Ο επαναστάτης και οραματιστής της δημοκρατικής πολιτείας του Βαλκανικού χώρου, Ρήγας Βελεστινλής είχε μιά σημαντική συγγραφική δημιουργία στα επτά χρόνια, από το 1790, που εμφανίζεται στα Ελληνικά Γράμματα, μέχρι το 1797, τη σύλληψή του και τη θανάτωσή του. Μελετώντας το συγγραφικό του αυτό έργο διαπιστώνεται ότι πολλές φορές κάνει αναφορά στη γενέτειρά του, το Βελεστίνο καθώς και στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας. Η διαπίστωση αυτή μας προσφέρει αφ' ενός επιστημονικά στοιχεία για την τεκμηρίωση της ντόπιας καταγωγής του Ρήγα, αφ' ετέρου μας δίνει διδάγματα πως θα πρέπει κανείς να τιμά τη γενέτειρά του και να καταγράφει τα ιστορικά της στοιχεία, τα οποία θα είναι χρήσιμα στους μελετητές και γενικώτερα θα συμβάλλουν στην ιστορική αυτογνωσία.

  Στην καταγραφή αυτή των πληροφοριών για τη γενέτειρά του, σχεδιάζοντας, μάλιστα, και το τοπογραφικό διάγραμμά της, ίσως, να παρορμήθηκε από τους Θεσσαλούς συμπατριώτες του, των εκ Μηλεών Πηλίου καταγομένων, Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγορίου Κωνσταντά, οι οποίοι στη Νεωτερική Γεωγραφία τους γράφουν λεπτομερέστερα για το Πήλιο με την υπόδειξη»με το να είναι πατρίδα μας, και έχομεν ολίγη ιδέα αυτής, και χρέος να ειπούμεν εκείνο οπού ηξεύρομεν δια να το μάθουν και άλλοι οπού δεν το ηξεύρουν». Και προσθέτουν στο κείμενό τους χαρακτηριστικά πως «προς τούτοις να δώσωμεν και παράδειγμα εις τους λοιπούς λογιωτάτους μας. Αν μας μιμηθούν και άλλοι και περιγράψη καθένας τον τόπο οπού εγεννήθηκε... ιστορώντας καθένας χώραις και χωριά έχει ο τόπος του, τι διοιίκησι... αυτό αν φιλοτιμηθούν αυτήν την καλή και επαινετή φιλοτιμία και το κάμουν όλοι, να οπού αποχτώμεν και ημείς μιά χωρογραφία του τόπου μας, πράγμα αναγκαιότατο και ωφελιμότατο εις όλους» .

  Ο Ρήγας, ως γνωστόν, γεννήθηκε στο Βελεστίνο το 1757, όπως αυτό συμπεραίνεται από τα έγγραφα της ανακρίσεως του, όπου ο ίδιος δηλώνει ότι το 1797 ήταν σαράντα ετών . Θα έφυγε από το Βελεστίνο, μετά τις εγκύκλιες σπουδές του για τη Ζαγορά του Πηλίου και στη συνέχεια για την Κωνσταντινούπολη σε ηλικία περίπου δεκαοκτώ-είκοσι ετών ή και μεγαλύτερος, όπως αυτό συμπεραίνεται απο τις πολλές και λεπτομερείς προσωπικές πληροφορίες που παραθέτει για τη γενετειρά του το Βελεστίνο και τη Θεσσαλία γενικότερα. Τη γενέτειρά του έκτοτε δεν την ξαναείδε, παρόλο που υπάρχει πληροφορία του ΄Αλτερ, πως τάχα ο Ρήγας επισκέφθηκε τις τουρκικές επαρχίες για το σχεδιασμό της Χάρτας του. ΄Ομως, η οποία πληροφορία αυτή μετά τις πρόσφατες έρευνες μας σχετικά με τα πρότυπά και τα νέα στοιχεία της Χάρτας δεν ευσταθεί .

  Η κατωτέρω μελέτη δείχνει τα βιώματα και τις μνήμες που πήρε μαζί του ο Ρήγας από τη γενέτειρά του, το Βελεστίνο, και τη Θεσσαλία, που αργότερα τα παραθέτει διάσπαρτα στο έργο του, επισημαίνοντας πως πρέπει να τιμούμε τη γενέθλια γή και να τονίζουμε τα ιστορικά της στοιχεία.

Α΄. ΤΟ ΒΕΛΕΣΤΙΝΟ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

  Η διερεύνηση των έργων του Ρήγα Βελεστινλή έδειξε ότι, ήδη, από τα πρώτα του έργα, τα οποία τύπωσε το 1790, κατά την πρώτη επίσκεψή του στη Βιέννη, γίνεται αναφορά στη γενέτειρά του. Ακολουθούν αναφορές και στα υπόλοιπα έργα.

  Το όνομά του

  Και πρώτα-πρώτα, ο Ρήγας χρησιμοποίησε ως επώνυμο του το «Βελεστινλής», ο καταγόμενος, δηλαδή, από το Βελεστίνο, το όνομα της γενέτειράς του, κατα τη συνήθεια των λογίων της εποχής. Επί πλέον προσέθεσε στο όνομά του και την ευρύτερη περιοχή του Βελεστίνου, της Θεσσαλίας, γι' αυτό πάντοτε αναγράφει στα βιβλία του ότι εξεδώθησαν «παρά Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού» . Ο αναγνώστης θα το δεί στους τίτλους των έργων του που παρατίθενται.

  Στο βιβλίο του «Φυσικής Απάνθισμα»

  Ο Ρήγας κάνει την πρώτη του αναφορά στο Βελεστίνο στο βιβλίο του Φυσικής Απάνθισμα. Στο κεφ. με τίτλο «Περί των πυρίνων φαινομένων εν τω αέρι», όπου αναφέρεται στην εμφάνιση των βρυκολάκων, των πυρίνων φαινομένων από τις αναθυμιάσεις των θαπτομένων σωμάτων, καταχωρίζει μιά υποσημείωση, αναφέροντας ένα γεγονός του Βελεστίνου που συνέβαινε στο χριστιανικό νεκροταφείο, το οποίο εβρίσκετο εκεί που είναι και το σημερινό νεκροταφείο του Βελεστίνου. Γράφει ο Ρήγας:

  «Εις την επαρχίαν Δημητριάδος πόλιν Βελεστίνον, φαίνονται συχνά τοιαύται φλόγαι εκεί οπού θάπτουν τους νεκρούς, η αμάθεια βιάζει τους κριτάς να διορίσουν ανθρώπους, να ευγάλουν τα νεωστί θαμμένα σώματα, και να τα καύσουν, λέγοντες πως είναι βρυκόλάκοι, και δεν αφίνουν τα σύννεφα να βρέξουν, και άλλαις παρόμοιαις μωρολογίαις. Οι χριστιανοί όμως απέφυγαν το κάψιμο των συγγενών τους, εφευρόντες μίαν μέθοδον εις το να αναλύουν εύκολα τους νεκρούς των. Τους πλένουν προ της ταφής με νερόν ασβέστου ασβέστης, άλλοι δε τους χύνουν εις το στόμα, και εις σαράντα ημέρας αναλύουν» .

  Στην υποσημείωση αυτή ο Ρήγας μας πληροφορεί για τη γενέτειρά του ότι είχε «κριτή» (=δικαστή) και πως οι χριστιανοί κατοικούσαν κοντά στο νεκροταφείο, στο Βαρούσι , οι οποίοι αντιδρούσαν στο κάψιμο των νεκρών και γι' αυτό βρήκαν τη μέθοδο να τους περιχύνουν «νερόν ασβέστου ασβέστης», δηλ. νερό σβησμένης ασβέστου, με σκοπό να «αναλύσουν» δηλ. να διαλύσουν τα σώματα των νεκρών. ΄Εμμεσα μας δείχνει την τακτική των κατοίκων του Βελετίνου να βρίσκουν τρόπους να παραμένουν στερεοί στις δοξασίες τους και να μήν υποκύπτουν στις παρεμβάσεις της εξουσίας.

  Μία άλλη μαρτυρία για τη γενέτειρά του είναι οι λέξεις, τις οποίες ο Ρήγας τις παίρνει από την περιοχή του, δηλ. απαντώνται στην περιοχή Βελεστίνου και τις καταχωρλιζει στο Φυσικής απάνθισμα. Συγκεκριμένα στη σελίδα 123 γράφει:

«Ο κύρ Λεουβενχοέκ επήρε τα λέπια ενός μεγάλου κράπου (ψάρι του γλυκού νερού, τουρκιστί σαζάνι)».

  Μεταφράζοντας το κείμενο της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας, όπως έχουμε αποδείξει στη μελέτη μας , ο Ρήγας για το ψάρι κράπος φέρνει σε παρένθεση ως παράδειγμα το ψάρι της λίμνης Κάρλας «σαζάνι» και μάλιστα σημειώνει την τοπυρκική ονομασία του. Μια άλλη λέξη που πιθανόν μεταφέρει από τη γενέτειρά του είναι η λέξη «φλέτρον» . Κατά την ταύτιση των κειμένων του βιβλίου Φυσικής απάνθισμα και της γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας σχετικά με τη λέξη «φλέτρον», που δεν καταχωρίζεται κατά κανόνα στα λεξικά, διαπιστώθηκε κατά την έρευνα ότι αναφέρεται στο Βελετσίνο και στο Πήλιο . Επίης, ο Ρήγας παραθέτει και τη λέξη «κοριά» , λέξη που συνηθίζεται στο Βελετσίνο ακόμη καισήμερα, και είναι τοπική απόδοση για τη λέξη «κόρα». Με την ευκαιρία εδώ αναφέρεται ότι ο Ρήγας αναγράφει στο Νέο Ανάχαρση και άλλες δημώδεις λέξεις που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούνται στη περιοχή, όπως τη λέξη «γουστερίτζα» για τη σαύρα, και τη λέξη «λελέκι», συνηθισμένης στη Θεσσαλία, που την παρενθέτει δίπλα στη λέξη «πελαργός» .

