Άνθιμος Γαζής, Ημερολόγιο, Βιβλιοθήκη, Μηλιές, Βιέννη

(Δημοσιεύθηκε στον τόμο, ΕΥΚΡΑΤΟΝ, Πρακτικά Επιστημονικής Συνέντησης προς τιμήν του κ. Γεωργίου Ν. Αντωνακόπουλου, ομοτίμου καθηγητού της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Λάρισα, 10 Μαϊου 2014, Λάρισα 2014, σελ. 25-48).

O εκ Μηλεών Πηλίου λόγιος και διδάσκαλος του Γένους αρχιμανδρίτης ΄Ανθιμος Γαζής (1764-1828) εγκαταστάθηκε στη Βιέννη το 1796 ως ιερέας του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου μετά την πρόσκληση από την Ελληνική Κοινότητα της Βιέννης. Τα ενδιαφέροντά του στρέφονται επί πλέον και στα θέματα των θετικών επιστημών παρακολουθώντας παράλληλα και σχετικές μελέτες. Εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα το 1799 με την μετάφραση και έκδοση του βιβλίου του ΄Αγγλου Βενιαμίν Μαρτίνου (Benjamin Martin, 1704-1782), «Γραμματική των φιλοσοφικών επιστημών, ή Σύντομος ανάλυσις της πειραματικής νεωτέρας φιλοσοφίας», βιβλίο το οποίο είχε σχέση με τις θετικές επιστήμες. Πρόσθεσε ωστόσο πολλές υποσημειώσεις, στοιχείο που δείχνει το επίπεδο των γνώσεων του και την παρακολούθηση της επιστημονικής εργογραφίας της εποχής του.

Την επόμενη χρονιά, το 1800, επιδιορθώνει, όπως δηλώνεται στον τίτλο, τον χάρτη «Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος», που εξέδωσε ο χαράκτης Μύλλερ (Mueller, Francois, 1755-1816). Είναι ο ίδιος χαράκτης, τον οποίο χρησιμοποίησε ο Ρήγας Βελεστινλής για τη «Χάρτα της Ελλάδος», γι’ αυτό και ο «Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος» έχει την ίδια σχεδόν διαμόρφωση, σε μικρότερη όμως κλίμακα και επί πλέον με την Κύπρο και την Σικελία. Στη συνέχεια, ο Γαζής επιμελείται την έκδοση πολλών άλλων βιβλίων των θετικών επιστημών, εκκλησιαστικών και περί γεωγραφίας, ενώ συγχρόνως εκδίδει διάφορους χάρτες καθώς και τα σχετικά Λεξικά του. ΄Εχουμε συγκεντρώσει την εργογραφία του Γαζή σε πρόσφατο άρθρο μας, που δημοσιεύθηκε στο «Θεσσαλικό Ημερολόγιο». Παράλληλα ο ΄Ανθιμος Γαζής αναπτύσσει πολλαπλή επικοινωνία με πολλούς λογίους, όπως δείχνει η εκδοθείσα μέχρι τώρα αλληλογραφία του.

Στη Βιβλιοθήκη των Μηλεών Πηλίου απόκεινται δύο γερμανικά Ημερολόγια-Κανδελάρια των ετών 1802 και 1809 εκδοθέντα στη Βιέννη, με χειρόγραφες σημειώσεις του Ανθίμου Γαζή. Είναι μεταγενέστερα ραμμένα το μεν πρώτο σε τρία σημεία και το δεύτερο σε δύο, με τη σελίδα του τίτλου και του οπισθόφυλλου να είναι κολλημένες σε χαρτόνι και με διαστάσεις 17 εκ. Χ 20,5 εκ. το καθένα. Υποθέτουμε ότι και για άλλες χρονιές ο Γαζής θα χρησιμοποιούσε παρόμοια Ημερολόγια, στα οποία θα καταχώριζε διάφορες σημειώσεις, αλλά δεν έχουν μέχρι σήμερα εντοπιστεί.

