Οι λαοί του Βαλκανικού χώρου κατά τα τέλη του 18ου αιώνα στέναζαν κατά από την απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου και των κατά τόπους εκπροσώπων του και όπως χαρακτηριστικά ο Ρήγας διακηρύσσει στην Επαναστατική του Προκήρυξη «κανένας, οποιασδήποτε τάξεως και θρησκείας δεν είναι σίγουρος μήτε δια την ζωήν του, μήτε δια την τιμήν του, μήτε δια τα υποστατικά του». Επί πλέον προσθέτει ότι «ο πλέον ήσυχος, ο πλέον αθώος, ο πλέον τίμιος πολίτης κινδυνεύει κάθε στιγμήν να γίνη ελεεινή θυσία της τυραννικής φαντασίας ή των αγρίων τοποτηρητών και αναξίων μεγιστάνων του Τυράννου». Τόνιζε ωστόσο ότι όλοι αυτοί οι εκπρόσωποι του σουλτάνου μένουν ατιμώρητοι «χωρίς καμμίαν εξέτασιν χωρίς καμμίαν κρίσιν». Μάλιστα στον Θούριο του ο Ρήγας διεκτραγωδεί την κατάσταση αυτή επισημαίνοντας ότι όλοι οι λαοί του Βαλκανικού χώρου ακόμη και οι Τούρκοι γίνονται θύματα αυτής της απολυταρχικής εξουσίας:

«Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,

σκοτώθηκαν κι αγάδες, με άδικον σπαθί.

κι αμέτρητ' άλλοι τόσοι και Τούρκοι και Ρωμιοί,

ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμμιά 'φορμή», (στίχ. 17-20).

Και ο Ρήγας Βελεστινλής, ως πραγματικός επαναστάτης γνώστης της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατίας και μελετητής του Ρουσσώ και του Μοντεσκιέ τονίζει στην Επαναστατική του Προκήρυξη ότι όλα τα δεινά του σκλαβωμένων λαών των Βαλκανίων «προέρχονται από την κακήν και αχρειεστάτην διοίκησιν από την στέρησιν καλών νόμων». Γι' αυτό και ετοίμασε ένα συγκεκριμένο επαναστατικό σχέδιο, ώστε ο σκλαβωμένος λαός των Βαλκανίων «να εγείρη ανδρείως τον καταβεβαρημένον τράχηλόν του και ενοπλίζοντας εμμανώς τους βραχίονας του με τα άρματα της εκδικήσεως και της απελπισίας να εκβοήση μεγαλοφώνως ενώπιον πάσης της Οικουμένης, με βροντώδη φωνήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια, οπού θεόθεν τω εχαρίσθησαν δια να ζήση ησύχως επάνω εις την γήν». ΄Ηξερε ο Ρήγας ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται. Αποκτιέται με αγώνα, με επανάσταση, γκρεμίζοντας της απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου και των πασάδων του και δημιουργώντας στη θέση τους τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», τη νέα πολιτική πραγματικότητα στηριγμένη στο δημοκρατικό πνεύμα, στην αντιπροσωπευτική πολιτεία, όπου θα τηρούνται οι βασικές αρχές των «Δικαίων του Ανθρώπου» και του Συντάγματος του.

Το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα

Για το σκοπό αυτό ο Ρήγας μεθοδικά προετοίμασε το επαναστατικό του σχέδιο. Πρώτα θέλησε να εξυψώσει το φρόνημα των σκλαβωμένων με τον ενθουσιώδη Θούριό του, που κυκλοφόρησε κυρίως σε χειρόγραφη μορφή. Δεν απαντιέται στην ιστορία των λαών σαν του Θουρίου τη διάδοση και εξάπλωση στον Βαλκανικό χώρο. Ο Ρήγας τόνιζε ότι είναι καλλίτερα μιας ώρας ελεύθερης ζωής παρά σαράντα χρόνια σκλαβιάς και ότι πάνω και από τη ζωή το ύψιστο αγαθό του ανθρώπου είναι η ελευθερία. Και το μήνυμά του το απευθύνει σε όλους τους λαούς του Βαλκανικού χώρου:

«Βουλγάροι κι' Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,

Αράπηδες και άσπροι με μια κοινή ορμή,

Για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί,

Πως είμασθ' αντρειωμένοι παντού να ξακουσθή», (στίχ. 45-48),

τονίζοντας παράλληλα και την ελευθερία της πίστης του κάθε ανθρώπου, την ανεξιθρησκεία,

«στην πίστιν καθένας ελεύθερος να ζή», (στίχ. 43).

Επίσης, ο Ρήγας στο επαναστατικό του έργο χρησιμοποίησε και τον ψυχολογικό παράγοντα για να πετύχει τους σκοπούς του. ΄Επρεπε να καταρρίψει, ως μύθο, την διάχυτη πεποίθηση ότι τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν ανίκητα, γι' αυτό και φέρνει το συγκεκριμένο παράδειγμα των "Γκιρζιανλήδων", που επαναστάτησαν στην περιοχή της Θράκης. Βροντοφωνεί στον Θούριό του πώς ο Σουλτάνος δεν είναι τόσο δυνατός, όσο οι σκλαβωμένοι νομίζουν:

«Ποτέ μην στοχασθήτε πως είναι δυνατός

Καρδιοχτυπά και τρέμει σαν λαγός κι αυτός

Τριακόσιοι Γκιρζιανλήδες τον έκαμαν να διή

Πως δεν μπορεί με τόπια, μπροστά τους να εβγή»,

(Θούριος, στίχ. 111-114).

