι ανατόμοι ένα μικρόν σακουλάκι, (δηλ. την ωοθήκη) μέσα εις το οποίον ο Δημιουργός του παντός έβαλεν έναν κάποιον αριθμόν μικρών αυγών (δηλ. ωαρίων)" (σελ. 146). Επίσης, υποστηρίζει ότι "ο Θεός δεν έκτισε τίποτες του κάκου" (σελ. 40) και διερωτάται πως «οι νεώτεροι όμως προβάλλουν ότι άν δεν χρησίμευαν εις την τεκνογονίαν τα αρσενικά ψάρια, διατί εκτίσθησαν παρά θεού;» (σελ 121). Ακόμη χαρακτηριστικά παρατηρεί για την σοφία του Δημιουργού: "Οθεν άς φωνάξωμεν όλοι ομού, κύριε τά έργα σου είναι μεγάλα και πολλά, πάντα εν σοφία εποίησας και τα έργα των χειρών σου εισίν οι ουρανοί"(σελ. 107).

  Αναφέρεται και στην Ιερά εξέταση, την οποία και λοιδωρεί (σελ. 23-24).

  Ο όρος «φύσις», σελ. 60, 147, 151-152 να γίνει ανάλυση και ότι η χρησιμοποίηση του όρου φύσις με την έννοια του δημιουργικού αιτίου. Με την έννοια αυτή χρησιμοποιείται συχνά και σήμερα. ο Ρήγας δεν ήταν κληρικός ή θεολόγος. Ηταν απλά ένας ορθόδοξος πιστός .

3. Στο σημαντικό επαναστατικό του κείμενο, "Νέα Πολιτική Διοίκησις", όπου βρίσκονται οι πολιτικές, πολιτειακές και κοινωνικές αντιλήψεις του Ρήγα παρατηρούμε τα ακόλουθα : Α) Στο πρώτο μέρος την «Επαναστατική Προκήρυξη», που το μεγαλύτερο τμήμα είναι δικό του κείμενο, υποστηρίζει (σελ. 15) την χριστιανική αντίληψη περί Πρωτοπλάστου, πως «όλοι πλάσματα θεού είναι και τέκνα του Πρωτοπλάστου". Συγχρόνως, όμως, η φράση αυτή δείχνει και την αντίληψη του Ρήγα γαι τους αλλοεθνείς, πως όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτους φυλής είναι ίσοι και αδέλφια μεταξύ τους. Ετσι, η ισότητα και αδελφοσύνη των ανθρώπων στηρίζεται, κατά τον Ρήγα, στην χριστιανική πίστη. Β). Μεταφράζοντας το Γαλλικό Σύνταγμα, το οποίο στην Επαναστατική Προκήρυξη ανέφερε τον όρο"Ανώτατο Ων"(l' Etre supreme) , που είναι όρος τεκτονικός, ο Ρήγας δεν τον μεταφράζει, δεν τον γράφει στο ελληνικό κείμενο. Αν ήταν τέκτων, μάλλον, δεν θα τον παρέλειπε και, ίσως, να τον είχε τονίσει ιδιαίτερα. Γ). Ακόμη, χαρακτηριστικό των αντιλήψεων της χριστιανικής παραδόσεως του αποτελεί και το γεγονός ότι στη Σημαία της Δημοκρατίας του χρησιμοποιεί, εκτός από το ρόπαλο του Ηρακλέους, και τρείς "Σταυρούς" .

4. Στον Θούριό του γραφει συχνά για τον "Σταυρό", όπως στον στίχ. 22,

5. Επίσης στον Υμνο Πατριωτικό, στη στροφή 14, τονίζει πως απαραίτητο στοιχείο για την νίκη είναι ο Σταυρός, η πίστις, η αγωνιστικότητα και τα πολεμοφόδια, συνοψίζοντας έτσι τους παράγοντες της νίκης:

  Εχει υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας δέν αναφέρεται στην Ορθοδοξία. Όμως, στόν Υμνο Πατριωτικό, στροφή 13, χρησιμοποιεί, χαρακτηριστικά τον όρο "Ορθόδοξος χριστιανός», δίδοντας, μάλιστα, νόημα στην αγωνιστικότητα για την ελευθερία και τη σωτηρία του Γένους, και πως για να είναι "καλός, κι ορθόδοξος χριστιανός" πρέπει να πάρει τα άρματα και να πολεμίσει για το καλό του Γένους:

7. Στα ανακριτικά έγγραφα σημειώνεται ότι ο Ρήγας μιλά για την σωτηρία της ψυχής του, αντίληψη καθαρά χριστιανική. Συγκεκριμένα σημειώνεται ότι "ο Ρήγας ομολογεί ότι πάντοτε επεθύμει την απελευθέρωσιν της Ελλάδος από του τουρκικού ζυγού και δη ότι μετά την σωτηρίαν της ψυχής του τούτο έχει ως πρώτον πόθον να ίδη εκδιωκομένους τους Τούρκους από της Ελλάδος" .

8. Επίσης, στα ανακριτικά έγγραφα καταχωρίζονται τα πράγματα που είχε ο Ρήγας κατά τη σύλληψή του στην Τεργέστη (Δεκέμβριος 1797), όπου εκτός των άλλων είχε και "δέκα ελληνικά αντίτυπα της Καινής Διαθήκης" .

9. Χαρακτηριστικό στοιχείο που δείχνει την Ορθόδοξη παιδεία του Ρήγα αποτελεί η φράση, που αναφέρεται στην πηγή των δικαίων του ανθρώπου. Αντίθετα με την ευρωπαϊκή φυσιοκρατική αντίληψη, που θεωρούσε ως πηγή την Φύση, ο Ρήγας υποστηρίζει πως πηγή των δικαίων είναι ο Θεός. Διακηρύσσει στην "Επαναστατική Προκήρυξή" του, που είναι δικό του κείμενο και όχι μετάφραση αντίστοιχου γαλλικού, πως ο «λαός... απεφάσισεν..νά εκβοήση μεγαλοφώνως ενώπιον πάσης της Οικουμένης, ...τα ιερά καί άμωμα δίκαια, οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν δια νά ζήση ησύχως επάνω εις την γήν».

10. Τέλος, στα έργα του δέν καταχωρίζεται κάποιο στοιχείο που να δείχνει την αρνητική στάση του Ρήγα έναντι της χριστιανικής πίστης καί της Ορθόδοξης Εκκλησίας και υπέρ μιάς αθεϊστικής τακτικής του. Το ότι δεν κάνει μνεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο Σύνταγμά του, αυτό δέν σημαίνει μετά τα όσα αναφέραμε ότι ήταν και εναντίον της.

Ι. Η επιστολή, 1 Δεκεμβρίου 1798, του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, όπου καταφέρεται εναντίον της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως του Ρήγα.

ΙΙ. Η επιστολή, 22 Ιουνίου 1998, της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα προς τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο σχετικά με την άρση της καταδίκης του Συντάγματος του Ρήγα.

ΙΙΙ. Το απαντητικό έγγραφο, 5 Αυγούστου 1998, της Αρχιγραμματείας της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Η επιστολή του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ έχει δημοσιευθεί στο βιβλίο Γ. Γ. Παπαδοπούλου, Τα κατά τον αοίδημον πρωταθλητήν του ιερού των Ελλήνων αγώνος τον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριον τον Ε΄, Εν Αθήναις 1866, τόμ. Β΄, σελ. 498-499. Στο Παράρτημα της εργασίας καταχωρίζεται ολόκληρος η επιστολή του Γρηγορίου Ε΄, καθώς και το πρόσφατο, 22 Ιουνίου 1998, έγγραφο της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα προς τον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως κο Βαρθολομαίο με το οποίο αιτούσε την άρση της καταδίκης του Συντάγματος του Ρήγα, καθώς και η απάντηση της Αρχιγραμματείας του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Βλ. Αστ. Αργυρίου, «Η ιδεολογική σημασία των κρίσεων του Κυρίλλου Λαυριώτη εναντίον του Ρήγα», Υπέρεια, τόμ. 1, Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου "Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγα"(Βελεστίνο 1986), Αθήνα 1990, σελ. 407-415 και Ι. Μπολανάκη, «Η θρησκευτικότητα του Ρήγα Βελεστινλή», Υπέρεια τόμ. 2, Πρακτικά Β΄Συνεδρίου "Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας", (Βελεστίνο 1992), Αθήνα 1994, σελ. 635-642,

Χριστ. Περραιβού, Ιστορία Σουλίου και Πάργας..., Βενετία 1815, σελ. 94-96.