Στα δύο αυτά Ημερολόγια, για κάθε μήνα του έτους αφιερώνονται τέσσερις σελίδες εκ των οποίων οι δύο είναι λευκές. Οι υπόλοιπες σελίδες τους περιέχουν στη συνέχεια διάφορα κείμενα στα γερμανικά. Στις λευκές αυτές σελίδες του κάθε μήνα του Ημερολογίου, ο ΄Ανθιμος Γαζής κατέγραφε διάφορες σημειώσεις της καθημερινής του δραστηριότητας, όπως σε ποιους έστειλε επιστολές, αναγράφοντας μόνο την ημερομηνία και το όνομά τους, καθώς και σχετικές δράσεις για τις εκδόσεις του κ.ά. Στο φωτοτυπημένο αντίγραφο των δύο αυτών ημερολογίων αριθμήσαμε τις σελίδες, που βρέθηκαν 109 σελίδες στο Ημερολόγιο του 1802 και 112 σελίδες του 1809. Τις αναγραφόμενες αυτές σημειώσεις του Ανθίμου Γαζή θα αναφέρουμε σύμφωνα με τη μηνιαία καταγραφή τους.

Στον μήνα Ιανουάριο του 1802 και στη σχετική λευκή σελίδα ο Γαζής σημειώνει «έξοδα δια τους 150 χάρτες των Ζωσιμάδων». Δεν αναγράφει για ποιους χάρτες είναι τα σχετικά έξοδα, ούτε το ποσό των εξόδων τους. Μάλλον θα υπονοεί ότι οι Ζωσιμάδες θα χρηματοδότησαν την έκδοση των χαρτών. Όπως είναι γνωστό, οι Ζωσιμάδες ενίσχυσαν οικονομικά την έκδοση του πρώτου βιβλίου του Γαζή «Γραμματική των φιλοσοφικών επιστημών», που εκδόθηκε το 1799, όπως επίσης και εκείνα που επιμελήθηκε, το βιβλίο «Αδολεσχία Φιλόθεος», έκδοση του 1801 καθώς και εκείνο του Νικηφόρου Θεοτόκη, «Στοιχεία Γεωγραφίας», που εκδόθηκε το 1804.

Ακόμη ο Γαζής σημειώνει στο Ημερολόγιό του ότι στις 15 Ιανουαρίου 1802 συμφώνησε με τον τυπογράφο Σχινδελμαύερ (C. R. Schindelmayer) για την έκδοση του «Χάρτη της Ασίας» αναγράφοντας και το ποσό 600 φιορίνια. Μάλιστα σε επόμενες καταγραφές ο Γαζής σημειώνει ότι πλήρωσε γι’ αυτόν τον χάρτη στον τυπογράφο στις 19 Ιουλίου 100 φιορίνια και στις 9 Σεπτεμβρίου άλλα 50 φιορίνια. Πράγματι ο «Χάρτης της Ασίας» εκδόθηκε το 1802 και αναγράφεται μάλιστα ότι εκδόθηκε «Αναλώμασι των Κυρίων Ζωσιμαδών». Ισως για αυτόν τον χάρτη να ήταν η προηγούμενη αναφορά. Προσθέτουμε ότι ο Γαζής στο Ημερολόγιό του πολλές φορές σημειώνει ότι έστειλε επιστολές στους Ζωσιμάδες, όπως «τοις Ζωσιμάδες» την 1^η Φεβρουαρίου και στις 31 Αυγούστου του 1802, «τοις Ζωσιμάδες εν Νίζνη και Μόσχα» στις 5 Απριλίου, «τοις Ζωσιμάδες» στις 3 Μαϊου, «τω Ζώη Ζωσιμά» στις 20 Αυγούστου και «τοις Ζωσιμάδες, τώ Ζώη» στις 12 Δεκεμβρίου 1802.

Στον μήνα Φεβρουάριο ο Γαζής σημειώνει ότι στις 6 του μηνός συμφώνησε με τον τυπογράφο Σχινδελμάυερ για τα σχήματα των «Κωνικών τομών» και ότι έδωσε στον βαφέα 100 σώματα της «Χάρτας της Ευρώπης» να τα βάψει. Τα γεωμετρικά σχήματα της έκδοσης αυτής είναι πολλά και περιλαμβάνονται σε δώδεκα πίνακες. Πράγματι ο Γαζής είχε εκδώσει το 1801 τον «Χάρτη της Ευρώπης» στο τυπογραφείο του Σχινδελμάυερ. Οι χάρτες στο τυπογραφείο τυπώνονταν μόνο μαύρα και στη συνέχεια ειδικοί επί τούτου τους χρωμάτιζαν, γι’ αυτό σημειώνει ότι έδωσε τους χάρτες στον βαφέα.