Για την προετοιμασία του ένοπλου αγώνα της επανάστασης, ο Ρήγας μετέφρασε το εγχειρίδιο περί πολεμικής τέχνης του Αυστριακού στρατάρχη von Khevenhueller (1683-1744) και το τυπώνει με τον τίτλο «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον». Σκοπός της μετάφρασης ήταν να υπάρχει ένα εγχειρίδιο για να εκπαιδευθούν και οι επαναστατημένοι σκλάβοι στην πολεμική τέχνη όπως εκπαιδεύονταν και τα στρατεύματα του Σουλτάνου. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο ο Ρήγας θα εμψύχωνε του επαναστάτες, οι οποίοι θα γνώριζαν πλέον ότι εκπαιδεύονταν στη στρατιωτική τέχνη όπως και οι αντίπαλοί τους.

Για το πόσο σημαντική ήταν αυτή η ενέργεια του Ρήγα, να μεταφράσει δηλαδή και να τυπώσει το βιβλίο με την σύγχρονη πολεμική τέχνη, δείχνεται από το τι διατυπώνει ο Ανώνυμος ο ΄Ελλην στην Ελληνική Νομαρχία του, στα 1806, μόλις οκτώ χρόνια μετά το μαρτύριο του Ρήγα. Χαρακτηριστικά γράφει ότι «των αρμάτων η επιστήμη είναι διεξοδικωτάτη καί χρειάζεται έν πόνημα όχι μικρόν περί αυτής, δια το οποίον οι νυν Ελληνες μεγάλην χρείαν έχουσι καί άμποτες κανένας φιλογενής να το κατορθώση, δια νά μαθωσιν όλοι, πόσον η τέχνη του πολέμου είναι μεγάλη». Κι' ο Ρήγας είχε την προνοητικότητα να το εκδώσει, ήδη, στα 1797, γιατί ως πραγματικός επαναστάτης και ηγέτης, γνώριζε πολύ καλά την αναγκαιότητά του. Γι΄ αυτό στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της φυσιογνωμίας του αναφέρεται πως ήταν και στρατιωτικός νους.

Σχετικά τώρα με το στρατιωτικό μέρος του επαναστατικού του σχεδίου, διαπιστώνεται από τα ανακριτικά έγγραφα Λεγράνδ και Αμάντου ότι ο Ρήγας Βελεστινλής σχεδίαζε την έναρξη της επανάστασης του από τις περιοχές της Μάνης όπου βρίσκονταν οι εμπειροπόλεμοι Μανιάτες. Μετά θα προχωρούσε να ελευθερώσει την υπόλοιπο Πελοπόννησο και με την παράλληλη στρατιωτική εκπαίδευση των υποδούλων θα βάδιζε προς την ΄Ηπειρο, όπου ανθούσε το άλλο μέρος του εμπειροπόλεμου ελληνικού πληθυσμού, οι Σουλιώτες. Από εκεί θα προχωρούσε, σα σε τόξο, να επαναστατήσει και να ελευθερώσει την υπόλοιπο Ελλάδα και τις άλλες Βαλκανικές περιοχές της Αλβανίας, Σερβίας, Βουλγαρίας, Βλαχίας.

Ένα άλλο πρωτόγνωρο στοιχείο ήταν ότι ο Ρήγας στήριζε την επανάστασή του στις ντόπιες, γηγενείς δυνάμεις των σκλαβωμένων κι όχι στη βοήθεια των μεγάλων της εποχής του. Πουθενά στα έργα του, στον Θούριο του, δεν κάνει έκκληση για βοήθεια στην επανάστασή του στις μεγάλες τότε δυνάμεις. Ο Ρήγας γνώριζε ότι οι ξένες δυνάμεις ενδιαφέρονται για τα συμφέροντά τους κι' όχι για τα συμφέροντα των σκλαβωμένων. Νωπές θα ήταν στον Ρήγα οι εμπειρίες από τα Ορλωφικά, (1769-1770), και ακόμη πιο νωπές οι συνθήκες Σιστόβ, 4 Αυγούτου 1791, και Ιασίου, 9 Ιανουαρίου 1792, μεταξύ του Σουλτάνου και της Αυστρίας και Ρωσίας αντίστοιχα.

Η Νέα Πολιτική Διοίκηση του Ρήγα

Το επαναστατικό, όμως, σχέδιο του Ρήγα δεν σταματούσε στην έκρηξη της επανάστασης, όπως συνήθως συμβαίνει στις εξεγέρσεις. Προχωρούσε και στην εδραίωσή της, στις περιοχές που θα ελευθέρωνε από την Οθωμανική τυραννία, δημιουργώντας νέο πολιτειακό καθεστώς, τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση». Ο Ρήγας έδινε μεγάλη σημασία στο τι θα γίνει αμέσως μετά τη στρατιωτική νίκη. Πίστευε ότι η αναρχία είναι μορφή τυραννίας, όπως το τονίζει και στο Θούριό του. Για τον λόγο αυτό ετοίμασε το Σύνταγμά του, για να είναι το κράτος έτοιμο, μετά την στρατιωτική νίκη, να διοικηθεί με ένα συγκεκριμένο δημοκρατικό Σύνταγμα. Ο Ρήγας μετέφρασε από το γαλλικό Σύνταγμα το 1793 και μέρος του 1795 και δημιούργησε το δικό του Σύνταγμα που αποκάλεσε «Νέα Πολιτική Διοίκησις», που περιέχει την Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου, και το κυρίως Σύνταγμα, όπου, ωστόσο, προσέθεσε και πολλά δικά του κείμενα, τα οποία δείχνουν την πρωτοποριακή πολιτική σκέψη του, στην εδραίωση και οργάνωση του κράτους του.

