Αλμυρός, χάρτα της Ελλάδος, Ρήγας Βελεστινλής, Φεραίος, Ορθυς:

Ανακοίνωση στο Δ΄ Συνέδριο Αλμυριώτικων Σπουδών,
Αλμυρός, 19 Σεπτεμβρίου 2008

Συγχαρητήρια κατ' αρχήν εκφράζονται στο Διοικητικό Συμβούλιο της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού «ΟΘΡΥΣ» και ιδιαίτερα στον πρόεδρό της κ. Βίκτ. Κοντονάτσιο για τη αδιάλειπτη διοργάνωση των επιστημονικών συνεδρίων, που φέτος είναι το τέταρτο, για την περιοχή Αλμυρού, καθώς επίσης και στη Δημοτική Επιχείρηση Πολιτισμού του Δήμου Αλμυρού, η οποία αγκάλιασε την όλη προσπάθεια για την προβολή του Αλμυρού και της ευρύτερης περιοχής του.

Η διοργάνωση των τοπικών συνεδρίων σε όλους σχεδόν τους νομούς και επαρχίες της Ελλάδος κατά τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί ένα παρήγορο γεγονός. Και τούτο διότι συμβάλλουν στη γνώση της τοπικής ιστορίας της κάθε πόλεως και χωριού, και επί πλέον αποτελεί ένα πολύ σημαντικό παράγοντα ανάσχεσης στην επιθετική τακτική της πολιτιστικής αλλοτρίωσης, που προωθείται από διάφορα κέντρα. Με τα τοπικά Συνέδρια και με τους τόμους των Πρακτικών τους, που περιέχουν τις επιστημονικές ανακοινώσεις, σμιλεύεται η αυτοσυνειδησία των ανθρώπων του τόπου, του λαού μας και αυξάνεται η αντίσταση στην προωθούμενη πολιτιστική ισοπέδωση.

Για τον επαναστάτη, διαφωτιστή και οραματιστή μιας δημοκρατικής πολιτείας στον Βαλκανικό χώρο τον Ρήγα Βελεστινλή είχαμε κατά τα τελευταία χρόνια δύο επετείους και ένα επί πλέον σημαντικό γεγονός: το 1998 ήταν η επέτειος των διακοσίων χρόνων από τον μαρτυρικό του θάνατο και το 2007 η επέτειος των διακοσίων πενήντα χρόνων από τη γέννησή του. Το άλλο σημαντικό γεγονός ήταν η παρουσίαση το 2007 της έκδοσης των ΑΠΑΝΤΩΝ του Ρήγα για πρώτη φορά το 2007 μετά από 210 χρόνια ολοκληρωμένων, με ευρετήρια καθώς και με εισαγωγικά κείμενα στα οποία καταχωρίζονται τα σημαντικά καινούργια στοιχεία της έρευνας. Παράλληλα τα ΑΠΑΝΤΑ (1) εκδόθηκαν και σε ψηφιακό δίσκο (CD-ROM), ώστε να χρησιμοποιούνται και με τη σύγχρονη τεχνολογία.

Σημαντικό και εντυπωσιακό έργο του Ρήγα είναι η «Χάρτα της Ελλάδος», η οποία αποτελείται από δώδεκα φύλλα και είναι χάρτης του Βαλκανικού χώρου και όχι όπως αναγράφεται στον τίτλο της πως τάχα είναι «Χάρτα της Ελλάδος». Κατά την αυθεντική για πρώτη φορά επανέκδοσή (2) της κατά το 1998, στο εισαγωγικό κείμενο παρουσιάσαμε τις έρευνες μας σχετικά με τα πρότυπα, τα οποία χρησιμοποίησε ο Ρήγας για την Χάρτα της Ελλάδος. Αποδείχθηκε ότι χρησιμοποίησε το χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Guillelmo Delisle (1675-1726) «Graeciae Antiquae Tabulae Nova», Παρίσι 1707, που περιλαμβάνει τη Μικρά Ασία και την Ελλάδα και στα αρχαία ονόματα της ο Ρήγας πρόσθεσε σε πολλά μέρη και τις σύγχρονές του ονομασίες ή ακόμη πρόσθεσε και δικά του τοπωνύμια.