  Στα έργο του «Ολύμπια»

  Επίσης, τη γενέτειρά του, το Βελεστίνο καθώς και το γειτονικό χωριό Αγιος Γεώργιος μνημονεύει στο βιβλίο «Ολύμπια» του Μεταστάσιο. Συγκεκριμένα στο σημείο που το κείμενο κάνει λόγο για τη συζυγική πίστη της Αλκήστιδος, ο Ρήγας καταχωρίζει μια υποσημείωση και αναφέρει ότι οι αρχαίες Φερές ονομαζονται τώρα Βελεστίνος, που είναι η γενέτειρά του και το διπλανό χωριό ΄Αγιος Γεώργιος:

  «Είρηται μεν παρά τινων συμβίαν Αδμήτου είναι την Αλκηστιν. Παλαίφατος δε (σελ. 112, έκδοσ. Λειψίας 1772) γράφει ούτω: Φονεύεται παρά των θυγατέρων του ο βασιλεύς της Ιωλκού (λέγεται τώρα Λεχώνια, κείται εις την Μαγνησίαν της Θεσσαλίας) Πελίς. ων μία, η Αλκηστις, καταφεύγει εις τας Φεράς (λέγονται τώρα Βελεστίνος και Αγιος Γεώργιος εις την Φθιώτιδα της Θεσσαλίας) πρός τον βασιλέα ΄Αδμητον, τον ανεψιόν της...».

Στο βιβλίο «Νέος Ανάχαρσις»

  Πολλές υποσημειώσεις για τη γενέτειρά του, καθώς και για άλλες περιοχές της Θεσσαλίας, ο Ρήγας καταχωρίζει στο βιβλίο «Νέος Ανάχαρσις». Ενδιαφέρον είναι να τονισθεί ότι κατά την αντιπαραβολή του ελληνικού κειμένου με το γαλλικό πρότυπο, διαπιστώθηκε πως πολλές φορές κατά τη μετάφραση του γαλλικού κειμένου, ο Ρήγας απέδιδε το όνομα «Pheres» με το όνομα «Βελεστίνο». Η έρευνα των δύο κειμένων του γαλλικού και του Ρήγα έδειξε ότι αυτό γίνεται στις σελίδες 134, 136, 137 και 140, στην οποία, μάλιστα, τρείς φορές το αντικαθιστά. Εκτός αυτού, αναγράφει ιδιαίτερο τίτλο για το κεφάλαιο «Βασιλείς των Φερών τουτέστι του Βελεστίνου», που δεν αναγράφεται στο γαλλικό κείμενο. Επίσης, στη σελ. 116 όπου αναφέρονται οι Αργοναύτες ο Ρήγας καταχωρίζει μιά υποσημείωση, όπου πάλι χρησιμοποιεί το Βελεστίνο αντί για το Φερές: «Αδμητος. Εις των πενήντα Αργοναυτών, ήτον από το Βελεστίνον».

  Ο Ρήγας επαναλαμβάνει τα ίδια για τον Αδμητο στη σχετική παραπομπή δίπλα στο όνομα του στο ευρετήριο του βιβλίου που του χάρισε ο εκ Κλεισούρας της Μακεδονίας λόγιος Δ.ημήτριος Δάρβαρις (1757-1823): «Ο Αδμητος ήτον ένας εκ των Αργοναυτών βασιλεύς του Βελεστίνου. Το λέγει Απολλώνιος ο Ρόδιος εις τα Αργοναυτικά», θέλοντας έτσι να δείξει το ένδοξο παρελθόν της γενέτειράς του. Μάλιστα στο βιβλίο αυτό του Δαρβάρεως έχουμε και ένα άλλο αυτόγραφο του Ρήγα στο οποίο σημειώνει το όνομά του, «Εκ των του Ρήγα Βελεστινλή και τούτο» .

Στη φυσική ωραιότητα των Φερών αναφέρεται ο Γάλλος συγγραφέας με το παρακάτω κείμενο:

  «Ητον ύστερον από μερικούς χρόνους μετά τον θάνατόν του (του Ιάσονος των Φερών) οπού επήγαμεν εις τα Φεράς, πόλιν αρκετά μεγάλην και περιτριγυρισμένην από κήπους. Ενομίζομεν να εύρωμεν κάποια ίχνη απ' εκείνην την λαμπρότητα, οπού αυτή έλαμπεν εις τον καιρόν του Ιάσονος» .

  Και ο Ρήγας παιρνει αφορμή από το κείμενο αυτό και παραθέτει μιά υποσημείωση, όπου στην πρώτη παράγραφο αναφέρει τις αρχαιότητες της γενέτειράς του, παραπέμποντας τον αναγνώστη την «ιχνογραφία», όπως αποκαλεί την επιπεδογραφία, δίνοντας σχετικές πληροφορίες καθώς και για τον Αγιο Γεώργιο, την «Μικράν Φεράν» :

  «Ηθελεν ιδεί τα ίδια, άν επήγαινε και τώρα κανένας νέος Ανάχαρσις. Την μίαν (ήτις ονομάζεται ΄Αγιος Γεώργιος) εννέα στάδια της άλλης απέχουσαν, να μή σώζη άλλην αρχαιότητα, παρά τεμάχια μισοκρημνισμένων θόλων, πλήθος μαρμαρίνων ερειπίων καιμία τρίκρουνον αρχαιοτάτην βρύσιν. Της δε καθαυτό καθέδρας του Βελεστίνου εξεδόθη η ιχνογραφία. Αξιος περιεργείας όμως είναι ο δια κυβικών μαρμάρων βωμός εφ' ού ο ιερός Πρίνος εις τον ΄Αγιον Αθανάσιον».

  Στη δεύτερη παράγραφο της υποσημειώσεως του, ο Ρήγας αναφέρεται στο Βελεστίνο της εποχής του, όπου είχε ζήσει και είχε τα βιώματα, διεκτραγουδώντας την τραγική κατάσταση των χριστιανών κατοίκων του Βελεστίνου από τους Τούρκους:

  «Οι συχνοί άδικοι φόνοι κατά των χριστιανών, οπού γίνονται την σήμερον εδή ήθελον ερημώσει εξ ολοκλήρου αυτήν την πόλιν , άν αι φυσικά χάριτες της δεν ήθελον τους αναγκάζει να υπομένουν όλα, δια ν' αφήσωσι κάν τα κόκκαλά των εκεί οπού ετάφησαν κι οι προπάτορές των. Ο Ανάχαρσις δεν εστέκετο μήτε μίαν στιγμήν, αλλ' έφευγε να κρυφθή το γληγορότερον εις τα ενδότερα της Σκυθίας του».

  Η μαρτυρία του Ρήγα για την σκληρή συμπεριφορά των οθωμανών της γενέτειράς του, του Βελεστίνου, επιβεβαιώνεται και από τους περιηγητές , οι οποίοι τόνιζαν την αγριότητά τους και τις μεταξύ τους φιλονικίες, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα το Βελεστίνο να πέσει σε μαρασμό. Επίσης, αυτή τη σκληρή συμπεριφορά των οθωμανών του Βελεστίνου φαίνεται ότι συχνά ο Ρήγας θα την ανέφερε στις συζητήσεις του, όπως μας συμπεραίνεται από το σύντροφό του Χριστόφορο Περαιβό , ο οποίος σημειώνει χαρακτηριστικά:

  «Οσάκις συνέπιπτε λόγος περί τυραννίας των εν Θεσσαλία Οθωμανών, ο Ρήγας απέδιδε τα πρωτεία της βαρβαρότητος και αγριότητος εις τους κατοίκους της πατρίδος του Βελεστίνου, προσέλεγε δε αστεϊζόμενος ΄΄τα γουρούνια του Βελεστίνου έχουν σουρλάν (προβοσκίδα) χονδρότερον, και δόντια σουβλερώτε-ρα΄΄».

  «Κένταυροι-Γκαραγγούνηδες»

  Σε ένα άλλο σημείο του κειμένου του Γάλλου συγγραφέως, όπου γίνεται αναφορά στη μάχη των Κενταύρων και Λαπίθων, ο Ρήγας καταχωρίζει μιά υποσημείωση με την επεξήγηση «Γκαραγγούνηδες, Χασιώτες έθνη της Θεσσαλίας», ταυτίζοντας τους ντόπιους κατοίκους της Θεσσαλίας, τους Γκαραγκούνηδες, με τους Κεντραύρους. Μάλιστα, στη Θεσσαλία της Χάρτας του πέμπτο Φύλλο της Χάρτας του, μεταξύ Λαρίσης και Βελεστίνου αναγράφει τα ίδια, ότι οι τωρινοί πληθυσμοί των Γκαραγκούνηδων ταυτίζονται με τον αρχαίο πληθυσμό των Κενταύρων. Σημειώνει χαρακτηριστικά «Κένταυροι-Γκαραγκούνηδες».

  Στη «Χάρτα της Ελλάδος»

  Σημαντικές πληροφορίες για τη γενέτειρά του, το Βελεστίνο, ο Ρήγας καταχωρίζει στη δωδεκάφυλλο «Χάρτα της Ελλάδος» . Παραθέτει το τοπογραφικό διάγραμμα της γενέτειρας του, την «Επιπεδογραφία της Φεράς λεγομένης νυν Βελεστίνος», που είναι δικό του δημιούργημα, όπου παραθέτει πολλά στοιχεία του Βελεστίνου της εποχής του . Αποτελεί έναν ύμνο στη γενέτειρά του. Μάλιστα, τοποθετεί το σχεδιάγραμμά της, πάνω από την επιπεδογραφία των Αθηνών και δίπλα στον τίτλο της Χάρτας, στην πιό ευδιάκριτη και κεντρική θέση, προσφέροντας και ένα δίδαγμα πως θα πρέπει να τιμά κανείς τη γενετειρά του . Καταγράφει τα τα τουρκικά και χριστιανικά νεκροταφεία, τα οποία βρίσκονταν δίπλα στις αντίστοιχες συνοικίες των χριστιανών και οθωμανών, στον οικιστικό ιστό του Βελεστίνου της εποχής του , ο οποίος εκτεινόταν από τα «Περιβόλια», τους μπακτσέδες, μέχρι της υπώρειες «του Χαλκοδωνείου», της σημερινής Μαλούκας. Επίσης, σημειώνει τις οδικές αρτηρίες προς τα Φάρσαλα, τον Αλμυρό, τη Λάρισσα, τη Μικρά Φερά τη λεγομένη Αγιος Γεώργιος, Βόλο-Λάρισσας, τους νερόμυλους και την «Υπέρεια Κρήνη λεγομένη Κεφαλόβρυσον» . Επισημείνει ορισμένες αρχαιότητες, τη «Δημόσιο Αγορά», το «Σταδιον», «Ωρολόγι του ηλίου αρχαιότατον», το «ιερόν δάσος δρυών» . Μάλιστα, η σημερινή θέση του χώρου «Σπίτι του Ρήγα», είναι δυνατόν να εντοπισθεί στην Επιπεδογραφία του Βελεστίνου του Ρήγα, όπου αποτυπώνονται οι δρόμοι που περιβάλλουν το χώρο αυτό .