Για το πόσο προνοητικός ήταν ο Ρήγας με τις ανωτέρω ενέργειες να έχει έτοιμο ένα σχέδιο Συντάγματος για το κράτος του μετά την επανάσταση διαπιστώνεται από όσα γράφει αργότερα ο Αδαμάντιος Κοράης. Συγκεκριμένα σημειώνει ότι «το δύσκολον όμως της επιχειρήσεως στέκει όχι μόνον εις την σύντριψιν του τυραννικού ζυγού, αλλά πολύ πλέον εις την σύνδεσιν και εναρμόνισιν νέα πολιτείας τοιαύτης, της οποίας οι πολίται μήτε να υποτάσσωνται μήτε να κινδυνεύουσιν του λοιπού να υποταχθώσιν εις κανέν' άλλον ζυγόν παρά τον ζυγόν των νόμων».

Ο Ρήγας στήριζε τη νέα πολιτική κατάσταση στη δημοκρατία με αιρετή εκλογή των αρχόντων και όχι στην κληρονομική εξουσία. Μάλιστα καταχωρίζει και διατάξεις (Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 35), για την προάσπιση της δημοκρατίας από τους εχθρούς της, οι οποίοι θα επιχειρούσαν να την καταλύσουν. ΄Ηθελε να δημιουργήσει μία νέα τάξη πραγμάτων στο Βαλκανικό χώρο με την εφαρμογή του δημοκρατικού Συντάγματος και των Δικαίων του ανθρώπου. Για το κράτος του, εξάλλου, εκτύπωσε και τη Χάρτα του. ΄Ηθελε να έχει έτοιμο ένα χάρτη του χώρου που θα λευτέρωνε και θα δημιουργούσε τη δημοκρατία του, με τις επαρχίες και τις τοπαρχίες της. Η Χάρτα του θα ήταν ένα βοηθητικό εργαλείο της «Νέας Πολιτικής Διοικήσεως» του, του Συντάγματός του, όπως διατυπώνεται στα πρόσφατα αποτελέσματα της έρευνά μας , μετά την ενασχόληση μας με την επανέκδοση της Χάρτας και τη σύνταξη του ευρετηρίου των ονομάτων της.

Επίσης, τονίζει την συνεργασία και αλληλεγγύη των λαών, που βρίσκονται στη σκλαβιά, για να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και να μην αδιαφορούν στα προβλήματα του κάθε μέλους. Ο καθένας είναι μέρος του γενικού συνόλου. Μάλιστα, ο Ρήγας ως «όλον» θεωρεί το σύνολο των λαών, οι οποίοι βρίσκονται στον Βαλκανικό χώρο, που θαυμάσια περιγράφει στη Χάρτα του και που πρέπει να συνεργάζονται για το γενικό καλό. Χαρακτηριστικά τονίζει στα Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 34, πως «...δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπή, ότι η τάδε χώρα πολεμείται, δεν με μέλει, διατί εγώ ησυχάζω εις την ιδικήν μου. Αλλ' εγώ πολεμούμαι, όταν η τάδε χώρα πάσχη, ως μέρος του όλου οπού είμαι». Και ο Ρήγας φέρνει παραδείγματα αυτής της σημαντικής προτάσεως του, για να γίνει κατανοητή από τους σκλαβωμένους, δείχνοντας έτσι το πόσο μεθοδικός ήταν στον σχεδιασμό του επαναστατικού του έργου. Συγκεκριμένα γράφει πως «Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο ΄Ελλην. Και τούτος πάλιν δι' εκείνον. Και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και Βλάχον».

Οι χάρτες του Ρήγα πολιτικοί χάρτες του κράτους του

Ο Ρήγας κατά το 1797 εξέδωσε στη Βιέννη τη δωδεκάφυλλη «Χάρτας της Ελλάδος», τη «Νέα Χάρτα της Βλαχίας» και τη «Γενική Χάρτας της Μολδοβίας». Ο Ρήγας δεν ήταν επαγγελματίας χαρτογράφος. Τις εκδόσεις αυτές τις ενέτασσε στο επαναστατικό του σχέδιο, όπως έχουμε υποστηρίξει στις πρόσφατες επανεκδόσεις του χαρτογραφικού έργου του Ρήγα, που συνοδεύονται και με τα αντίστοιχα Ευρετήριά τους, τα οποία μας έδωσαν την ευκαιρία να ανακαλύψουμε τα στοιχεία εκείνα για τα οποία θεωρούνται πλέον ως πολιτικοί χάρτες του δημοκρατικού του κράτους του Βαλκανικού χώρου.