Και όπως έχουμε υποστηρίξει σκοπίμως ο Ρήγας χρησιμοποίησε χάρτη της αρχαίας Ελλάδος(3), διότι ήθελε να έχει την πολιτική διαίρεση του χώρου σε επαρχίες και τοπαρχίες, όπως εξάλλου γράφει και στο Σύνταγμα(4) του, άρθρο 2 και 3, και επί πλέον να δώσει τα αντίστοιχα ελληνικά τοπωνύμια στα έως τότε επικρατούντα οθωμανικά. Για τον λόγο αυτό τονίζουμε ότι η Χάρτα της Ελλάδος είναι πολιτικός χάρτης του κράτους, που ο Ρήγας ήθελε να δημιουργήσει μετά την επανάστασή του. ΄Ηθελε να έχει ένα πολιτικό χάρτη με τις επαρχίες και τοπαρχίες για να κάνει εκλογές, να υπάρχει η δυνατότητα να υπολογισθεί ο αριθμός των αντιπροσώπων για τη Βουλή του δημοκρατικού του κράτους. Τα άλλα ιστορικά στοιχεία, τις επιπεδογραφίες, τα νομίσματα, που ο Ρήγας είχε βάλει στη Χάρτα του κατά την έκδοσή της, με αυτά ήθελε να παραπλανήσει την Αυστριακή λογοκρισία(5) για να παίρνει την άδεια και να τυπώνει για έξι μήνες τη Χάρτα του, σαν ένα τάχα συμπληρωματικό έργο στο βιβλίο Νέος Ανάχαρσις.

Η Θεσσαλία ορίζεται με ιδιαίτερη πλατύτερη διακεκομμένη γραμμή και είναι μία επαρχία, η οποία περιλαμβάνει τις τοπαρχίες, που χωρίζονται με μια πιο λεπτή διακεκομμένη γραμμή, Πελασγιώτις, Θεσσαλιώτις, Εστιώτις, Μαγνησία, Φθιώτις, Φθιώται Αχαιοί και επί πλέον Αινιάνες, Δρύοπες, Περρεβοί, Αθαμάνες. Σημειώνουμε ότι στην αρχή του κεφαλαίου για την Θεσσαλία του βιβλίου «Νέος Ανάχαρσις»(6) ο Ρήγας σημειώνει ότι η Θεσσαλία είναι επαρχία, που αποτελείται από διάφορες τοπαρχίες, όρους τους οποίους ο Ρήγας χρησιμοποιεί στο Σύνταγμά του και στους χάρτες του.

Ενδιαφέρον έχει να μνημονεύσουμε τις συμπληρώσεις και επεξηγήσεις, τις οποίες ο Ρήγας κατά την προσφιλή του τακτική γράφει σε υποσημείωση, όταν ο Γάλλος συγγραφέας Αββάς J. J. Barthelemy στον «Νέο Ανάχαρσι», σ. 116, κάνει μνεία για τα γένη που κατοικούσαν στις τοπαρχίες της Θεσσαλίας. Συγκεκριμένα στο κείμενο ο Barthelemy σημειώνει: «Τα γένη οπού υπερεξέχουσι την σήμερον είναι οι λεγόμενοι κυρίως Θεσσαλοί (1), οι Οιταίοι (2), οι Φθιώται (3), οι Μάλιοι (4), οι Μάγνητες (5) οι Περρεβοί (6) και άλλοι». Και ο Ρήγας σε υποσημείωση επεξηγεί: (1) «οι κυρίως Θεσσαλοί, οι των Τρικκάλων τον κάμπον οικούντες», (2) «Οιταίοι, οι κατοικούντες τα Βάνινα. Πατρατζήκι, Ζητούνι», (3) «Φθιώται, οι Φερσαλινοί έως τον Πλάτανον», (4) «Μάλιοι, οι Θαυμακινοί έως τον Αχινόν», (5) «Μάγνητες, του Βόλου και της Αγυιάς τα χωριά», (6) «Περραιβοί, οι Ολυμπιώται, Αλασονίται έως την Λάρισαν».