  Ακόμη ο Ρήγας καταχωρίζει δίπλα στην επιπεδογραφία και κείμενα από τους κλασσικούς συγγραφείς, για τις αρχαίες Φερές και την Υπέρεια Κρήνη. Συγκεκριμένα, αναφέρει κείμενο από τον Ομηρο,»Οι δε Φεράς ενέμεντο παρά Βοιβηίδα λίμνην, Ιλ.(ιάς) Β», από τον Στράβωνα, «Εν μέση τη Φεραίων πόλει κρήνη περίφημος εστίν, ην Υπέρειαν καλούσι, Βιβλίον θ΄, φύλλ. 439», από τον Σοφοκλή, «Ώ γη και Φεραία χαίρε, σύγγονον θ' ύδωρ, Υπερεία κρήνη, νάμα θεοφιλέστατον», από τον Απολλώνιο το Ρόδιο «Ουδε Φεραίς Αδμητος ευκρήνεσσιν ανάσσων, μίμνεν υπό σκοπίην όρεος Χακλωδονίοιο, Αργον. α΄».

  Ενα άλλο σημείο, όπου τονίζει τη γενέτειρά του είναι και η παράθεση των δύο αρχαίων νομισμάτων των Φερών, για τα οποία όμως χρησιμοποιεί το όνομα του Βελεστίνου . Το ένα νόμισμα βρίσκεται δίπλα στην επιπεδογραφία της Φεράς όπου στη μία όψη σημειώνει «Ηρακλής ταύρον δαμάζων. Το εύκαρπον» και στην άλλη όψη «η Υπερεία διαιρουμένη εις πολλούς ρύακας, τους κήπους αρδεύουσα, εν οίς Ιππος το Ιππόβοτον». Το δεύτερο νόμισμα κάτωθεν της Χαλκιδικής και δίπλα στη Σκόπελο, στη μία όψη αναγράφει «Φερά θυγάτηρ Αιόλου» και στην άλλη όψη «Υπερεία πηγή το Κεφαλόβρυσον».

  Επίσης στο Φύλλο 5 στην Θεσσαλία σημειώνει μάλιστα με το συμβολισμό πόλεως, όπου στο παρελθόν είχε τείχη, «Φερά. Βελεστίνος», και με το συμβολισμό χωρίου «Φερά Μικρή. Αγιος Γεώργιος». Εντύπωση προκαλεί ωστόσο, πως ως ποταμό «Υπερία. Κεφαλόβρυσον π.(οταμός)» αναγράφει το σχηματισμό του ρύακος με το νερό της Υπέρειας, Κεφαλοβρύσου, που χύνεται στη λίμνη, «Βοιβίη. Κάρλα λίμνη». Στο Φύλλο 10, στο πάνω περιθώριο, ο Ρήγας αρχίζει με το όνομα του Αδμήτου την παράθεση των ονομάτων των ενδόξων και σοφών ανδρών της Ελλάδος, στους οποίους εντάσσει και τον Ιάσονα των Φερών .

  Β΄. Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΡΗΓΑ

  Ο Ρήγας Βελεστινλής προσθέτει στο όνομά του και το « Θετταλός» δηλωτικό της καταγωγής του από την ευρύτερη περιοχή. Γι' αυτό και μνημονεύουμε μερικά στοιχεία για τα μέρη της Θεσσαλίας, για τα οποία παραθέτει πληροφορίες στα έργα του.

  Στη «Νέα Πολιτική διοίκησις»

  Τη Θεσσαλία φένει ως παράδειγμα στη Νέα Πολιτική Διοίκηση , στο Σύνταγμα του, στο άρθρο 3 για την διαίρεση του κράτους του σε επαρχίες τοπαρχίες. «αρθρο 3. Διαμοιράζεται δια την ευκολίαν της διοικήσεως και δια να γίνεται η δικαιοσύνη ομοιοτρόπως, εις επαρχίας, τοπαρχίας και προεστάτα. Ήγουν, επαρχία λέγεται η Θεσσαλία, τοπαρχία η Μαγνησία (ήγουν του Βόλου τα χωρία) και προεστάτον η πολιταρχία της Μακρυνίτζας επάνω εις δώδεκα χωρία».

  Στα «Ολύμπια»

  Ο Ρήγας αναφέρει στον πρόλογο του στα «Ολύμπια» του Μεταστάσιο μια σημαντική πληροφορία ότι τα αγνωνίσματα των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων επιβιώσανε στις μέρες του στη Θεσσαλία και στην υπόλοιπο Ελλάδα. Παραθέτει όλα ολυμπιακά αγωνίσματα και χαρακτηριστικά παρατηρεί:

  «Εκ τούτων ο δρόμος, η πάλη, ο δίσκος, το άλμα και το παγκράτιον, παίζονται μέχρι της σήμερον εις την Θεσσαλίαν και εις όλην την Ελλάδα».

  Στο βιβλίο «Νέος Ανάχαρσις»

  Ο Ρήγας Βελεστινλής στο κεφάλαιο «Θεσσαλία» του βιβλίου Νέος Ανάχαρσις, που μετέφρασε καταχώρισε πολλές υποσημειώσεις για τόπους της Θεσσαλίας, δείγμα κι' αυτό των ιδιαίτερών του σχέσεων με την Θεσσαλία, που δικαιολογεί έτσι και το «Θετταλός» στο υπογραφή του «Ρήγας Βελεστιλής Θετταλός», τόσο στο βιβλίο που εξέδιδε όσο και στα υπόλοιπά του έργα.

  Ετσι παραθέτει σε υποσημείωση ένα κείμενο , για να υπερασπίσει τους Θεσσαλούς από την άδικο κρίση του Γάλλου συγγραφέως, ο οποίος παρατηρεί ότι «Ο Λουκιανός διηγείται ένα επίγραμμα οπού έγινε δι' έναν Θετταλόν, περιεχόμενο εις αυτάς τας λέξεις:΄΄Ο Δήμος ανήγειρεν αυτόν τον ανδριάντα εις τον Ιλαρίωνα, επειδή-και εχόρευε καλά εις τον πόλεμον». Και ο Ρήγας γράφει στην υποσημείωσή του:»Το επίγραμμα του Λουκιανού δεν είναι πρός καταφρόνησιν των Θετταλών, καθώς συμπεραίνει ο Ανάχαρσις...». Παραθέτει τα είδη των χορών, εκ των οποίων ένας ήταν ο «συγκαθιστός» που χορεύεται στη Θεσσαλία,

  «Συγκαθιστός. υπό δύο, εις την Θεσσαλίαν»

και αποδεικνύει ότι ήταν άδικος η κρίση του συγγραφέως, αποκαλώντας, μάλιστα, «συμπατριώτη» του τον Θεσσαλό Ιλαρίωνα :

  «...Συμπεραίνεται λοιπόν εκ των ανωτέρω, ότι ο συμπατριώτης μου Ιλαρίων, μόνος, εν τη παρεμβολή του πολέμου μεταξύ ενόπλων συντρόφων, απέναντι του αντιπαρατεταγμένου εχθρού, επί της ημαγμ΄' ενης πεδιάδος του στρατοπέδου, δεν ήτον καιρός να χορεύη την σ΄θικυνην ή τον κόρδακα, αλλά τον πυρρίχιον, διεγερτικόν εφόδου, και δικαίως τω ενήγειρεν ο δήμος τον ανδριάντα».

  Στην ίδια αυτή υποσημείωση ο Ρήγας αναφέρει πως ο ίδιος είδε πολλές φορές στη Πορταριά της Μαγνησίας να χορεύεται ένα από τα είδη των χορών που απαριθμεί. Η παρατήρηση αυτή δείχνει ότι πολλές φορές θα είχε επισκεφθεί την Πορταριά και το πιό πιθανό θα είναι πως αυτό θα γινότανε κατά τον καιρό των σπουδών του, που θα μετέβαινε στο Ελληνομουσείο της Ζαγοράς . Χαρακτηριστικά σημειώνει:

  Σε μια άλλη υποσημείωση αναφέρει ένα γεγονός που συνέβει το 1769 στο γειτονικό χωριό του Βελεστίνου, την «Κάπουρνα», για την οποία σημειώνει ότι είναι «χώρα της Μαγνησίας» και οι κάτοικοί της έγιναν σκλάβοι ενός τοκογλύφου, στον οποίο δεν μπορούσαν να πληρώσουν τον υπερβολικόν ετήσιον τόκον των χρημάτων, των «άσπρων», που είχαν δανεισθεί. Συγκεκριμένα σημειώνει:

  «Εν έτει 1769 οι κάτοικοι της Κάπουρνας (χώρα της Μαγνησίας) εβιάσθησαν να πωλήσωσι κατά τον αυτόν τρόπον την ελευθερίαν των εις έναν Αρβανίτην, ονόματι Μουσλή-μήν ημπορούντες να πληρώσωσι το υπερβολικόν διάφορον τών άσπρων του, τα δέκα δεκαοκτώ τον χρόνον,- επί συμφωνία του να τους αφήση να κατοικούν τον πετρώδη και άκαρπον τόπον των και να παίρνη αυτός τα κέρδη του κόπου των. Οστις, κτίζοντας εκεί έναν πύργον δια μεσου των, τους βαστά εις την πλέον κατησχυμμένην σκλαβίαν» .