Οι χάρτες του είναι διαιρεμένες σε Επαρχίας και Τοπαρχίες με ιδιαίτερη διαγράμμιση, όπως και τα σύνορα του κράτους του. Σχεδίαζε να τυπώσει επί πλέον και του χάρτες της Βουλγαρίας και της Ιλλυρίας με τις αντίστοιχες Επαρχίες και Τοπαρχίες, όπως έκανε και στους προηγούμενους χάρτες του. Για τον Ρήγα ήταν απαραίτητο να έχει στα χέρια του την πολιτική διαίρεση του Βαλκανικού χώρου που ήταν κάτω από την απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου και επεδίωκε με την επανάστασή του να την ανατρέψει και να δημιουργήσει το ενιαίο δημοκρατικό κράτος στο Βαλκανικό αυτό χώρο. Στη συνέχεια να διοργανώσει τις εκλογές για την εκλογή των αντιπροσώπων κάθε τοπαρχίας και Τοπαρχίας για την Βουλή, σύμφωνα με το Σύνταγμά το, το οποίο είχε την πρόνοια να το έχει έτοιμο, πριν ξεκινήσει για την επανάστασή του.

Σχετικά με την ονομασία του μεγάλου χαρτογραφικού έργου του Βαλκανικού χώρου ως «Χάρτα της Ελλάδος», έχουμε υποστηρίξει κατά την για πρώτη φορά αυθεντική επανέκδοσή της, ότι εκείνη την εποχή στην Βιέννη κάθε εκτύπωση θα έπρεπε να έχει την άδεια του λογοκρίτη της Αυστριακής Αστυνομίας. Και ο Ρήγας κατόρθωσε για έξι μήνες να τυπώνει την Χάρτα του παραπλανώντας την Αστυνομία με την χρησιμοποίηση του τίτλου τις επιπεδογραφίες και τα αρχαία νομίσματα και ότι είναι για επεξήγηση του ταξιδιού του Νέου Αναχάρσιδος. Δεν ήταν δυνατόν να αναγράψει ότι ήταν χάρτης του κράτους του, διότι αμέσως θα συλλαμβάνονταν, παρ' όλο που έθεσε ιδιαίτερη διαγράμμιση για τα σύνορα του κράτους του, όπως έχουμε παρατηρήσει, χωρίς φυσικά να μνημονεύει στο Υπόμνημα της Χάρτας, φύλλο 3, αυτή την ιδιαίτερη διαγράμμιση, κάτι που κάνει για τις διαγραμμίσεις των Επαρχιών και Τοπαρχιών.

Η συμβολική παράσταση του κοιμισμένου λιονταριού με το ρόπαλο του Ηρακλέους στα πόδια και στη ράχη του οποίου επικάθονται τα σύμβολα της εξουσίας του Σουλτάνου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράσταση στο πρώτο φύλλο της Χάρτας με την Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως με το κοιμισμένο λιοντάρι, στη ράχη του οποίου επικάθονται τα σύμβολα της εξουσίας του Σουλτάνου. Όμως ο Ρήγας έχει βάλει στα πόδια του κοιμισμένου λιονταριού το ρόπαλο του Ηρακλέους, που θέλει να πει ότι όταν οι σκλαβωμένοι λαοί του Βαλκανικού χώρου ξυπνήσουν με τον επαναστατικό του Θούριο και αρπάξουν το ρόπαλο - τα άρματα - θα γκρεμίσουν την απολυταρχική εξουσία του Σουλτάνου και θα δημιουργήσουν τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση», τη δημοκρατική πολιτεία. Ο Ρήγας παρόμοια και στους χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας έχει την πολιτική διαίρεση τους σε Τοπαρχίες καθώς επίσης στις παραστάσεις κάτω από την προσωπογραφία του ηγεμόνα έχει θέσει το ρόπαλο του Ηρακλέους, που για πρώτη φορά έχει εντοπισθεί τώρα κατά την επανέκδοσή τους.

Το δημοκρατικό κράτος του Ρήγα

Η ενότητα του Βαλκανικού χώρου κατά την εποχή του Ρήγα διατηρούνταν κάτω από την απολυταρχική, δεσποτική εξουσία του Σουλτάνου. Ο Ρήγας ήθελε να διατηρήσει αυτήν την ενότητα του Βαλκανικού χώρου, αντικαθιστώντας την απολυταρχική εξουσία, στην οποία δεν υπάρχει σεβασμός στα «Δίκαια του Ανθρώπου», στα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως τα περιγράφει στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» του, που περιέχει και το Σύνταγμά του. Θα δημιουργούσε την αντιπροσωπευτική, δημοκρατική πολιτεία, η οποία θα είχε κοινούς νόμους για όλους τους λαούς του Βαλκανικού χώρου. Χαρακτηριστικά Νικόλαος Πανταζόπουλος σημειώνει ότι «το κράτος του Ρήγα θεμελιούται επί της συμμετοχής όλων των υποδούλων εθνοτήτων, βάσει της γενικής ρήτρας της ισότητος-αλληλεγγύης των αποτελουσών αυτό ομάδων, ανεξαρτήτως εθνικής προελεύσεως ή θρησκευτικής πεποιθήσεως»