Η περιοχή Αλμυρού βρίσκεται στην τοπαρχία «Φθιώτις» της επαρχίας «Θεσσαλίας», όπως διακρίνει κανείς στην λεπτομέρεια του φύλλου 5 της «Χάρτας της Ελλάδος» του Ρήγα. Μόνο που ο Ρήγας μετατόπισε τα όρια της τοπαρχίας Φθιώτιδος, περιλαμβάνοντας και τη λίμνη Βοιβηίδα, ενώ ο πρότυπος χάρτης του Delisle είχε τα όρια δίπλα στις αρχαίες Φερές. Επίσης βλέπουμε τη διαδρομή του ποταμού ΄Αμφρυσου να μην φτάνει μέχρι τις Φερές, όπως το έχει ο πρότυπος χάρτης του Delisle, αλλά στο χάρτη του βρίσκεται στην περιοχή του Αλμυρού, στοιχείο που δείχνει ότι ο Ρήγας θα είχε προσωπική γνώση της ευρύτερης περιοχής της γενέτειράς του. Βλέπουμε ακόμη τόσο στη Χάρτα του Ρήγα όσο και του Delisle την ίδια πορεία της αρχαίας οδού, η οποία έρχεται από την Μακεδονία, φθάνει στη Λάρισα και από εκεί διακλαδίζεται προς την Στυλίδα και το Βόλο.

Για την τοπαρχία Φθιώτιδα της Θεσσαλίας ο Ρήγας στη Χάρτα του, φύλλο 4, καταχωρίζει ένα νόμισμα «της Φθιώτιδος Θεσσαλίας νόμισμα», το οποίο όμως είναι ένας φανταστικός τύπος νομίσματος, διότι δεν έχει βρεθεί τέτοιο νόμισμα σύμφωνα με την αρχαιολόγο κα Βάσω Πέννα(7), της οποίας η μελέτη «Τα νομίσματα της Χάρτας του Ρήγα» περιλαμβάνεται στην για πρώτη φορά επανέκδοση της Χάρτας της Ελλάδος κατά το 1998, σ. 114, αρ. 53.

΄Εχουμε ενδείξεις ότι ο Ρήγας διάβαζε την Ιλιάδα του Ομήρου. Αυτό τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι παραθέτει για τις Φερές στην Επιπεδογραφία του Βελεστίνου, 4 φύλλο της Χάρτας απόσπασμα από την Ιλιάδα, Β΄ 711 «Οι δε Φεράς ενέμοντο παρά Βοιβηίδα λίμνην». Μία άλλη σοβαρή ένδειξη είναι εκείνη που διορθώνει τον Γάλλο συγγραφέα J.J.Barthelemy, ο οποίος κάνει αναφορά στο μαντείο της Δωδώνης της Ηπείρου στην αρχή του Κεφ. ΛΣΤ΄. «Οδοιπορεία της Ηπείρου», (σ. 162) και παραπέμπει στον ΄Ομηρο, «΄Ομηρ. Ιλιάδ. Β΄, στίχ. 750». Η παραπομπή αυτή, όπως παρατηρήσαμε, είναι η ίδια και στο γαλλικό κείμενο, «Homer, Iliad 2, v. 750». Σε εκτενή υποσημείωση του ο Ρήγας διορθώνει τον Γάλλο συγγραφέα με την επισήμανση ότι ο ΄Ομηρος στην παρατεθείσα παραπομπή ομιλεί για την Δωδώνη της Θεσσαλίας, το σημερινό Λιβάδι(8) και όχι για τη Δωδώνη της Ηπείρου. Μάλιστα ο Ρήγας παραθέτει και το σχετικό χωρίο από τον ΄Ομηρο με ορισμένες παρατηρήσεις, για να έχει ο αναγνώστης σωστή εικόνα για τη διόρθωση που κάνει. Χαρακτηριστικά ο Ρήγας γράφει:

«Η μαρτυρία του Ομήρου, οπού αναφέρει εδώ ο Ανάχαρσις, ας μοι είναι συγχωρημένον να ειπώ, ότι είναι δι' άλλην Δωδώνη:

Τώδ' Ενιήνες έποντο μενεπτόλεμοι τε Περαιβοί,

Οι περί Δ ω δ ώ ν η ν δυσχείμερον οικι' έθεντο,

Οι τ' αμφ' ιμερτόν Τιταρήσιον έργ' ενέμοντο(9).

Αύτη η πλησίον του Τιταρησίου Δωδώνη κείται εις τας εσχατιάς του Ολύμπου εις την Θεσσαλίαν και λέγεται σήμερον Λιβάδι. Και εν ή το μαντείον, εις τας του Τομάρου εις την Ηπειρον, και λέγεται παλαιά Αγια Παρασκευή. Η μεν παράλιος του Θερμαϊκού κόλπου, η δε μακρά απέχουσαν και του Αδριατικού. Καί άλλως, η δυτική Ελλάς δεν συμπεριείχετο εις την κατά Τρωάδος συνωμοσίαν(10), οπού να ισχύη η μαρτυρία. Φαίνεται ούν, ότι η ομωνυμία εξηπάτησε τον θείον αυτόν συγγραφέα, Πλήν, αμφότεραι ορειναί, δυσχείμεροι, και εις τον αυτόν σχεδόν παράλληλον(11) κείμεναι»(12).

Αν λάβουμε υπ' όψιν ότι σε κάθε σελίδα του «Νέου Αναχάρσιδος» ο Γάλλος συγγραφέας έχει μέχρι και πέντε παραπομπές σε έργα των αρχαίων συγγραφέων, αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο εντοπισμός από τον Ρήγα της λαθεμένης αυτής παραπομπής δείχνει ότι μάλλον θα μελετούσε τα Ομηρικά κείμενα.

Σημειώνουμε ότι οι στίχοι της Ιλιάδος, όπου μνημονεύονται η Αλος, η Φθία, η Φυλάκη, η Πύρασος αρχαίες πόλεις της περιοχής Αλμυρού βρίσκονται λίγο παραπάνω από τους στίχους για τις Φερές και τη Δωδώνη, και εξ αυτού υποθέτουμε ότι ο Ρήγας μάλλον θα χρησιμοποίησε και τα αναγραφόμενα τοπωνύμια. Παρατίθενται οι σχετικοί στίχοι:

οί τ' Αλον οί τ' Αλόπην οί τε Τρηχίνα νέμοντο,

Μυρμιδόνες δ΄εκαλούντο και Ελληνες και Αχαιοί.

711 Οι δε Φεράς ενέμοντο παραί Βοιβηίδα λίμνην,

Βοίβην και Γλαφυράς και ευκτισμένην Ιαωλκόν,

Τώδ' Ενιήνες έποντο μενεπτόλεμοι τε Περαιβοί,

Πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Δημητριοίς Φιλιππίδης και Κωνσταντάς, οι οποίοι το 1791, λίγα χρόνια πιο πριν από την έκδοση της Χάρτας του Ρήγα, εξέδωσαν τη Γεωγραφία Νεωτερική(13), δεν μνημονεύουν τον Αλμυρό, παρόλο που βρίσκεται δίπλα στο Πήλιό τους. Απλά και μόνο γράφουν: «Εις τα παραθαλάσσια της Φθιώτιδος και εις τη μεσόγειο είναι και άλλαις χώραις ακόμι, η περιγραφή τους όμως ανήκει εις έναν οπού είναι εντόπιος, ή εδιάτριψε καν αρκετά εις αυτήν δια να είναι ικανός δια να ταις περιγράψη».