Στον Μάρτιο του 1802 ο ΄Ανθιμος Γαζής σημειώνει ότι στις 9 του μηνός συμφωνήθηκε η έκδοση του βιβλίου περί «Κωνικών τομών» στο τυπογραφείο του Σχραίμβλ (Schraebl Fr. A.) προς 22 φιορίνια την κόλλα. Είναι το βιβλίο «Σύνοψις των κωνικών τομών» μετάφραση του ιατροφιλόσοφου Σπ. Ασάνη (1749-1833), που αποδόθηκε από τον Ιωνά Σπαρμιώτη στην «ελληνικήν» και εκδόθηκε με την επιμέλεια του Γαζή το 1802. Σημειώνει ο Γαζής πως τα 900 σώματα θα τυπωθούν σε κοινό χαρτί και τα 100 σώματα σε καλλίτερο χαρτί, αναγράφοντας μάλιστα και τα ποσά που τμηματικά έδωσε, το σύνολο 699 φιορίνια. Και παρακάτω στην ίδια σελίδα καταχωρίζει μερικά ποσά, που του προσφέρθηκαν για την έκδοση αυτή, όπως από τον Γιαννώτη-Χατζή Κώνστα. Στον τίτλο του βιβλίου αναγράφει ότι η έκδοση έγινε «Δαπάνη δε φιλοτίμων και φιλοκάλων Ελλήνων ων τα ονόματα εν τοις έμπροσθεν καταγράφεται». Τώρα βεβαιωνόμαστε από το Ημερολόγιό του Γαζή ότι το βιβλίο εκδόθηκε τον μήνα Σεπτέμβριο, που τότε ο «βιβλιοδέτης έφερε κωνικά σύνολο 650 αντίτυπα» και αίρεται η αμφιβολία του Φίλιππου Ηλιού, που αναγράφει στην Βιβλιογραφία του.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα καταγραφή είναι εκείνη που ο Άνθιμος Γαζής σημειώνει στον μήνα Μάϊο του 1802, σχετικά με την έκδοση του βιβλίου του Χιώτη ιατρού Γεωργίου Χρυσοβελόνη (1756-1822), «Ομιλία φυσιολογική», Βιέννη 1802. Ο Γ. Χρυσοβελόνης σπούδασε ιατρική στην Πίζα της Ιταλίας και ανακηρύχθηκε διδάκτωρ το 1790 και στη συνέχεια άσκησε την ιατρική στην πατρίδα του Χίο, από την οποία έφυγε με τις σφαγές του 1822. ΄Υστερα από περιπέτειες εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο, όπου όμως κατά την πολιορκία από τους Τούρκους απεβίωσε εκ λοιμού.

Στη Χίο είχε γράψει το βιβλίο του και το χειρόγραφο το έστειλε στην Κωνσταντινούπολη, στον Φραγκούλη Μαυρογορδάτο, ο οποίος με επιστολή του, που καταχωρίζεται στην έκδοση, πληροφορεί τον συγγραφέα Χρυσοβελόνη ότι στις 14 Μαρτίου του 1802 απέστειλε στη Βιέννη το χειρόγραφό του προς έκδοση, χωρίς να αναφέρει τον παραλήπτη. Τώρα πλέον από το παρουσιαζόμενο Ημερολόγιο μαθαίνουμε ότι στην έκδοση του βιβλίου συνέβαλε ο ΄Ανθιμος Γαζής, ο οποίος θα ήταν ο παραλήπτης του χειρογράφου προς έκδοση. Γράφει ο Γαζής στο Ημερολόγιό του «τη 25 Μαϊου εσυμφωνήσαμε δια την Ηθικολογική προς φιορίνια 20», εννοεί τον τυπογράφο «Σχραίμβλ» με τον οποίο ο Γαζής είχε, λόγω των δικών του εκδόσεων, επαφές.