Εχει σημασία να τονισθεί ότι η δημοκρατική ενοποίηση του Βαλκανικού χώρου θα ήταν αποτέλεσμα όχι της απολυταρχικής εξουσίας, αλλά απόρροια της κοινής θέλησης των λαών να συνυπάρχουν, να έχουν κοινούς νόμους, κοινό σύστημα εκλογής των αντιπροσώπων της κάθε επαρχίας και κοινή διακυβέρνηση, χωρίς διακρίσεις μεταξύ των λαών, αιρετοί άρχοντες, όπως ο Ρήγας είχε την πρόνοια να τα έχει γράψει και να τα έχει έτοιμα για την επομένη ώρα μετά την επανάστασή του. Πίστευε ο Ρήγας ότι η ανυπαρξία των νόμων ήταν η αιτία, όπως σημειώνει στην Επαναστατική Προκήρυξη, τη άθλιας κατάστασης των λαών του Βαλκανικού χώρου. Η διάσπαση των εθνοτήτων εντός του Βαλκανικού χώρου θα ήταν εις βάρος των ίδιων των λαών. ΄Ηθελε τη συνεργασία των λαών του Βαλκανικού χώρου, την δημοκρατική ενοποίησή τους για το καλό όλων, για την ανάπτυξή τους και πρόοδο όλων των λαών.

Σημειώνουμε ότι στον Βαλκανικό χώρο δεν υπήρχαν στεγανά όρια των εθνοτήτων κατά την οθωμανική εξουσία και κατ' επέκταση μετά στην πολιτεία που θα δημιουργούνταν με την επανάσταση του Ρήγα. Το κράτος του θα ήταν όπως τα σημειώνει και ο ίδιος στο Σύνταγμά του, χωρίς διάκριση φυλής, θρησκείας και γλώσσας, δηλ. θα ήταν πολυεθνικό, πολυγλωσσικό και πολυθρησκευτικό.

Στη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» του Ρήγα διακηρύσσονται η ισότητα των πολιτών έναντι των νόμων, η ατομική και εθνική ελευθερία, η ελευθερία έκφρασης των ιδεών, των θρησκευτικών πεποιθήσεων, των συγκεντρώσεων, η ελευθερία του τύπου, η ασφάλεια των πολιτών, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας, η κατάργηση της δουλείας, η αντίσταση στη βία και αδικία κ. ά. Ωστόσο, ο Ρήγας προσέθεσε και πολλά δικά του κείμενα στο Γαλλικό Σύνταγμα του 1793, το οποίο μετέφρασε και είχε ως πρότυπο. Ενδεικτικά μνημονεύονται, η υποχρεωτική εκπαίδευση όχι μόνο των αγοριών αλλά και των κοριτσιών (Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 22), διάταξη που για πρώτη φορά καταχωρίζεται σε Σύνταγμα, η στρατιωτική άσκηση των γυναικών, θεωρούμενος ίσως ο εισηγητής της ισότητας ανδρών και γυναικών στην εποχή του. Η προστασία των πολιτών από την τοκογλυφία, (Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 35 ) η υπεράσπιση της δημοκρατίας από εκείνους που την επιβουλεύονται κ. ά. Ακόμη, τονίζει ότι οι δημοκρατικοί πολίτες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στα κοινά και να υπερασπίζουν τους δημοκρατικούς θεσμούς θεωρώντας την υποχρέωση τους αυτή «ως το πλέον ιερόν από όλα τα χρέη» τους (Δίκαια του Ανθρώπου, άρθρο 35).

Με την επικράτηση της επανάστασής του Ρήγα στη θέση της απολυταρχικής οθωμανικής εξουσίας θα δημιουργούσε τη Νέα Πολιτική Διοίκηση του, τη νέα τάξη πραγμάτων στο Βαλκανικό χώρο, με την εφαρμογή του Δημοκρατικού Καταστατικού Συντάγματος και των Δικαίων του Ανθρώπου. Πρότυπά του ήταν η Γαλλική Επανάσταση και η Δημοκρατία των αρχαίων Αθηνών. Γι' αυτό εξ άλλου και τιμητικά ονομάζει το κράτος του «Ελληνική Δημοκρατία», με την ευρύτερη σημασία και όχι με την σημερινή εθνική. Στήριζε τη νέα πολιτική κατάσταση στη δημοκρατία και όχι στην κληρονομική εξουσία. Ο Ρήγας ήταν εναντίον των τίτλων ευγενείας, όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται στο βιβλίο του «Σχολείον των ντελικάτων εραστών», Βιέννη 1790, σελ. 304, και των προνομίων. Μετά την επανάσταση θα προκήρυσσε εκλογές για την ανάδειξη αιρετών αντιπροσώπων, των βουλευτών, που θα εκλέγονταν αναλογικά από κάθε επαρχία του κράτους του.