Ο Ρήγας Βελεστινλής για την περιοχή του Αλμυρού καταγράφει στη Χάρτα του τα ονόματα, που περιέχει ο πρότυπος χάρτης του Delisle και επί πλέον καταχωρίζει μερικά άλλα αρχαία τοπωνύμια τα οποία λαμβάνει πιθανόν από τον ΄Ομηρο, τον Στράβωνα και τη Γεωγραφία(14) του Μελετίου. Επίσης καταχωρίζει τοπωνύμια της συγχρόνου του εποχής, τα οποία πιθανόν να είναι αποτέλεσμα δικών του εμπειριών ή να τα έχει καταγράψει από ανθρώπους της περιοχής, που τότε βρίσκονταν μαζί του στο Βουκουρέστι και τη Βιέννη, και τα οποία, όπως μου γνωστοποίησε ο πρόεδρος της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού κ. Βίκτωρ Κοντονάτσιος, διατηρούνται μέχρι σήμερα.

Τα τοπωνύμια της περιοχής Αλμυρού τα αναγραφόμενα στον χάρτη του Delisle και της Χάρτας του Ρήγα στην τοπαρχία «Φθιώτις» παρατίθενται σε αντιστοιχία κατωτέρω:

Συμπερασματικά τονίζουμε ότι ο Ρήγας Βελεστινλής στην περιοχή του Αλμυρού της Χάρτα της Ελλάδος αναγράφει τοπωνύμια του προτύπου χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Delisle, που χρησιμοποίησε για την Χάρτα του, καθώς μερικά από τους αρχαίους συγγραφείς. Επί πλέον καταγράφει τοπωνύμια της συγχρόνου του εποχής, τα οποία πιθανόν να του τα γνωστοποίησαν κάποιοι καταγόμενοι από την περιοχή του Αλμυρού, που βρίσκονταν τότε κατά την έκδοση της Χάρτας του στο Βουκουρέστι ή στη Βιέννη.

ΛΕΖΑΝΤΕΣ των εικόνων που σημειώνονται

2 Τα ΑΠΑΝΤΑ του Ρήγα Βελεστινλή σε ψηφιακό δίσκο (2007) για πρώτη φορά ολοκληρωμένα και με ευρετήρια

9 Μέρος της Θεσσαλίας με την τοπαρχία «Φθιώτις» από το φύλλο 5 της Χάρτας της Ελλάδος του Ρήγα Βελεστινλή

12 Μέρος της Θεσσαλίας με την τοπαρχία «Φθιώτις» του χάρτη της αρχαίας Ελλάδος του Delisle

13 Νόμισμα της Φθιώτιδος Θεσσαλίας από το φύλλο 4 της Χάρτας της Ελλάδος του Ρήγα

20 Ο τίτλος του βιβλίου «Γεωγραφία παλαιά και νέα» του Μελετίου

25 Το νόμισμα της πόλεως ΕΛΛΑΔΟΣ που ο Ρήγας παραθέτει στο φύλλο 4 της Χάρτας του

(1) Ρήγα Βελεστινλή, Απαντα τα έργα, έκδοση Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, επιιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήρια Δημ. Καραμπερόπουλος, Αθήνα 2007.

(2) Δημ. Καραμπερόπουλου, «Η ΄΄Χάρτα της Ελλάδος΄΄ του Ρήγα. Τα πρότυπά της και νέα στοιχεία», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, (Β΄ έκδ. 2003), σσ. 15- 90.

(3) Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Γιατί ο Ρήγας διάλεξε χάρτη της αρχαίας Ελλάδος ως πρότυπο της ΄΄Χάρτας της Ελλάδος;», Υπέρεια, τόμ. 4, Πρακτικά Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου ΄΄Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας΄΄, (Βελεστίνο 2003), Αθήνα 2006, σσ. 591-604.