Η «Ηθικολογική», που αναγράφει ο Γαζής, είναι ο δεύτερος τίτλος του βιβλίου του Γ. Χρυσοβελόνη, όπως διαπιστώνεται από τον τίτλο του, «Ομιλία Φυσιολογική περί του εαυτόν γνώναι, ορθώς διαλέγεσθαι δηλαδή κατά γένος αρετήν και κακίαν. Η Ηθικολογική». Ο Γαζής σημειώνει ότι την 1^η Ιουνίου 1802 έδωσε στον τυπογράφο 150 φιορίνια, «τω έδωκα 1 Ιουνίου φιορίνια 150», και παρακάτω σε περιγραμμένη σημείωση ο Γαζής σχετικά προσθέτει «μοι τα έδωκε ο Αργέντης φιορίνια 150», χωρίς να αναγράψει το όνομά του εκτός από το επώνυμο. Θα είναι ο Γεώργιος Αργέντης έμπορος από τη μεγάλη Χιώτικη οικογένεια εμπόρων Αργέντηδων, αδελφός του Ευστράτιου Αργέντη, ο οποίος τέσσερα χρόνια πιο πριν συνελήφθη και θανατώθηκε μαζί με τον Ρήγα Βελεστινλή τον Ιούνιο του 1798 στον πύργο Νεμπόϊζα του Βελιγραδίου, και έτσι είχε αναλάβει την επιχείρηση, όπως διαπιστώνεται από τα έγγραφα που έχουν παρουσιασθεί.

Ο Γαζής θα συνέβαλε μάλλον μόνο στη συμφωνία για την έκδοση του βιβλίου του Χρυσοβελόνη. Δεν θα είχε την επιμέλεια της έκδοσης του βιβλίου, διότι δεν αναγράφεται το όνομά του, όπως εξάλλου εφήρμοζε σε όλες τις εκδόσεις, που είχε επιμεληθεί. Επί πλέον θα είχε προσπαθήσει το βιβλίο να έχει καλλίτερη τυπογραφική εμφάνιση και ίσως θα πρόσθετε και μερικές υποσημειώσεις, όπως ο Γαζής συνήθιζε.

΄Αλλη μία αξιόλογη και συγκινητική συνάμα πληροφορία που μας δίνει ο Άνθιμος Γαζής μέσα από τις καταγραφές του στο Ημερολόγιο είναι και εκείνη, που έχει σχέση με τον πρόωρο θάνατο του ιατρού Μανουήλ Σαρή Τενέδιου, που συνέβηκε τον Ιούνιο του 1802. Γνωρίζουμε ότι ο Άνθιμος Γαζής στο βιβλίο, που εξέδωσε το 1799, «Γραμματική των φιλοσοφικών επιστημών», είχε ζητήσει από τον Μανουήλ Σαρή, ο οποίος τότε ακόμη σπούδαζε στην Ιατρική Σχολή της Βιέννης, όπως ο ίδιος αναφέρει, να του γράψει ένα κείμενο «Περί ζυμώσεως», σύμφωνα με τις καινούργιες γνώσεις της χημείας. Μάλιστα στο κείμενο αυτό γίνεται μνεία για πρώτη φορά στα ελληνικά της νέας γνώσεως για τη συμμετοχή του οξυγόνου ως απαραίτητου στοιχείου στην αναπνοή. Ιδιαίτερα ο Τενέδιος τονίζει ότι ανταποκρινόμενος στην «πατρικήν αξίωσιν» του Γαζή, συνέταξε το κείμενό του, στοιχείο που δείχνει την σχετική επικοινωνία που θα είχαν μεταξύ τους. Συγκεκριμένα απευθύνεται «Τω Πανοσιωτάτω Αρχιμανδρίτη κυρίω Ανθίμω Γαζή Μανουήλ Σαρής ο Τενέδιος ευ πράττειν», και συνεχίζει, «Αν η του δικαίου μνήμη πρέπει να γίνεται μετ’ εγκωμίων, Πανοσιώτατε Πάτερ, πόσω μάλλον χρεωστώνται έπαινοι εις ένα φιλογενή, όστις σπουδάζει το δυνατόν να φωτιση το γένος του;». Καταλήγει τονίζοντας, «Εγώ χαίρω εκ μυχών της καρδίας επί τω έργβω και προς απόδειξιν επισυνάπτω ενταύθα την περί Ζυμώσεως θεωρίαν, κατά την πατρικήν σου αξίωσιν, δια να αναπληρώση την εις τούτο έλλειψιν του βιβλίου σου, πειθαρχών τη πατρική σου αξιώσει, υπέκλεψα εμαυτόν των ανά χείρας μαθημάτων».