Σχετικά τώρα με τις αντιρρήσεις που έχουν εκφρασθεί πως τάχα ο Ρήγας ήθελε τους ΄Ελληνες να έχουν την πρωτοκαθεδρία στο κράτος του, μια και του δίνει την ονομασία «Ελληνική Δημοκρατία», μπορούμε συνοπτικά να πούμε ότι η θέση του Ρήγα για την καθιέρωση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας δίνει απάντηση στην αντίρρηση αυτή. Οι ΄Ελληνες αποτελούσαν μικρή μειοψηφία στο Βαλκανικό χώρο και ως εκ τούτου η αναλογική αντιπροσώπευση τους στη Βουλή του κράτους του θα ήταν μικρή. Εξ άλλο στο άρθρο 25 των «Δικαίων του Ανθρώπου» του γαλλικού προτύπου «Η αυτοκρατορία (κυριαρχία) είναι θεμελιωμένη εις τον λαόν. Αυτή είναι μία, αδιαίρετος, απροσδιόριστος και αναφαίρετος», ο Ρήγας χαρακτηριστικά επεξηγεί ότι δεν είναι υπέρ μίας μερίδας λαού, αλλ' απεναντίας «ο λαός μόνον ημπορεί να προστάζη και όχι ένα μέρος ανθρώπων ή μία πόλις. Και ημπορεί να προστάζη δι' όλα, χωρίς κανένα εμπόδιον».

΄Οσον αφορά τώρα τη θέση του Ρήγα, που προτείνει ως επίσημη γλώσσα του κράτους του αντί της μέχρι τότε επικρατούσης τουρκικής την ελληνική γλώσσα, μπορούμε να πούμε ότι το έκανε από ρεαλιστική τακτική και όχι από σκοπιμότητα. Και τούτο διότι η ελληνική γλώσσα ήταν η πλέον διαδεδομένη στον βαλκανικό χώρο, ως γλώσσα του εμπορίου και της επικοινωνίας και επί πλέον «ως πλέον ευκατάληπτον και εύκολον να σπουδασθή», όπως ο ίδιος ο Ρήγας παρατηρεί στο άρθρο 53 του Συντάγματός του. Εξ άλλου στο Σύνταγμά του καθιερώνει το σεβασμό της γλώσσας και της πίστης του κάθε λαού, που αποτελεί μέρος του κράτους του.

Στο άρθρο 7 του Συντάγματός του τονίζει με έμφαση πως κυρίαρχος λαός του κράτους του μετά την επανάσταση θα είναι όλοι οι κάτοικοι που κατοικούν σ' αυτό «χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και διαλέκτου, ΄Ελληνες, Βούλγαροι, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι, και κάθε άλλο είδος γενεάς». Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Ρήγας θέλει στο κράτος του όλους τους λαούς που κατοικούν ακόμη και τους Τούρκους, διότι και αυτοί υποφέρουν από την απολυταρχική εξουσία του σουλτάνου, όπως τονίζει και στον Θούριό του (Θούριος, στίχ. 17-20).

Ο Ρήγας Βελεστινλής με την επανάσταση, που ετοίμαζε, των σκλαβωμένων Ελλήνων και των άλλων Βαλκανικών λαών, στη θέση της απολυταρχικής οθωμανικής εξουσίας, οραματιζόταν να εγκαθιδρυθεί η «Νέα Πολιτική Διοίκησις», η δημοκρατική του πολιτεία. Ολοι οι συνυπόδουλοι λαοί «χωρίς εξαίρεσιν θρησκείας και γλώσσης», όπως τονίζει στο δεύτερο άρθρο του Συντάγματός του, θα απαρτίσουν την αντιπροσωπευτική πολιτεία, που θα φέρει τον τίτλο «Ελληνική Δημοκρατία», το πολιτικό πρότυπο του πολιτισμού των κλασσικών χρόνων, μοναδικό στην ιστορία των αιώνων και στις παραδόσεις των λαών. Η δημοκρατία ήταν για τον Ρήγα ένα πανανθρώπινο ιδανικό με υπερεθνικές διαστάσεις.

Ολοι οι κάτοικοι της νέας πολιτείας θα ήταν ίσοι έναντι του νόμου, θα επικρατούσε ανεξιθρησκεία και σεβασμός της γλώσσας του κάθε λαού, που θα συμμετείχε στην δημοκρατική πολιτεία, θα νέμονταν τα καλά της δημοκρατικής διακυβερνήσεως, με ασφάλεια της ζωής και της περιουσίας των κατοίκων της. Επίσης, τονίζει την συνεργασία και αλληλεγγύη των λαών, που βρίσκονται στη σκλαβιά, για να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και να μην αδιαφορούν στα προβλήματα του κάθε μέλους. Ο καθένας είναι μέρος του γενικού συνόλου. Μάλιστα, ο Ρήγας ως «όλον» θεωρεί το σύνολο των λαών, οι οποίοι βρίσκονται στον Βαλκανικό χώρο, που θαυμάσια περιγράφει στη Χάρτα του και που πρέπει να συνεργάζονται για το γενικό καλό. Χαρακτηριστικά τονίζει στα «Δίκαια του Ανθρώπου», άρθρο 34, πως «...δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπή, ότι η τάδε χώρα πολεμείται, δεν με μέλει, διατί εγώ ησυχάζω εις την ιδικήν μου. Αλλ' εγώ πολεμούμαι, όταν η τάδε χώρα πάσχη, ως μέρος του όλου οπού είμαι». Και ο Ρήγας φέρνει παραδείγματα αυτής της σημαντικής προτάσεως του, για να γίνει κατανοητή από τους σκλαβωμένους, δείχνοντας έτσι το πόσο μεθοδικός ήταν στο σχεδιασμό του επαναστατικού του έργου. Συγκεκριμένα γράφει πως «Ο Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο ΄Ελλην. Και τούτος πάλιν δι' εκείνον. Και αμφότεροι δια τον Αλβανόν και Βλάχον».