  Για το επίνειο των αρχαίων Φερών, τις Παγασές και την γύρω περιοχή, ο Ρήγας γράφει μια εκτενή υποσημείωση η οποία παρατίθεται κατωτέρω:

  «Εις αυτόν τον λιμένα, κατά την βάσιν του ακρωτηρίου Πύρρας και Δευκαλίωνος, λεγόμενον σήμερα Αγκίστρι , κείνται τα ερείπια της Δημητριάδος, λεγομένης άχρι του νυν Παλάτια . Εχει τα προτερήματα οπού διαλαμβάνει η Γεωγραφία των Δημητριέων, φύλ. 213. Ευρίσκεται εκεί πλήθος μαρμάρων μεγίστων και τα τείχη της πόλεως σώα σχεδόν. Ημπορεί να τα περιέλθη τινάς εις μιάς ώρας διάστημα. Των υδραγωγείων και άλλων αρχαιοτήτων, τεμάχια σώζονται.

  Εμβαίνοντας εις τον μυχόν του λιμένος, ονομαζόμενο Μπρουμπλύθρα τουτέστι βορβορολύθρα, επειδή καί είναι λασπώδης εξ αιτίας των καταφερομένων χειμάρρων εν καιρώ βροχής), ήτον η πόλις Αμφαναί, και λέγεται την σήμερον Κεραμίδι. Μάρμαρα και αρχαιότητες είναι εκεί πολλαί, και προπάντων δύο σπήλαια θεωρίας άξια εις περιέργων οφθαλμούς. Εκεί είναι το Δίμηνον, Διμήνι κοινώς, δια το τας δύο μήνας του λιμένος θεωρούν, και ένα οίκημα καλούμενον λαμνόσπιτον, όλος δε ο πέριξ τόπος ονομάζεται Λάμια . ΄Αραγε πόθεν; ΄Ισως καμμία γυνή από την πόλιν της Φθιώτιδος Λάμιαν, εξορισθείσα εκείσε δια την μαγικήν τέχνην της, μετέδωσε την ονομασίαν της, επειδή οι χυδαίοι και τώρα θεωρούσι τα πέριξ εκείνα ως μαγικά, ΄Η καμμία αποικία της ρηθείσης πόλεως έδωσε τό όνομά της.

  Αντίκρυ του νησίου, όπου είναι ο ΄Αγ. Νικόλαος , επάνω εις το Αγκίστρι, είναι ένα οίκημα μεγάλον πελεκημένον με σφυρί εις μίαν μόνην πέτραν, και λέγεται Δασκαλιό κατά παραφθορά των Δευκαλίων. ΄Ολος ο τόπος αυτός εξουσιάζεται από τους κατοίκους της Μακρινίτζας , οίτινες με τούτο αποδεικνύουσι πως ήσαν οι καθαυτό πολίται της Δημητριάδος, και μετά την εκπόρθησιν της μετοίκησαν εκεί οπού είναι τώρα, ή μέρος των διεσπάρη εις 14 βακούφια χωρία, και ως συμπολίται είναι ενωμενοι εις τα δοσίματά των. ΄Ορ. Γεωγρ. των Δημητριέων, φύλ. 214».

  Πορταριά-Κένταυρος Χείρων
Επίσης, καταχωρίζει μια ενδιαφέρουσα υποσημείωση για την Πορταριά και τον Κένταυρο Χείρωνα.:

  «΄Ανωθεν της χαριεστάτης χώρας Πορταρίας (ήτις έχει δίκαιον να μεγαλαυχή ως η τερπνοτέρα απασών των εκείσε δια τε την τοποθεσίαν και τας ψυχροτάτας και διειδεστάτας δύο πηγάς του ποταμού, καλουμένου την σήμερον Μάννα ), κείται η υψηλοτέρα κορφή του Πηλίου, λεγομένη Πληασίδι, τουτέστι Πηλέας είδεν ή Πηλέως ίδιον. Εκεί είναι εν σπήλαιον ευρυχωρότατον, με χωρίσματα διάφορα μέσα. Και επειδή σώζεται αυτό το ίχνος της φερωνύμου ονομασίας του Πηλέως μέχρι του νύν, άν μοι ήτον συγχωρημένον, εγώ ήθελεν ειπώ ότι εκεί ίσως έγιναν οι γάμοι του ήρωος αυτού και της Θέτιδος, και τούτου υποτιθεμένου, έπειται και ο Κένταυρος Χείρων εκεί να ανέθρεψε τον Αχιλλέα, ως εις εγνωσμένον εις τους γονείς του τερπνόν, υγιεινόν και περάμερον τόπον».

  Τα Τέμπη και ο ιστορικός «Πάβ»
  Ενδιαφέρον παρουσιάζει για το επίπεδο των γνώσεών του καθώς και ότι μελετούσε τα σχετικά με την Ελλάδα βιβλία της εποχής του, η σημαντική υποσημείωση του Ρήγα που αναφέρεται στα Τέμπη. Σημειώνει ότι ο ίδιος είχε ιδίαν αντίληψη για την ωραιότητα του τοπίου των Τεμπών, «ίδον αυτοψεί την απερίγρατον ωραιότητα εκείνου του τόπου» και μάλιστα τονίζει ότι ήπιε νερό από την πηγή που εξέρχεται από τον ναό της Αφροδίτης, που τώρα είναι αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή. Κι' αυτά τα γράφει για να απαντήσει στις αήθεις κατηγορίες του Γερμανού Καθολικού φιλοσόφου Corneille de Pauw (1739-1799), ο οποίος «στην Ιστορία της Ελλάδος» γράφει εναντίον των Ελλήνων της εποχής του και εναντιώνεται στην ωραιότητα των Τεμπών, χωρίς να έχει επισκεφθεί την Ελλάδα. Συγκεκριμένα γράφει:

  «Ο κύρ. Πάβ εις την Ιστορίαν του της Ελλάδος, τόμ. α΄, σελ. 32, λέγει περί των Τεμπών ταύτα: ΄΄Οι αρχαίοι μας άφησαν τέσσαρας περιγραφάς των Τεμπών. Αι του Πλινίου και του Αιλιανού είναι καθαρώς μυθώδεις, αι του Τίτου Λιβίου και του Οβιδίου είναι ακριβώς σύμφωνοι με την αλήθειαν. Οι νεώτεροι περιηγηταί και οι καταγράψαντες τα υπομνήματά των, ως ο μπαρών Τότ , ήσαν τόσον αμαθείς εις την αρχαίαν γεωγραφία, οπού συντυχαίνουσιν αδιακόπως δια τα Τέμπη ωσάν δια μίαν τερπνήν πεδιάδα. Εν καιρώ οπού ο Αιλιανός, όστις με όλον οπού τα επερεξεθείασε τόσον, προσδιορίζει το πλάτος των μονον ένα πλέθρον, ή περίπου δεκαπέντε οργυιών. Λοιπόν, δεν είναι μεγίστη ματαιοφροσύνη, εις την οποίαν έπεσαν διδόντες το όνομα τερπνής πεδιάδος εις ένα κατάστενον δεκαπέντε οργυιών πλάτους;΄΄.

  Πίπτει όμως εις παραλογισμόν, λαμβάνοντας το μέρος αντί του όλου. Αληθινά, εις την αρχήν είναι στενή η κοιλάς, πλήν, ακολουθώντας το τρέξιμον του Πηνεού, πλατύνεται και εκτείνεται αμφοτέρωθε, περισσότερον δέ εις την αριστεράν όχθην, οπού είναι και πεδιάδες, των οποίων η χλόη θερίζεται. Είδον αυτοψεί την απερίγραπτον ωραιότητα εκείνου του τόπου, έπιον και νερόν από το υπόγειον του ναού της Αφροδίτης, νύν δέ Αγία Παρασκευής. Δεν έχε κόσμον τέχνης, αλλά τίς κοσμιωτέρα της φύσεως;

  Ο κύ Πάβ πρέπει να έβγη από το βόρειον φροντιστήριόν του, να γίνη αυτόπτης της τοποθεσίας εκείνης, και τότε, πειθόμενος, ανυπερθέτως θέλει ομολογήσει, ως ο Τότ, την υπεροχήν των από κάθε άλλην. Ειδέ και απιστή εις τους αυτόπτας και λογομαχή ισχυρογνωμονών, είναι άδικος» .

  Στη συνέχεια ο Ρήγας αναφέρεται στις αδικες κατηγορίες εναντίον των Ελλήνων που γράφει ο Corneille de Pauw , με το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε από την απάντηση κάποιου Ελληνα πως τάχα αν αποκτήσουν την προτέρα τους δόξα οι Ελληνες θα σφάξουν τους μή ορθοδόξους. Και ο Ρήγας επιστημονικώτατα τονίζει πως δεν είναι δυνατόν από το μέρος να κατακρίνει κανείς το όλον, φέρνοντας ωστόσο και ο ίδιος ένα αντίστοιχο εύστοχο παράδειγμα με τους Γερμανούς του Βουκουρεστίου, για να δείξει το παράλογο του επιχειρήματος του Γερμανού φιλοσόφου.

  «Λέγει έτι πως ηρώτησεν έναν ΄Ελληνα (οστις ίσως να ήτον κρεοπώλης): ΄΄Τί ήθελε κάμει το έθνος του, άν ήθελε λάβει την πρώτην του λαμπρότητα;΄΄. Εκείνος τάχα να απεκρίθη ότι ΄΄πρώτον κίνημά του ήθελεν είσται να σφάξη τους μή ορθοδόξους΄΄ . Και δράττεται λαβής προς γενικήν των Ελλήνων κατηγορία. Ομοιάζει τούτο ωσάν να ερωτήση τινάς τους εν Βουκουρεστίω αρματοποιούς Γερμανούς, ποία ψηφίσματα έχουσι να εκδοθώσιν εις το μέλλον από το βουλευτήριον της πατρίδος των; και ν' ακούση, ότι πρώτον θέλει είναι το να κοπώσιν οι πόδες όλων εκείνων οπού δεν αρματηλατούσι! Και εδώ από του μέρους το όλον κατακρίνει».