Προσθέτει ακόμη ο Μανουήλ Σαρής Τενέδιος σχετικά με την νέα ονοματολογία που επισυμβαίνει με την εξέλιξη της επιστήμης, «αι ιδέαι είναι πάντη νέαι, όθεν η ονοματοποιία ήτον αναγκαία, και έγινε με την δυνατήν προσοχήν της αναλογίας. Μακάριος αν ημπόρουν να παροξύνω την περιέργειαν του αναγνώστου εις βαθυτέραν εξέτασιν». Ιδιαίτερα επισημάναμε τη συμβολή του Μανουήλ Σαρή στη δημιουργία των νέων ελληνικών επιστημονικών όρων, που έκτοτε καθιερώθηκαν, όπως οξυγόνο, υδρογόνο, ανθρακικό οξύ, οξικό οξύ, στεατικό οξύ, χημική συγγένεια, χημική θεωρία, θερμομετρικός, οργανισμός.

Για τον πρόωρα θανόντα ιατρό Μανουήλ Σαρή Τενέδιο (1778-1802), έχουμε παρουσιάσει σχετική μονογραφία για τη ζωή του και το διαφωτιστικό του έργο, που δημιούργησε αν και μόλις 24 ετών, διότι λόγω νοσοκομειακής λοιμώξεως απεβίωσε, όπως σημειώνει και ο Αναστάσιος Γεωργιάδης Λευκίας (1773-1853), ένας από του πρώτους καθηγητές της Ιατρικής Σχολής του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου Αθηνών. Χαρακτηριστικά γράφει το 1810, «προ οκτώ ήδη ετών απέθανε και ο εμός φίλος και υπό πάντων αγαπώμενος και θαυμαζόμενος Μανουήλ ο Τενέδιος, εν τω λιμένι των ιατρικών ακροάσεων, ως ουκ ώφελε! Ναυαγήσας και ως εξ αυτού πάντες είχον χρηστάς ελπίδας συγκαδύσας» και προσέθεσε ότι απέθανε εκ «νοσοκομικού μολυσμού», δηλαδή νοσοκομειακή λοίμωξη. Συμπληρώνουμε ακόμη ότι η νεκρολογία του Μανουήλ Σαρή είχε δημοσιευθεί ανώνυμα στο γερμανικό περιοδικό Annalen der Literater und Kunst, όπως έχει παρατηρήσει η Μαρία Στασινοπούλου.

Το ενδιαφέρον των σημειώσεων του Γαζή είναι πως στις 3 Ιουνίου του 1802 καταγράφει τα έξοδα της κηδείας του Μανουήλ Σαρή Τενεδίου, για τον νεκροθάφτη, τη γυναίκα που τον φύλαξε, τους κανδηλανάφτες, τον παπουτσή, τον ράφτη, για τις καμπάνες. Παράλληλα παρακάτω σημειώνει και ποιοι του έδωσαν χρήματα για την κηδεία. Αναφέρει το όνομα «Μιχάλις», που μάλλον θα είναι ο Μιχαήλ Ζωσιμάς, που ζούσε στο Λιβόρνο, όπως επίσης τα ονόματα «Ρίζου» και «Βεζυρούλη», ονόματα που συναντούμε στον κατάλογο των συνδρομητών των βιβλίων που επιμελήθηκε ο Γαζής, όπως για παράδειγμα, «ο εντιμότατος κύριος Αλέξιος Βεζυρούλης Τυρναβίτης» στην «Επιτομή Αστρονομίας» του Φιλιππίδη, που εκδόθηκε το 1803 και επίσης στο βιβλίο που μετέφρασε ο Αθανάσιος Σταγειρίτης «Δομαιρών Επιτομή Ιστορίας Γενικής», Βιέννη 1812, (τόμ. Γ΄, σελ. 332).