Εάν κανείς μελετήσει τα επαναστατικά έργα του Ρήγα Βελεστινλή, Νέα Πολιτική Διοίκησις και Θούριος, καθώς και τα έγγραφα σύλληψης, ανάκρισης, φυλάκισης του είναι δυνατόν να κατανοήσει το όραμα του Ρήγα Βελεστινλή- με την επανάστασή του ήθελε να δημιουργήσει μετά το γκρέμισμα της απολυταρχικής εξουσίας του Σουλτάνου μία δημοκρατική πολιτεία στον Βαλκανικό χώρο. Με τη δημοκρατική αυτή ενοποίηση του Βαλκανικού χώρου, όπως ήταν στο επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα, ίσως αποφεύγονταν η επακολουθήσασα ανάπτυξη των εθνικισμών στο Βαλκανικό χώρο, μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, που αποτέλεσε την αρχή των εθνικοτήτων.

--------------------------------------------------------------------------------

Σχετικά βλ. τις εκδόσεις της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως με παράλληλη αναγραφή του γαλλικού προτύπου, που περιέχουν την Επαναστατική Προκήρυξη, τα Δίκαια του Ανθρώπου και το Σύνταγμα, στους Λ. Βρανούση, Ρήγας, ΄Απαντα Νεοελλήνων Κλασσικών, Αθήνα 1968, τόμ. 2, σελ. 673 κ. εξ. και Απ. Δασκαλάκη, Το πολίτευμα του Ρήγα Βελεστινλή, Εκδόσεις Βαγιονάκη, Αθήναι 1976, σελ. 74 κ. εξ.

Σημειώνουμε ότι ο Ρήγας στο βιβλίο του Φυσικής απάνθισμα, Βιέννη 1790, στον πρόλογό του «Προς τους αναγνώστας» παραθέτει κομμάτια στα γαλλικά από το έργο του Ρουσσώ «Αιμίλιος», και επί πλέον στο τέλος του βιβλίου έχει καταχωρίσει μία είδηση στην οποία αναφέρει ότι έχει μισοτελειώσει τη μετάφραση του έργου του Μοντεσκιέ, Το Πνεύμα των Νόμων.

Βλ. Cl. Fauriel, Chants populaires de la Grece moderne, Paris 1825, τόμ. 2, σελ. 15 κ. εξ., ο οποίος περιέλαβε στα δημοτικά τραγούδια και τον Θούριο δείγμα της πλατιάς του διάδοσης και εξάπλωσης.

Ο Ρήγας τους μνημονεύει, ακόμη και στη Χάρτα του, φύλλο 8, ανατολικά του Στρυμώνος ποταμού, στα βουνά του Παγγαίου, όπου γράφει, σχετικά «Εδώ εμφωλεύουν οι Γκιρντζαλήδες». Επίσης στην Εφημερίδα 1797, σελ. 128, της Βιέννης των αδελφών Πούλιου σημειώνεται: «Αι ειδήσεις από το Παραδούναβι γράφουν ότι ο Πασβαντζιόγλος ενωθείς μετά των Γκριζιαλίδων υπόταξε διάφορα μέρη, και μάλιστα εις τον μέγαν Τούρναβον, επροξένησε μεγάλον κακόν, με το να τω αντισταθώσιν οι εκεί εγκάτοικοι. ΄Οθεν η μεγάλη δύναμις τούτων των ζωρμπάδων επροξένησε μεγάλον φόβον εις όλα τα εκεί πλησιόχωρα μέρη».

Το βιβλίο αυτό του Ρήγα δεν κυκλοφόρησε διότι κατασχέθηκε από την Αυστριακή Αστυνομία. ΄Ο,τι γνωρίζουμε είναι γνωστό από τα ανακριτικά έγγραφα των Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτςη Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2000, σελ. 67, όπου αναγράφεται ότι το «περί στρατιωτικών κανόνων πραγματευόμενον έργον το επιγραφόμενον "ο στρατάρχης Κεβενχύλλερ"» είχε και κείμενο καθώς και άσματα. Επίσης, τα έγγραφα του Κων. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1997, σελ. 165 και 185, όπου αποκαλείται «Εγκόλπιον», το οποίο περιείχε «τους πολεμικούς κανονισμούς».

Βλ. Ανωνύμου του ΄Ελληνος, Ελληνική Νομαρχία, ήτοι λόγος περί ελευθερίας, Εν Ιταλία 1806, Φιλολογική απομνημείωση, κείμενο-σχόλια-εισαγωγή Γ. Βαλέτας, Μελετήματα Ν.Α.Βέης-Μ.Σιγούρος, τέταρτη έκδοση, Αποσπερίτης, Αθήνα 1982, σελ. 78. Μάλιστα, ο συγγραφέας αφιερώνει την έκδοση «εις τον τύμβον του Μεγάλου και Αειμνήτου Ελληνος Ρήγα, του υπέρ της σωτηρίας της Ελλάδος εσφαγιασθέντος».

Βλ. Αιμ. Λεγράνδ, Ανέκδοτα έγγραφα..., ό. π., σελ. 11, και 71 και Κων. Αμάντου, Ανέκδοτα έγγραφα..., ό. π, σελ. 155 και 179.