  Πηνειός- Γόννοι
  Τον Πηνειό ποταμό τον αναφέρει ως «Σαλαμβριά» στο κείμενο του Νέου Αναχάρσιδος και για τους Γόννους παραθέτει μία υποσημείωση:

  «Κατά την περιγραφήν, οπού κάμνει ο συγγραφεύς, φαίνεται πως να ήτον οι Γόννοι κάτω από τον Προφήτην Ηλίαν εις τα αριστερά της Σαλαμβριάς, εκεί οπού ονομάζεται τώρα Μετόχι. Επειδή εκεί συσφίγγεται ο ποταμός. Ο τόπος αυτός εξουσιάζεται από την Ράψανην» .

  Μέρη της Θεσσαλίας

  Ο Ρήγας συμπληρώνει κατά τη μετάφραση του γαλλικού κειμένου με ονομασίες της εποχής για πόλεις και χωριά. ΄Ετσι στην πόλη «Γόμφοι», σε υποσημείωση του αναγράφει «Σταγοί-Καλαμπάκα» , ενώ στη στη Χάρτα του μνημνεύει τρία ονόματα «Γόμφοι. Σταγοί. Καλαμπάκα» με πρώτο το «Γόμφοι», όπως το αναγράφει και ο πρότυπος χάρτης του Ντελίλ .Επίσης και για άλλα ονόματα του Θεσσαλικού χώρου της αρχαιότητος γράφει και τα αντίστοιχα ονόματα της συγχρόνου εποχής όπως «Συκούριον-Κεσερλί», «Τέμπη-Μπαμπάς», «Φάλαννα-Διριλί», «Γυρτώνη-Μπαλαμούτι», «Ελατίαι-Καστρί», «Μόψιον-Μακρυχώρι», «΄Ομολις-Κάστρον της Ωραίας», «Τιταρήσιος ποταμός- Σαρανταπόρου»

  Δωδώνη (=Λιβάδι)

  Στη Θεσσαλική πόλη Δωδώνη (=Λιβάδι) του Ολύμπου αναφέρεται ο Ρήγας σε μια υποσημείωσή του, στην οποία διορθώνει το Γάλλο συγγραφέα για την παράθεση μια παραπομπής του στον Ομηρο για τη Δωδώνη της Ηπείρου. Και ο Ρήγας κάνει την διόρθωση, παραθέτοντας μάλιστα το σχετικό κείμενο του Ομήρου, δείγμα της ευρύτητας των γνώσεών του. Χαρακτηριστικά γράφει:

  «Η μαρτυρία του Ομήρου, οπού αναφέρει εδώ ο Ανάχαρσις, ας μοι είναι συγχωρημένον να ειπώ, ότι είναι δι' άλλην Δωδώνη:

  Αύτη η πλησίον του Τιταρησίου Δωδώνη κείται εις τας εσχατιάς του Ολύμπου εις την Θεσσαλίαν και λέγεται σήμερον Λιβάδι. Και εν ή το μαντείον, εις τας του Τομάρου εις την Ηπειρον, και λέγεται παλαιά Αγια Παρασκευή. Η μεν παράλιος του Θερμαϊκού κόλπου, η δε μακρά παέχουσαν και του Αδριατικού. Καί άλλως, η δυτική Ελλάς δεν συμπεριείχετο εις την κατά Τρωάδος συνωμοσίαν , οπού να ισχύη η μαρτυρία. Φαίνεται ούν, ότι η ομωνυμία εξηπάτησε τον θείον αυτόν συγγραφέα, Πλήν, αμφότεραι ορειναί, δυσχείμεροι, και εις τον αυτόν σχεδόν παράλληλον κείμεναι.» .

  Ιωλκός (=Λεχώνια), τάφος Ιπποκράτους
  Στο τέλος του βιβλίου Νέος Ανάχαρσις, ο Ρήγας καταχωρίζει σε μια σελίδα δύο ειδήσεις για μαρμάρινες πλάκες με επιγράμματα δίδοντας τις σχετικές πληροφορίες για την τοποθεσία στα μέρη της Θεσσαλίας όπου έχουν ανευρεθεί. Και τούτο το κάνει με σκοπό να του γνωστοποιήσουν το περιεχόμενο των επιγραμμάτων για να τα δημοσιεύσει. Φαίνεται περίτρανα το ενδιαφέρον του Ρήγα για την αρχαία κληρονομιά και που προσπαθεί να σώσει τουλάχιστον τις παραστάσεις και το περιεχόμενό τους, με την αποτύπωση και εκτύπωσή τους, εφ' όσον δεν ήταν δυνατόν, λόγω της οθωμανικής κυριαρχίας οι αρχαιότητες να συγκεντρωθούν και να διατηρηθούν. Η πρώτη είδηση είναι για ένα μάρμαρο με σχετική επιγραφή που βρίσκεται στον ποταμό ΄Αναυρο στην περιοχή της Ιωλκού, που τώρα ονομάζεται Λεχώνια. Μάλιστα, ο Ρήγας σημειώνει ότι «οι εκείσε Τούρκοι το εσυνέτριψαν εις δύο».

  Η πρώτη ανακοίνωση του Ρήγα έχουν ως εξής:

«Είδησις διδομένη παρά του Ρήγα.

  Εις την Ιωλκόν της Μαγνησίας εν Θετταλία, καλουμένην Λεχώνια, περνώντας από το γεφύρι δια να πηγαίνη τινάς εις τον Βόλον, κάτωθεν του δρόμου, προς το μέρος της θαλάσσης, έως πέντε βήματα μακράν του γεφυρίου, κατά την δεξιάν όχθην του ποταμού Αναύρου, φαγωθείσης της γής, ανεφάνη εν μάρμαρον, εφ' ού είναι τρία πρόσωπα μέχρι ζώνης. Το μεσαίον αυτών με περικεφαλαίαν και βασιλικήν κορώναν. Εχει επιγραφήν τοιαύτην: Ελπίς Αχιλλέως ΄Ηρως χρηστέ χαίρε.

  Οι εκείσε κάτοικοι Τούρκοι το εσυνέτριψαν εις δύο. Προτού λοιπόν να χαλασθούν και τα πρόσωπα, παρακαλείται παρά των φιλολόγων όστις εις Μαγνησίαν ενδημεί ζωγράφος, να τα ζωγραφίση και να τα στείλη να τυπωθώσιν».

  Η δεύτερη ανακοίνωση του Ρήγα αναφέρεται στον τάφο του Ιπποκράτους στη Λάρισα, που για πρώτη φορά γνωστοποιείται στον επιστημονικό κόσμο. Συγκεκριμένα σημειώνει:

  «Ο Σουϊδας ιστορεί ότι εν τη Λαρίσση της Θετταλίας ο Ιπποκράτης απέθανεν 104 χρόνων, ΄Οθεν, περνώντας το επί του Πηνειού γεφύρι δια να πηγαίνη τινάς εις τον Τούρναβον, από τον δρόμον του δάσους δεξιά, εις τα μνήματα, παρέκει από τον Πέραν-Μαχαλέ, είναι η πέτρα οπού εκάλυπτε το μνήμα του, φερμένη παρά των Τούρκων από την παλαιάν Λάρισσαν και βαλμένη ορθία εφ ενός τάφου. Παρακαλούνται οι εκείσε σπουδαίοι ιατροί να αντιγράψουν το επίγραμμα της, και να το στείλλουν να τυπωθή» .

Συμπεράσματα

  Η μελέτη και διερεύνηση των έργων του Ρήγα Βελεστινλή έδειξε ότι ο ίδιος καταγράφει σ' αυτά πολλές πληροφορίες για τη γενέτειρά του, το Βελεστίνο, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, στοιχείο που δείχνει ότι όχι χωρίς λόγο προσέθεσε ως επώνυμο τόσο του Βελεστίνου όσο και της Θεσσαλίας το όνομα δίπλα στο βαπτιστικό του για να αποκαλείται «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός».

  Διαπιστώνεται ότι ο Ρήγας κατά τη μετάφραση του γαλλικού κειμένου παραθέτει πολλές πληροφορίες τις οποίες καταγράφει στις υποσημειώσεις του κάτι που δείχνει τη γνώση του θέματός του αλλά και την τακτική του να κάνει το κείμενό του ζωντανό και να συνδέσει το ένδοξο παρελθόν με το παρόν. Ετσι θα κατορθώσει να κεντρίσει το ενδιαφέρον των συγχρόνων του, να τους δείξει την ιστορική συνέχειά τους με τους θαυμαστούς προγόνους με τελικό σκοπό να τους εμψυχώσει και να τους ωθήσει στον αγώνα της Επανάστασης για την απόκτηση της ελευθερίας. Γι' αυτό και τα αρχαία ονόματα του γαλλικού πρωτοτύπου του Νέου Αναχάρσιδος, ο Ρήγας τα αποδίδει μα τα ονόματα της εποχής του.

  Ακόμη, η μελέτη για το τί γράφει ο Ρήγας για τη γενέτειρά του και για τη Θεσσαλία δίνει στοιχεία και για να τεκμηριωθεί η καταγωγή του από το Βελεστίνο, για το οποίο παραθέτει το τοπογραφικό διάγραμμά του και δίνει γενικότερες πληροφορίες. Οταν ο ίδιος είχε μια προσωπική εμπειρία τότε την κατέγραφε στα έργα του, όπως εκτός από ό,τι γράφει για το Βελεστίνο, ό ίδιος σημειώνει για άλλες περιπτώσεις όπως ότι είδε στη Πορταριά «είδον πολλάκις» να χορεύεται ένας χορός, επίσης για την Τέμπη σημειώνει «ειδον αυτοψεί... και έπιον νερό». Αν ο Ρήγας καταγόταν από τα βλαχοχώρια της Πίνδου και τα είχε επισκεφθεί ή αν καταγόταν οι γονείς τους ή οι παππούδες του θα είχε εμπειρίες τις οποίες θα τις κατέγραφε έστω και στη Χάρτα τους, στην οποία ο Ρήγας δεν αναγράφει ούτε ένα χωριό από αυτά που διατείνονται ότι ο Ρήγας έλκει την καταγωγή τους από αυτά, , τα αγνοεί παντελώς, σ' αντίθεση με το τί γράφει για το Βελεστίνο.