Βλ. Ανωνύμου του ΄Ελληνος, Ελληνική Νομαρχία, ήτοι λόγος περί ελευθερίας, Εν Ιταλία 1806, επανέκδ. Κάκτος, Αθήνα 1968, σελ. 98 κ. εξ.

Ιωαν. Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας, Εν Ναυπλίω 1834, σελ. 95. Εντύπωση προκαλεί που δεν αναφέρονται τα υποτιθέμενα κείμενα που έγραψε ο Ρήγας κατά του Ιερατείου. Κι' αυτό το σημειώνουμε διότι η συστηματική έρευνα των έργων του Ρήγα δεν διαπιστώνει να «έγραψεν ούτος κατά του Ιερατείου». Επί πλέον, κάνει λάθος ο Φιλήμων όταν γράφει ότι η «Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως αφώρισε» τον Ρήγα. Διότι ουδέποτε υπήρξε μιά καταδικαστική Συνοδική απόφαση, ένας αφορισμός για τον Ρήγα και τα έργα του.

Πρβλ. Γιάννη Μπολανάκη, «Η θρησκευτικότητα του Ρήγα Βελεστινλή», Υπέρεια τόμ. 2, Μέρος Β΄, Πρακτικά Β΄Συνεδρίου "Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας"(Βελεστίνο 1992), Αθήνα 1994, σελ. 635-642.

Ρήγα Βελεστινλή, Φυσικής απάνθισμα δια τους αγχίνους και φιλομαθείς Έλληνας εκ της Γερμανικής και Γαλλικής διαλέκτου ερρανισθέν, Εν Βιέννη 1790. Φωτομηχανική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1991 με την προσθήκη ευρετηρίου. Πρβλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Η Γαλλική "Encyclopedie" ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα "Φυσικής απάνθισμα», Ο Ερανιστής, τόμ. 21, 1997, σελ. 95-128.

Βλ. Λέανδρου Βρανούση, Ρήγας, Απαντα Νεοελλήνων Κλασσικών, Αθήνα 1968, τόμ. 2, σελ. 682-683. Επίσης,

Ενδιαφέρουσες είναι οι σχετικές παρατηρήσεις του Βρανούση ότι οι απόψεις που έχουν διατυπωθεί πως «ο Ρήγας είχε ιδρύσει μυστική Εταιρεία κατά τα τεκτονικά πρότυπα (μυστικοπαθής αοριστία αρχών και στόχων, διαδοχικά στάδια κατηχήσεως, ιεράρχηση "μεμυημένων"σε βαθμίδες κτλ.) δεν επιβεβαιώνονται από καμμιά αξιόπιστη μαρτυρία. Οι λεγόμενες "τεκτονικές παραδόσεις" ατεκμηρίωτες πάντοτε, αποδεικνύονται, όλες, υστερογενείς». Λ. Βρανούση, «Η Σημαία, το Εθνόσημα και η Σφραγία της " ΄Ελληνικής Δημοκρατίας"του Ρήγα», Αθήνα 1992, σελ. 364, ανάτυπο από τον 8ο τόμο του Δελτίου Εραλδικής και Γενεαλογικής Εταιρείας Ελλάδος.

Ας σημειωθεί ότι ο όρκος στον Θούριο δίδεται φανερά, δημόσια από τους επαναστατημένους ραγιάδες, κι όχι κρυφά, όπως στις τεκτονικές και άλλες μυστικές εταιρείες. Πρβλ. Απ. Δασκαλάκη, Τα επαναστατικά τραγούδια του Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1977, σελ. 46.

Βλ. Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων, Αθήνησιν 1891, φωτομηχανική επανέξκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, (επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλου), Αθήνα 1996, σελ. 65.

Βλ. Κων. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα 1930, φωτομηχανική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την προσθήκη ευρετηρίου (επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλου), Αθήνα 1997, σελ.145-149.

Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, «Τα Επαναστατικά», ό. π., σελ. 17.