(4) Ενδεικτικά αναφέρουμε το αρθρο 2 του Συντάγματος του Ρήγα, «Διαμοιράζεται, δια την ευκολία της διοικήσεως και δια να γίνεται η δικαιοσύνη ομοιοτρόπως, εις επαρχίας, τοπαρχίας και προεστάτα. ΄Ηγουν, επαρχία λέγεται η Θεσσαλία, τοπαρχία η Μαγνησία (ήγουν του Βόλου τα χωρία) και προεστάτον η πολιταρχία της Μακρυνίτζας επάνω εις δώδεκα χωρία». Βλ. Ρήγα Βελεστινλή, Τα Επαναστατικά. Επαναστατική Προκήρυξη, Τα Δίκααι του Ανθρώπου, Το Σύνταγμα, ο Θούριος,΄Υμνος Πατριωτικός, έκδοση Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, επιμέλεια Δημ. Καραμπερόπουλου, πέμπτη έκδοση, Αθήνα 2005, σσ. 35-36. Και σε ανάτυπο, Αθήνα 2006.

(5) Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Η άδικη κρίση του Ιω. Φιλήμονος για τον επαναστάτη Ρήγα Βελεστινλή», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Λάρισα, 2000, σσ. 257-272, και ανάτυπο Αθήνα 2006.

(6) Ρήγα Βελεστινλή, Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, επιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλου, Αθήνα 2006, σ. 99.

(7) Βάσως Πέννα, «Τα νομίσματα της Χάρτας του Ρήγα», στο Η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή, έκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 1998, (Β΄ έκδ. 2003), σσ. 91-148.

(8) Στη Χάρτα της Ελλάδος, φύλλο 5, στη Θεσσαλία δίπλα στον Τιταρίσιο ποταμό ο Ρήγας γράφει «Δωδώνη.Λιβάδι».

(9) Το ίδιο χωρίο του Ομήρου το μνημονεύει και ο Στράβων, Γεωγραφικά Θ΄ 441, χωρίς όμως τη σχετική παραπομπή αλλά απλά αναφέρει ότι «λέγει ο ποιητής». Επισημαίνουμε ότι ο Ρήγας παραθέτει στην «Επιπεδογραφία των Φερών νυν λεγομένης Βελεστίνος» για την Υπέρεια Κρήνη κείμενο του Στράβωνος, Γεωγραφικά Θ΄ 439, το οποίο βρίσκεται λίγο πιο πάνω από εκείνο του Ομήρου που παραθέτει. Πιθανόν ο Ρήγας να χρησιμοποίησε και τους δύο συγγραφείς για το μνημονευόμενο χωρίο για την Δωδώνη.

(10) Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Ρήγας χαρακτηρίζει ως «συνωμοσίαν» την εκστρατεία κατά της Τροίας.

(11) Ο όρος «παράλληλος» που χρησιμοποιεί ο Ρήγας είναι δείγμα των σχετικών γεωγραφικών του γνώσεων, εφ' όσον την περίοδο επεξεργαζόταν και τύπωνε τους χάρτες του.

(12) Νέος Ανάχαρσις, 1797, σελ. 162-163. Προσθέτουμε ότι, όπως παρατηρήσαμε, ο Χρυσοβέργης Κουροπαλάτης, ο οποίος μετέφρασε και εξέδωσε το 1819 την Περιήγηση του Νέου Αναχάρσιδος, Βιέννη 1819, τόμ. τρίτος, σ. 272, παραθέτει την παραπομπή στον ΄Ομηρο του Γάλλου συγγραφέα χωρίς καμία διόρθωση ή μνεία της παρατήρησης του Ρήγα, στοιχείο που δείχνει ότι δεν πρόσεξε το λάθος και δεν θα διάβασε την έκδοση του Ρήγα με τη σχετική διόρθωση.

(13) Δανιήλ Φιλιππίδης - Γρηγόριος Κωνσταντάς, Γεωγραφία νεωτερική. Περί της Ελλάδος, επιμέλεια Αικ. Κουμαριανού, εκδόσεις Ερμής, Αθήνα 1970, σ. 96.

(14) Μελετίου, Γεωγραφία παλαιά και νέα, Βενετία 1728.