  Τέλος, με την Επιπεδογραφία του Βελεστίνου μας δίνει ένα μήνυμα πως πρέπει να τιμούμε τη γενέτειρά μας και επί πλέον να καταγράφουμε τα ιστορικά της στοιχεία.

--------------------------------------------------------------------------------
Βλ. Δανιήλ Φιλιππίδη-Γρηγορίου Κωνσταντά, Γεωγραφία Νεωτερική, Βιέννη 1791, επανέκδοση Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη με επιμέλεια Αικ. Κουμαριανού, Αθήνα 1970, σελ.102-103.

Βλ. Αιμ. Λεγράνδ- Σπ. Λαμπρου, ΄Ανεκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων εκ των εν Βιέννη Αρχείων εξαχθέντα, Αθήνησιν, 1891, επανεκδ αναστατική με την προσθήκη ευρετηρίου από την Επιστημονική Εταιρεία μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Αθήνα 1996, σελ. 59.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η ΄΄Χάρτα της Ελλάδος΄΄του Ρήγα Βελεστινλή . Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, (επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος), Αθήνα 1998, σελ. 26.

Ενδεικτικά αναφέρονται τα κάτωθι ονόματα: Αθανάσιος Πάριος, Βενιαμίν Λέσβιος, Ιώσηπος Μοισιόδαξ, Διονύσιος Καλλιπολίτης, Προκόπιος Πελοποννήσιος, Πολυχρόνιος ο Θράξ, Πανταζής Τυρναβίτης, Χριστόφορος Περραιβός, Γεωργάκης Ολύμπιος, Δανιήλ Μοσχοπολίτης, Γεώργιος Τραπεζούντιος, Λάζαρος Τραπεζούντιος, Μανουήλ Σαρής Τενέδιος.

Ρήγας Βελεστινλής, Φυσικής απάνθισμα, Βιέννη 1790, φωτομηχανική επανέκδοση με την προσθήκη ευρετηρίου, επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1991, σελ. 106. Σχετικά με τις φλόγες από τα νεκροταφεία γίνεται αναφορά και σε μεταγενέστερα: «Πολλάκις εις τας πεδιάδας και μάλιστα πλησίον των νεκροταφείων, των λιμνών και βάλτων, βλέπομεν λεπτάς τινας φλόγας αι οποίαι φαινόμεναι ότι εκβαίνουσιν από την γήν λαμβάνουσι διαφόρους διευθύνσεις. Η φυσική αιτία του φαινομένου τούτου είναι ο φωσφορικός υδρογόνος (δηλ. φώσφορος ενωμένος με υδρογόνον) ο οποίος εξατνμίζεται από τα διαλυομένας εις τα πρώτα αυτού στοιχεία ουσίας και εξατμίζεται αυτομάτως εις τον ατμοσφαιρικόν αέρα», περιοδ. Ανθολογία των Κοινοφελών γνώσεων, αρ. 8, 1837, σελ. 119-121.

Το ότι στο Βελεστίνο υπήρχε «κριτής», επιβεβαιώνεται και από τον Γρηγόριο Κωνσταντά, ο οποίος στο χειρόγραφο της «Χωρογραφίας της Ανατολικής Θεσσαλίας», στα 1838, σημειώνει ότι το Βελεστίνο είχει ΄΄κριτή΄΄. Βλ. Γιώργου Θωμά, Η ανέκδοτη Χωρογραφία της ανατ. Θεσσαλίας από το Γρηγόριο Κωνσταντά. ΄Ενα χειρόγραφο του 1838, Βόλος 19..., σελ. 27-28. Πρβλ. Νικολάου Ι. Μάγνητος, Περιήγησις ή τοπογραφία της Θεσσαλίας και Θετταλικής Μαγνησίας, Εν Αθήναις 1860, σελ 20, κείμενο σχεδόν το ίδιο με αλλαγές μερικών λέξεων. Ο Μάγνης θεωρείται λογοκλόπος, όπως έχει αποδείξει ο Βαγγέλης Σκουβαράς, «Ο Νικόλας Μάγνης και το βιβλίο του για τη Θεσσαλία», περιοδ. Βιβλιόφιλος, έτος ΙΔ, 1969, αρ. 3-4, Ιούλιος-Δεκέμβριος, σελ. 31-43 και σε ανάτυπο.

Ο Ρήγας στην επιπεδογραφία του Βελεστίνου σημειώνει το τουρκικό νεκροταφέιο στο νότιο- ανατολικό μέρος του Βελεσσίνου, όπου και σήμερα διατηρείται το τοπωνύμιο ΄΄Μνήματα΄΄ και το χριστιανικό νεκροταφείο στο βόρειο-δυτικό άκρο του Βελεστίνου, πιό πάνω από την χριστιανική συνοικία, η οποία αποκαλούνταν ΄΄Βαρούσι΄΄, όπου και το σημερινό νεκροταφείο του Βελεστίνου. Το ΄΄Βαρούσι΄΄ μνημονεύει ο W. M. Leake, Travels in Northern Greece 1801, 1805 and 1806, τόμ. 4, Λονδίνο 1835, σελ.437.

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Η Γαλλική ΄΄Encyclopedie΄΄ ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα ΄΄Φυσικής απάνθισμα΄΄», Ο Ερανιστής, τόμ. 21, Αθήνα 1997, σελ. 95-128.

Ρήγας Βελεστινλής, Φυσικής απάνθισμα, Βιέννη 1790, Κεφ΄. «Περί σκωλήκων και φλέτρων», σελ. 117.

Επίσης, η λέξη φλέτρον απαντάται στο Καρπενήσι και την Πελοπόννησο.

Ρήγας Βελεστινλής, Φυσικής απάνθισμα, ό. π., σελ. 120.

Ρήγας Βελεστινλής, Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, σελ. 112 και 126 αντίστοιχα.

Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797, Α΄ Τα Ολύμπια, σελ. 104.

Βλ. Δημήτριος Δάρβαρις, Αληθής οδός εις την ευδαιμονίαν, Βιέννη 1796, σελ. 214. Πρβλ. Λ. Βρανούσης, Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη αρ. 10, , σελ. 265, υποσ. αρ. 2, Νίκος Βέης»Δημητρίου του Δαρβάρεως αφιέρωμα εις Ρήγαν Βελεστινλήν-Φεραίον μετ' αυτογράφων σημειωμάτων του Πρωτομάρτυρος», Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, τόμ. 19 1944, σελ. 356-372.

Νέος Ανάχαρσις, τόμ. τέταρτος Βιέννη 1797, σελ. 133.

Εντύπωση πριοκαλεί το γεγονμός ότι ο Ρήγας χαρακτηρίζει τη γενετιρά του, που τότε ήταν ένα χωριό, ως ΄΄πόλιν΄΄. Βέναι έρχεται σε αρμονία με τον ύμνο που πλέκει στη γενέτειορά του με το τοπογραφικό διάγραμμά της, το οποίο θέτει δίπλα στον τίτλο της Χάρτας του και πάνω από την επιπεδογραφία των θηνών.

Είναι συγκινητική αυτή η παρατήρηση του Ρήγα για την αφωσίωση των ανθρώπων στους νεκρούς γονείς τους, που τους δίνει δύναμη να υπομένων και την σκλαβιά.

Ενδεικτικά βλ. W. M. Leake, Travels in North Greece 1801, 1805 and 1806,, Λονδίνο 1835, τόμ. IV, σελ. 437-438.

Βλ. Χριστ. Περαιβού, Σύντομος βιογραφία του αοιδήμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού, Εν Αθήναις 1860, επανέκδ. 1973, σελ. 7 υποσημ.

Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797, φύλλο 5, Έπαρχία Θεσσαλίας, μεταξύ Λαρίσης και Βελεστίνου παραθέτει την αναφορά στους Κενταύρους-Γκαραγκούνησες.

Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1796-1797. Αυθεντική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, με την επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλου και την υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 1998.

Βλ. 4ο Φύλλο της Χάρτας. Ας σημειωθεί ότι ο όρος «επιπεδογραφία» εισάγεται μάλλον στην ελληνική γλώσσα από τον Ρήγα Βελεστινλή. Πρβλ. Στεφ. Κουμανούδη, Συναγωγή νέων λέξεων, 1900, επανέκδ. 1980, σελ. 398.

Βλ. τη σημαντική μελέτη του Ευαγγ. Κακαβογιάννη, Η ΄΄Επιπεδογραφία της Φεράς΄΄του Ρήγα Βελεστινλή από άποψη αρχαιολογική», Υπέρεια τόμ. 1, Πρακτικά Α΄ Συνεδρίου ΄΄Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας΄΄ (Βελετσίνο 1986), Αθήνα 1990, σελ. 423-448.

Η παράθεση από τον Ρήγα Βελεστινλή του τοπογραφικού διαγράμματος της γενέτειράς του είναι ακόμη μια τρανή απόδειξη της ντόπιας καταγωγής του, που θα έπρεπε οι επιστήμονες που διατείνονται χωρίς τεκμήρια γαι τη βλάχικη καταγωγή του Ρήγα να την είχαν λάβει σοβαρά υπόψιν τους. ΄Οπως χαρακτηριστικά έχει υποστηρίξει ο Λέανδρος Βρανούσης, άν είχε μια τέτοια καταγωγή, άν γνώριζε το Περιβίλί ή και τα άλλα βλαχοχώρια της Πίνδου, το πιό φυσικό θα ήταν να είχε γράψει κάτι γι' αυτά και θα τα είχε αναγράψει στη Χάρτα του. Βλ. Λ. Βρανούση, Ρήγας Βελεστινλής, έκδοση Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρή­γα, Αθήνα-Βελεστίνο 1998, σελ. 15 και Δημ. Καραμπερόπουλου, ΄Ονομα κια καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή, Αθήνα-Βελεστίνο 1997, σελ. 61 κ. εξ.