Χαρακτηριστικά διερωτάται ο Ρήγας στον Θούριό του μέχρι πότε θα μένουν αδρανείς οι εμπειροπόλεμοι πληθυσμοί των Μανιατών και Σουλιωτών, για να τούς ωθήσει στον πραγματικό επαναστατικό αγώνα που ετοίμαζε:

«Σουλιώτες και Μανιάτες, λιοντάρια ξακουστά,

ώς πότε στες σπηλιές σας κοιμάσθε σφαλιστά;» (Θούριος, στίχ. 63-64)

Ισως ο Ρήγας θα γνώριζε και το σχετικό λαϊκό άσμα της πλησίον του Βελεστίνου Γούρας, που μνημονεύεται από τον Νικ. Πανταζόπουλο, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελετσίνου-Ρήγα, β ΄ έκδ. 2000, σελ. 77:

«ο ξένος ποτές το καλό του αλλουνού δε θέλει,

κι'αλλί που καρτερεί να φάη από ξένο καρβέλι

κι'αλλί που καρτερεί να πιή από ξένο βουστέλι».

Βλ. Τ. Γριτσόπουλος, Τα Ορλωφικά. Η εν Πελοποννήσω επανάστασις του 1770 και τα επακόλουθα αυτής, Αθήναι 1967.

Ο Ρήγας μάλιστα σημειώνει στη Χάρτα του, φύλλο 11, στην Βουλγαρία πλησίον του Δουνάβεως ποταμού, με τα σύμβολα της ειρήνης «Οίσκος. Συστόβ 1791», τη γενομένη συνθήκη ειρήνης μεταξύ Αυστρίας και Οθωμανικής Πύλης.

«Γιατί κ' η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά», Θούριος, 1797, στίχ. 27. Ο Ρήγας διατυπώνει την πολιτική του αντίληψη σχετικά με την αναρχία, της οποίας οι πολιτικές αντιλήψεις σε όλες τις εποχές εκφράζονται από ανθρώπους, οι οποίοι θέλουν μόνο να γκρεμίσουν, αλλά δεν χτίζουν, δεν προτείνουν ένα συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραμμα. Ο Ρήγας το αποτόλμησε, πρότεινε και επιχείρησε να το εφαρμόσει, γι' αυτό και κατατάσσεται στις μεγάλες φυσιογνωμίες του Βαλκανικού χώρου.

Αδαμ. Κοραής, Προλεγόμενα εις Β΄ έκδοσιν του Βεκκαρίου, Περί αδικημάτων και ποινών, Εν Παρισίοις 1823, σελ. νβ΄.

Μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος του άρθρου αυτού είναι προσθήκη του Ρήγα.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα, επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Johann Christian von Engel, ο Ρήγας ετοίμαζε λεπτομερείς χάρτες και για τις υπόλοιπες περιοχές του κράτους του, της Βουλγαρίας και Σερβίας. Βλ. Γ. Λάϊος, «Οι χάρτες του Ρήγα. ΄Ερευνα επί νέων πηγών», Δελτίο Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας, τόμ. 14, 1960, σελ. 298.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η "Χάρτα της Ελλάδος" του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998, σελ. 50.

Από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα πραγματοποιείται αυθεντική επανέκδοση των χαρτών Βλαχίας και Μολδαβίας με την προσθήκη Ευρετηρίου, Σχόλια και Επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλου, Αθήνα 2004.

Νικόλαος Πανταζόπουλος, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, β΄ έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2000, σελ. 88.

Χαρακτηριστικά ο Κοραής παρατηρεί ότι «όπου εισχωρήσουν προνόμια, εκεί νόμοι δεν ισχύουν, και όπου νόμοι δεν ισχύουν, εκεί μη προσμένης δικαιοσύνην από τα δικαστήρια», Βλ. Αδαμ. Κοραής, Προλεγόμενα εις δευτέραν έκδοσιν Βεκκαρίου Περί αδικημάτων και ποινών, Εν Παρισίοις 1823, σελ. μζ΄.

« Ο Ρήγας είναι η συνισταμένη όλων των ρευμάτων όσα συναντούμε σ' αυτή την εποχή μέσα στον ελληνισμό» σύμφωνα με τον Κ. Θ. Δημαρά, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όγδοη έκδοση, ΄Ικαρος, Αθήνα 1987, σελ. 166.

Όπως χαρακτηριστικά παρατηρεί ο καθηγητής Νικόλαος Πανταζόπουλος «ο Ρήγας προχωρούσε πέρα από τις διακηρύξεις της Γαλλικής Επαναστάσεως, που αναγνωρίζει πολιτικά και ατομικά δικαιώματα στη μονάδα, τον πολίτη και όχι στην ομάδα δηλαδή στις μειονότητες. Γινόταν έτσι ο Πρόδρομος της Οικουμενικής Διακηρύξεως των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948, η οποία καθώς είναι γνωστό, αναγνωρίζει ανθρώπινα δικαιώματα με το ίδιο όπως ο Ρήγας πνεύμα σε μικρές ή μεγάλες ομάδες, όπως είναι οι Communities και Societies».Βλ. Νικ. Πανταζοπούλου, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, ό. π., σελ. 106.

Βλ. Κωνστ. Τριανταφυλλόπουλος, «Ο αγών της Ελληνικής ανεξαρτησίας και η αρχή των ενθικοτήτων», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, τόμ. 23, 1948, σελ. 99-123.