(15)Για την Πύρασο βλ. Στράβωνα, Γεωγραφικά Θ΄ 14, «Ην δε πόλις ευλίμενος η Πύρασος εν δυσί σταδίους, έχουσα Δήμητρος άλσος και ίερον άγιον, διέχουσα Θηβών σταδίου είκοσι». Ο Μελέτιος, Γεωγραφία, 1728, σ. 385 σημειώνει ότι η Πύρασος ήταν το επίνειον των «Θεσσαλικών Θηβών» «κληθείσα ούτω δια το την χώραν αυτής είναι πυροφόρον. Όθεν και Δήμητρος Τέμενος αυτήν ο ποιητής εκάλεσεν», ποιητής είναι ο Ομηρος, Ιλιάδα, Β 695-696.

(16) Στην «Επιπεδογραφία του Βελεστίνου», που είναι έργο του ίδιου του Ρήγα, σημειώνεται «Αρμυρού δρόμος».

(17) Για τη Φυλάκη ο Στράβων, Γεωγραφικά Θ΄ 433, γράφει ότι βρίσκεται μεταξύ Πτελεού και Φθιωτών Θηβών.

(18) Οι Κωφοί είναι πατρίς του Στεφάνου Κομμητά (1770;-1834;).

(19) Εντύπωση προκαλεί που ο Ρήγας αναγράφει το όνομα «ΕΛΛΑΣ» και μάλιστα με κεφαλαία γράμματα και τούτο διότι ο πρότυπος χάρτης του Delisle δεν την περιέχει. Σημειώνουμε ότι άλλες δύο φορές χρησιμοποιεί τα κεφαλαία γράμματα, όταν αναγράφει στο άνω περιθώριο του 12ου φύλλου της Χάρτας τα ονόματα του Μ. Αλεξάνδρου και του Ιουλιανού. Προσθέτουμε ακόμη ότι ο Ρήγας παραθέτει και ένα νόμισμα της πόλεως Ελλάδος στο φύλλο 4 της Χάρτας του «της εν Θεσσ. πόλ. Ελλάδος», και όπως χαρακτηριστικά γράφει η αρχαιολόγος κα Βάσω Πέννα, σ. 111, αρ. 40, «Ο Ρήγας διαφοροποιείται και προβαίνει σε δική του αυθαίρετη ταύτιση», ενώ ήταν της Καλχηδόνος της Μαύρης Θάλασσας. Υποθέτουμε ότι ίσως ο Ρήγας βλέποντας στο νόμισμα τα γράμματα ΕΛΛ να τα θεώρησε ως να ήταν της πόλεως ΕΛΛ(ΑΔΟΣ). Η αναγραφή του τοπωνυμίου «Ελλάς» στη Χάρτα του θα είναι μάλλον δική του προσθήκη, αποτέλεσμα των αναγνώσεών των κειμένων του Ομήρου και του Στράβωνος. Σημειώνουμε ότι ο Μελέτιος στη Γεωγραφία του δεν μνημονεύει την πόλη «Ελλάς», όπως επίσης και η Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία του Diderot, διότι γνωρίζουμε πλέον ότι εκτός από το βιβλίο Φυσικής απάνθισμα ο Ρήγας είχε χρησιμοποιήσει λήμμα της Εγκυκλοπαιδείας και στη χάρτα της Μολδαβίας, (βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Ρήγας και Γαλλική Encyclopedie.Μια ακόμη χρησιμοποίηση της στα 1797», Ο Ερανιστής, τόμ. 25, 2005, σσ. 418-420). Ενδιαφέρον έχει να σημειώσουμε ότι ο ΄Ανθιμος Γαζής στον χάρτη του με τίτλο «Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος με τα παλαιά και νέα ονόματα», Βιέννη 1800, αναγράφει όχι με κεφαλαία γράμματα αλλά με πεζά το τοπωνύμιο «Ελλάς». Ενημερωτικά αναφέρουμε ότι υπάρχει πρόθεση να επανεκδώσουμε αυτόν τον χάρτη του Ανθίμου Γαζή.