Η χριστιανική συνοικία του Βελεστίνου καταστράφηκε κατά τα Ορλωφικά και στη συνέχεια μετά την επανάσταση των κατοίκων του Πηλίου και Θετταλομαγνησίας, 11 Μαϊου 1821, μετά την επίθεση των επαναστατών κατά των Τούρκων του Βελεστίνου και τη συνεδρίαση τους προς τιμήν του Ρήγα υπό την προεδρία του Ανθίμου Γαζή, τη ακολκηθήσεις «Βουλής Θετταλομαγνησίας». Γι' αυτό και ο χώρος «Σπίτι του Ρήγα» βρίσκεται έκτοτε εκτός του οικιστικού ιστού του μετάπειτα Βελεστίνου.

Η Υπέρεια Κρήνη ή Κεφαλόβρυσο τη χρονιά της επετείου των διακοσίων χρόνων (1798-1998) από το μαρτυρικό θάνατο του Ρήγα Βελεστινλή στέρεψε και συνεχίζει για τρίτη συνεχή χρονιά, ως αποτέλεσμα της υπεραντλήσεως των υπογείων υδάτων.

Μέχρι και σήμερα, αν και έχει μειωθεί ο αριθμός τους λόγω της υλοτόμησης, υπάρχουν αρκετές βελανιδιές στο χώρο όπου ο Ρήγας αναγράφει το «Ιερόν δάσος δρυών». Επισημαίνεται πάντως ότι στην περιοχή αυτή υπάρχουν «βακούφικα» κτήματα που ανήκουν στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης Βελεστίνου, όπου ο Ρήγας σημειώνει την ύπαρξη ναού της «Αγίας Παρασκευής» και «ντζαμί».

Αντίρρηση περί τούτου σημειώνει ότι ο Ν. Πολίτης, «Η νεότης του Ρήγα», Εστία τόμ. 18, 1885, σελ. 14, όπου χαρακτηριστικά γράφει «...και τις κρημνισμένη οικία δείκνυται ως οικία του Ρήγα, ει και παντελώς αβάσιμον ελέγχεται τούτο εξ αυτής της ΄΄Επιπεδογραφίας΄΄του Βελεστίνου, της παρεμβεβλημένης εν τη ΄΄Χάρτα της ελλάδος΄΄, ήν ο ίδιος εξέδωκεν εν Βιέννη». Περί της αντιρρήσεως αυτής παρατηρούμε ότι ο Ν. Πολίτης δεν έίχε αυτοψία του χώρου διότι δεν επεσκέφθηκε το Βελεστίνο για τη συγγραφή του άρθρου του, όπως αναφέρει ο ίδιος. Επί πλέον ο χώρος ΄΄Σπίτι του Ρήγα΄΄βρίσκεται στον οικιστικό ιστο του Βελεστίνου της εποχής του Ρήγα, όπως αποτυπώνεται επακριβώς στην Επιπεδογραφία του Βελεστίνου από τον Ρήγα. Οι δρόμοι που περιβάλλουν και τώρα το χώρο αυτό αποτυπώνονται στην επιπεδογραφία του. Αρα θα πρέπει να θεωρείται ΄΄αβάσιμος΄΄η αντίρρηση του Ν Πολίτη.

Ο Ρήγας στα νομίσματα της Χάρτας του συχνά παραθέτει τα ονόματα των πόλεων της εποχής τους αντί των αρχαίων ονομάτων που αναγράφουν τα νομίσματα. Αναφέρουμε μερικά ακόμη παραδείγματα: Φενεών-Φονιά, Αιγίου-Βοστίτζας, Περινθίων-Ηρακλείας, Λευκαδίων-Αγίας Μαύρας, Κυθνίων-Θερμιών, Ακτίων-Πούντας, Οποντίων-Ταλαντίου, Αβδηρίων-Λαγού, Αμφιπολιτών-Χρυσόπολης, Ουρανουπόλεως- Αθωνος, Νεαπόλεως-Καβάλας, Χαλκιδέων-Ευρίπου, Φάλαννας-Διριλί, Παγασαίων-Βόλου. Μ' αυτόν τον τρόπο ο Ρήγας θα είθελε να δείξει στους σκλαβωμένους ΄Ελληνες την ιστορική συνέχεια των πόλεων τους και να εξυψώσει έτσι το ηθικό τους με σκοπό να τους ωθήσει στον αγώνα της επανάστασης.

Για τον Ιάσονα των Φερών γίνεται αναφορά στον Νέον Ανάρχαρση, Βιέννη 1797, σελ. 127-133, όπου χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι την πόλη των Φερών «την ύψωσεν εις βαθμόν του να την καταστήση τρομεράν εις την Ελλάδα και εις τα μακρινά έθνη». Ο Ιάσων είχε σχεδιάσει την εκτρατεία εναντίον των Περσών δια την κατάλυσιν της αυτοκρατορίας τους.

Σε αντιδιαστολή της μέχρι τότε επικρατούσης καταστάσεως ο Ρήγας αντιπροτείνει νέο τρόπο διοικήσεως διαιρέσεως του κράτους του, φέρνωντας ως παράδειγμα,τη διαίρεση της περοχής από όπου καταγόταν, ΄΄Θεσσαλία-Μαγνησία- Μακρυνίτσα΄΄, παράδειγμα πολύ φυσικό, όπως θά έκανε και ο καθένας μας.

Βλ. Νέος Ανάχαρσις, τόμος τέταρτος, Βιέννη 1797, σελ. 124-126

Στο γαλλικό κείμενο το όνομα είναι «Ilation», σχετικά βλ. το σχόλιο του Λέανδρου Βρανούση, Ρήγας, Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 10, Αθήνα, , σελ. 340, υποσημ. αρ. 12. ΄Ομως μπορούμε να σημειώσουμε ότι μάλλον μέσα στη βιάση της επαναστατικής χρονιάς του 1797, που τότε ο Ρήγας τύπωνε τα βιβλία του, την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και την Χάρτα της Ελλάδος, το πιό πιθανό θα είναι να μην διάβασε το κείμενο της παραπομπής του Λουκιανού, που γράφει το όνομα «Ειλατίων». Ισως να ήταν και κακοτυπωμένο το συγκεκριμένο γράμμα στο βιβλίο που θα είχε μπροστά του, και θα πέρασε το λατινικό t για r , και έτσι να μετατράπηκε το « Ilation» σε «Ιλαρίων», μια και το όνομα «Ειλατίων» δεν ήταν από τα γνωστά.

Από την εποχή της φοιτήσεως του Ρήγα στη σχολή της Ζαγοράς έχουμε το βιβλίο των αρχαίων γεωγράφων, έκδοση του 1561 με αυτόγραφα του μαθητού Ρήγα καθώς και την υπογραφή του δηλωτικό ότι το βιβλίο είναι του «Ρήγα Κυρίτζη Βελεστίνου», δηλ. του Ρήγα του Κυρίτζη του εκ του Βελεστίνου καταγομένου.

Για την αναγραφή του ξενικού ονόματος του χορού, ο Ρήγας με θλίψη παρατηρεί στην ίδια σελίδα: «Αφού εχάσαμεν το πάν, συνεχάθησαν και τα ονόματα των χορών», θέλοντας έτσι να τονίσει την σημασία της σκλαβιάς στην αλλοτρίωση και της γλώσσας.

Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, σελ. 121-122. Το γεγονός αυτό, που οι κάτοικοι της Κάπουρνας χάσανε την ελευθερία τους, γίνανε σκλάβοι του τοκογλύφου, πιθανόν να έπαιξε ρόλο στην επαναστατική σκέψη του Ρήγα Βελεστινλή, όταν συνέτασσε το 1797 τη Νέα Πολιτική Διοίκηση. Ως γνωστόν στα Δίκαια του Ανθρώπου ο Ρήγας στο 35 άρθρο του γαλλικού κειμένου, που μετέφρασε, προσέθεσε σχετική παράγραφο για να προστατέψει τον πολίτη της Δημοκρατίας του από την τοκογλυφία. Συγκεκριμένα γράφει: «Τα χρέη των πόλεων, πολιτειών, χωρών (=κωμοπόλεων), και των κατά μ΄' ερος πολιτών, οπού εχρεωστούντο παρθέντα πρό πέντε χρόνων και εις αυτό το διάστημα επληρώνετο διάφορον (=τόκος) εις τους δανειστάς, η παριούσα Διοίκησις τα αναιρεί και οι δανειστάι δεν έχουν να ζητούν εις το εξής μήτε καφάλαιον, μήτε διάφορον από τους χρεώστας, ωσάν οπού επήραν τα δένειά των, διότι διπλώνουν (=διπλασιάζουν) τα κεφάλαια εις πέντε χρόνους». Πρβλ. Σάββα Σπέντζα, «Προσέγγιση στην οικονομική, κοινωνική και δημοσιονομική σκέψη του Εθνομάρτυρα Ρήγα Βελεστινλή», Υπέρεια τόμ. 2, Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου ΄΄Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας΄΄, (Βελεστίνο 2-4 Οκτ. 1992) Αθήνα 1994, σελ. 691-707, εδώ στη σελ. 699.

Νέος Ανάχαρσις, 1797, σελ. 141-142,

Το τοπωνύμιο το μνημονεύει ο W. M. Leake, Travels in Northern Greece 1801, 1805 and 1806, τόμ. 4, Λονδίνο 1835, σελ. 367, ο Ανθιμος Γαζής στα 1807 στην υποσημείωσή του στν υπό την επιμέλειά του επανέκδοση της Γεωγραφίας του Μελετίου, Βενετία 1807, τόμ. 2, σελ. 451 και διατηρείται μέχρι σήμερα.

Επίσης, το τοπωνύμιο διατηρείται μέχρι σήμερα.