(20 Ο Ρήγας σημειώνει με το σχετικό συμβολισμό την παρουσία αλυκών στην περιοχή του Αλμυρού, όπως και στην περιοχή του Βόλου.

(21) Στη μετάφραση του Νέου Αναχάρσιδος, Βιέννη 1797, σ. 120, ο Ρήγας σε παρένθεση αναγράφει «Πλάτανος» δίπλα στο όνομα «Φθιωτικαί Θήβαι (Πλάτανος)», ταυτίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο τα δύο τοπωνύμια.

(22) Εντύπωση προκαλεί που ο Ρήγας θέτει τη Φθία στα Φάρσαλα, ενώ ο Ανθιμος Γαζής στον χάρτη της Ελλάδος τοποθετεί την τοποθετεί στο νότιο μέρος της τοπαρχίας Φθιώται Αχαιοί.

(23) Στην περιοχή των Φαρσάλων της Χάρτας του ο Ρήγας γράφει ότι «Εδώ ενίκησεν ο Καίσαρ τον Πομπήϊον». Σχετικά γράφει και ο Μελέτιος, Γεωγραφία, 1728, σ. 386, ο οποίος σημειώνει ότι στον κάμπο των Φαρσάλων «επολέμησαν ο Πομπήϊος και ο Καίσαρ οι Ρωμαίοι και νικηθείς υπό του Καίσαρος ο Πομπήϊος φυγών επήγεν εις το Πηλούσιον και εις το Κάσιον όρος όπου και εδολοφονήθη». Πιθανόν αυτή να είναι η πηγή του κειμένου του Ρήγα.

(24) Ο Μελέτιος μνημονεύει και τις δύο ονομασίες «Πτελεό-Φθελιάςα».

(25) Ο Μελέτιος στη Γεωγραφία του, σ. 385 αναγράφει «Ορθρυς» και μάλιστα αναφέρει ότι από τους ντόπιους αποκαλείται «Δελαχά». Σημειώνουμε ότι την ορθή μνεία του ονόματος «Οθρυ», ο Ρήγας την αναγράφει στην «Επιπεδογραφία των Θερμοπυλών», Χάρτα της Ελλάδος φύλλο 2. Ομοίως και οι Δημητριοίς στη Γεωγραφία νεωτερική, Βιέννη 1791, σ. 95, αναγράφουν και τις δύο ονομασίες «Οθρυς-Δελεχά όρος». Προσθέτουμε ότι ο Ρήγας στο φύλλο 4 της Χάρτας του παρουσιάζει ένα νόμισμα «του Δελεχά Θεσσαλ.» (΄Οθρυ), το οποίο σύμφωνα με την κα Βάσω Πέννα, σ. 110, αρ. 38, δεν ανήκει στην περιοχή της ΄Οθρυος παρά στην Λυκία της Μ. Ασίας «ΑΣΠΕΝΔΟΣ».

(26) Ο Στράβων, Γεωγραφικά Θ΄ 436, σημειώνει «εν δε τω κόλπω (της Δημητριάδος) φησίν είναι την Κικύνηθον νήσον και πολίχνην ομώνυμον». Μάλλον από αυτήν την περιγραφή και την αναφορά ότι βρίσκονταν μικρή πόλη στο νησάκι ο Ρήγας να έθεσε τον συμβολισμό της πόλεως και όχι εκείνο τον συμβολισμό του χωριού. Επί πλέον δεν αναγράφει το «Cyrinethus» του χάρτη του Delisle στον οποίο επί πλέον, όπως παρατηρήσαμε δεν υπάρχει και ο συμβολισμός της πόλεως, που ο Ρήγας έθεσε στο νησάκι αυτό.
Επίδοση τιμητικής πλακέτας στον Δ. Καραμπερόπουλο για την συμμετοχή του στο Δ' Συνέδριο Αλμυριώτικων Σπουδών, 19 Σεπτεμβρίου 2008

Επικοινωνία Εκτύπωση English
Αρχική Σελίδα \| Προηγούμενη \| Επόμενη