Η περιοχή και σήμερα ονομάζεται Μπουρμπουλίθρα.

Το τοπωνύμιο ΄΄Λάμια΄΄το μνημονεύει δέκα χρόνια αργότερα, το 1807, ο Ανθιμος Γαζής σε υποσημείωσή του στην υπό την επιμέλειά του επανέκδοση της Γεωγραφίας του Μελετίου, Βενετία 1807, τόμ. 2, σελ. 455. Σημειώνεται ότι το τοπωνύμιο «Λάμια» σώζεται μέχρι σήμερα σύμφωνα με Λυκειάρχη κα Μαίρη Καροκανίδου. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ο Ρήγας προσπαθεί να εξηγήσει το τοπωνύμιο «Λάμια».

Ο Ρήγας στη Χάρτα της Ελλάδος, φύλλο 5, επισημαίνει την παρουσία εκκλησίας στη βραχονησίδα, με το σχετικό συμβολισμό του σταυρού, όπως επεξηγεί στο τρίτο φύλλο «Εξήγησις των εν των Χάρτη σημείων». Κατά τη διερεύνησή μας στις 23 Ιουλίου 2000 με συγκίνηση διαπιστώσαμε ότι το εξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου, που ο Ρήγας αναφέρει, βρίσκεται μέχρι και σήμερα φροντισμένο από τους ψαράδες της περιοχής. Βλ. την παραπλεύρως πρόσφατη φωτογραφία. Ευχαριστίες εκφράζονται στον κ. Σωτήρη Μπιλιούρη για την καλωσύνη που είχε να μας μεταφέρει με το εξωλέμβιο του στη βραχονησίδα και να προσκυνήσουμε το εξωκκλήσι του Αγίου Νικολάου. Μάλιστα, το εξωκκλήσι είναι φροντισμένο, ασπρισμένο, με περιποιημένη κεραμοσκεπή. Υπάρχει και ένα αναρτημένο ιδιόχειρο ιστορικό σημείωμα μιας σελίδας όπου αναγράφεται πως το εξωκκλήσι χτίστηκε γύρω στα 1900. Με την πληροφορία όμως του Ρήγα ότι το εξωκκλήσι υπήρχε ήδη το 1797 θα πρέπει να διορθωθεί το ιστορικό αυτό σημείωμα.

Ο Ανθιμος Γαζής σημειώνει ότι στην περιοχή ΄΄Λάμια΄΄ «είναι οι αγροί των Μακρυνιτσιωτών». Βλ. Μελετίου, Γεωγραφία, ό. π., σελ. 451.

Θα εννοεί την κατάκτηση της Δημητριάδος από τους Τούρκους, που συνέβη μαζί με την υπόλοιπο Θεσσαλία στα 1423, και οι οποίοι μετέφεραν την έδρα τους στο κάστρο του Βόλου. Βλ. Βαγγέλης Σκουβαράς- Κίτσος Μακρής, Αρχαιολογικός και ιστορικός οδηγός Θεσσαλίας, Βόλος 1958, Β΄ έκδοση, Βόλος 1999, σελ. 23.

Οι πηγές αναφέρονται σήμερα με την ονομασία «Μάννα».

Ο Ρήγας στη ΄΄Χαρτα της Ελλάδος΄΄ σημειώνει το σπήλαιο στο Πήλιο και το ονομάζει «΄Αντρον του Χείρωνος». Ως ΄΄σπήλαιον του Αχιλλέως΄΄το μνημονεύει και ο W. M. Leake, Travels in Northern Greece, τόμ. 4, Λονδίνο 1835, σελ. 385.

Νέος Ανάχαρσις, 1797, σελ.143.

Το βιβλίο φέρει τον τίτλο Corneille de Pauw, Recherches philosophiques sur les Grecs, Berlin, Chez George Jacques Decker & Fils, 1788, τόμ. 1, σελ. 32. Σημειώνουμε ότι τον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησαν από τον ιδιο εκδοτικό οίκο άλλες δύο εκδόσεις, στοιχείο που δείχνει την μεγάλη διάδοση των απόψεων του συγγραφέως, μία στο Βερολίνο και μία στο Παρίσι, εκδόσεις που βρίσκονται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη και τις οποίες διερευνήσαμε.. Από τον αριθμό της σελίδος 32 που ο Ρήγας αναφέρει συμπεραίνουμε ότι θα χρησιμοποίησε την ανωτέρω έκδοση, διότι στις άλλες δύο εκδόσεις βρίσκεται σε διαφορετικό αριθμό σελίδος λόγω διαφορετικού μεγέθους τυπογραφικών στοιχέιων και βιβλίου. Ακόμη επισημαίνουμε ότι ο ο Ρήγας είναι ο πρώτος που καταφέρεται εναντίον των κατηγοριών του Pauw.

Francois baron de Tott, 1733-1793

Νέος Ανάχαρσις, 1797, σελ. 149-151.

Ο Ρήγας δεν μνημονεύει για το κείμενο αυτό τη σχετική σελίδα του γαλλικού βιβλίο, δίνονταας την εντύπωση ότι είναι συνέχεια του προηγουμένυ κειμένου που γράφει για τα Τέμπη. Η διερεύνηση όμως του βιβλίου του Pauw, Recherches philosophiques sur les Grecs, έδειξε ότι το άντλησε από τον πρώτο τόμο και στις σελ. 102-103, στοιχείο που δέιχνει ότι μελέτησε το βιβλίο.

Σημειώνεται οτι ο Ρήγας άλλη μιά φορά κάνει αναφορά στους «ορθοδόξους» και συγκεκριμένα στον «Υμνο πατριωτικό» 13 ανφωνεί « ΄Οποιος λοιπόν είναι καλός,

Νέος Ανάχαρσις, 1797, τέταρτος τόμος, σελ. 147. Ας σημειωθεί ότι στη σελίδα 100 αναγράφει στι κείμενο το όνομα «Πηνεός» και στην υποσημείωση επεξηγεί την σύγχρονή του ονομασία «Σαλαμβριάς».

Νεός Ανάχαρσις, σελ. 162.

Στη Νεωτερική Γεωγραφία, Βιέννη 1791, επανέκδοση επιμέλεια Αικ. Κουμαριανού, Αθήνα 1970, σελ. 97 «Σταγοί εις τα σύνορα της Ηπείρου, επισκοπή υπό τον Λαρίσσης. Αυτή ήταν οι Γόμφοι πόλι».

Βλ. Νέος Ανάχαρσις, 1797, σελ. 145-147.

Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Ρήγας χαρακτηρίζει ως «συνωμοσίαν» την εκστρατεία κατά της Τροίας.

Νέος Ανάχαρσις, 1797, σελ. 162-163.

Εχει υποστηριχθεί με τεκμήρια ότι ο Ρήγας θα πρέπει να θεωρείται ως ο πρώτος αρχαιολόγος και του νεωτέρου Ελληνισμού. Βλ. Ευαγγ. Κακαβογιάννη, «Η ΄΄Επιπεδογραφία της Φεράς νυν καλουμένη Βελεστίνος΄΄από άποψη αρχαιολογική», Υπέρεια, τόμ. 1, Πρακτικά Α΄Συνεδρίου ΄΄Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας, (Βελεστίνο 1986), Αθήνα 1990, σελ. 423-448.

Βλ. Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, σελ. 362. Για το ενεπίγραφο ανάγλυφο της Ιωλκού και για την ταφόπετρα του Ιπποκράτους ενδιαφέρον έχει να μελετήσει κανείς τα όσα ο Λέανδρος Βρανούσης γράφει στη σχετική εκτενή υποσημείωση του ότι «η πρόσθετη αυτή σελίδα του Ρήγα σχετίζεται με την πρόσφατη τότε άφιξη στη Βιέννη του Ανθίμου Γαζή». Βλ. Λέανδρου Βρανούση, Εφημερίς. Η αρχαιότερη ελληνική εφημερίδα που έχει διασωθεί, Βιέννη 1791-1797..., τόμ. 5, Προλεγόμενα, Ακαδημία Αθηνών/Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 1995, σελ. 831-838. Για τους προβληματισμούς σχετικά με τον εντοπισμό του τάφου του Ιπποκρατους από αρχαιολογικής πλευράς βλ. την ενδιαφέρουσα εργασία του αρχαιολόγου του Θεσσαλικού χώρου Bruno Helly, «Η οδός Λάρισας-Γυρτώνης-Τεμπών στην αναζήτηση του τάφου του Ιπποκράτη», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 24, Λάρισα, 1993, σελ. 3-17. Ωστοσο, σημειώνουμε μια ανακρίβεια του συγγραφέα της αρχαιολογικής αυτής μελέτης: ο Ρήγας μνημονεύει τη θέση του τάφου του Ιπποκράτους στον τον «Πέραν –Μαχαλέ» και όχι στον «Αρναούτ Μαχαλά», όπως αναφέρει ο κ. Helly, κάτι που και ο αναγνώστης παρατηρεί στο παρατιθέμενο παραπάνω κείμενο του Ρήγα.

Επίσης, ο Σωρανός (ιατρός 2ου αι. μ. Χ.) αναφέρει ότι ο Ιπποκράτης «τέθαπται δε μεταξύ Γυρτώνος και Λαρίσσης, και δείκνυνται άχρι δεύρο το μνήμα, εν ώ μέχρι πολλού σμήνος ήν εργαζόμενον μέλι, αφ' ού τα αφθώντα παιδάρια χρίουσα παρά τω τάφω ραδίως απήλλαττον αι τιτθαί». Βλ. Σωρανού, «Ιπποκράτους γένος και βίος, 11», Αρχαία Ελληνική Γραμματεία ΄΄Οι ΄Ελληνες΄΄ 238, Απαντα, τόμ. 2, Κάκτος, Αθήνα, 1996. Τα ίδια επαναλαβάνει και ο Αδαμάντιος Κοραής, Προλεγόμενα εις το Ιπποκράτους, Το περί αέρων, υδάτων, τόπων..., Παρίσι, 1816, σελ. λθ΄