Κατά τον μήνα Αύγουστο του 1802, ο Γαζής μας δίνει πληροφορίες στο Ημερολόγιό του σχετικά με την έκδοση του βιβλίου «Χημική φιλοσοφία» του Γάλλου Φουρκροά (Antoine-Francois de Fourcroy), μετάφραση του ιατρού Θεοδοσίου Ηλιάδη, που ο Γαζής το εξέδωσε με επιμέλειά του καθώς και με δικά του έξοδα. Σημειώνει ότι στις 3 Αυγούστου συμφωνήθηκε η έκδοση του βιβλίου στο τυπογραφείο Σχραίμβλ για 1000 αντίτυπα σε κοινό χαρτί και 50 σε ειδικό χαρτί, καθώς και τα χρήματα που έδωσε για το χαρτί. Μάλιστα στις 27 Αυγούστου 1802 στέλνει επιστολή στον Γάλλο κλασικό φιλόλογο Dansse de Villoison (1750-1806), χωρίς όμως να μνημονεύει το περιεχόμενο, υποθέτουμε ωστόσο ότι θα ήθελε να τον ενημερώσει για την προσεχή έκδοση της «Χημικής φιλοσοφίας» του Φουρκροά. Και τούτο διότι γνωρίζουμε ότι ο Villoison έκανε σχετική παρουσίαση της μετάφρασης στο γαλλικό περιοδικό «Magasin Encyclopedique» του 1802, (τόμ. 5, σελ. 482-493), όπως σημειώνεται στη «Ελληνική Βιβλιογραφία» του Φιλ. Ηλιού.

Επίσης τον ίδιο μήνα μας δίνει άλλη μία πληροφορία, ότι στις 21 του μηνός του έδωσε ο Στέργιος Χατζή Κυρίτζης 100 φιορίνια για το βιβλίο του «Κωνσταντίνου Διδασκάλου της Τζαριτζάνης», δηλ. του Κωνστ. Κούμα (1777-1836). Είναι για το βιβλίο που επιμελήθηκε ο ΄Ανθιμος Γαζής με τίτλο «Των Κωνικών τομών αναλυτική πραγματεία του Αββά Καϊλλέ», μεταφρασμένο στην απλοελληνική από τον ιατρό Σπυρίδωνα Ασάνη, αλλά αποδόθηκε από τον Κωνσταντίνο Κούμα στην «ελληνική» και εκδόθηκε το 1803 στη Βιέννη. Ηδη ο Κων. Κούμας την 1^η Ιουνίου 1802 με επιστολή του από την Τσαριτσάνη στον ΄Ανθιμο Γαζή τον παρακαλεί «ικετεύω και δέομαι και εκλιπαρώ, ίνα λάβης το βάρος της επιστασίας, του εκτυπωθήναι…», να επιμεληθεί δηλαδή την έκδοση του βιβλίου του, δίνοντας του παράλληλα λεπτομερείς οδηγίες για την διαμόρφωση του κειμένου με τους αριθμούς και τα σχήματα και επί πλέον ότι του στέλνει τα χειρόγραφα πολύ καλά τυλιγμένα σε τρία περιτυλίγματα, για να μην καταστραφούν. Μάλιστα του τονίζει ότι τα στέλνει όχι με το συνηθισμένο κανονικό τρόπο, «τον πεζόν», όπως γράφει, «αλλά με άλλον σίγουρον κομιστήν, δια του εν Ζέμονι κυρίου Τριανταφύλλου Δούκα, και εγχειρισθήσεται σοι παρά των αυτόθι Χατζή Κυρίτζη, Αδελφών Μαντζαρλή και συντροφίας». Επιπροσθέτως ο Κούμας συνιστά στον Γαζή τα βιβλία του να έχουν δέσιμο όπως τα δικά του, που εξέδωσε το 1799 «Γραμματική των φιλοσοφικών επιστημών». Παράλληλα ο Γαζής σημειώνει στο Ημερολόγιό του ότι στις 27 Μαϊου και στις 25 Νοεμβρίου 1802 απέστειλε επιστολές στον διδάσκαλο Κωνσταντίνο Κούμα στην Τσαριτσάνη.

Ένα δείγμα της πνευματικής δραστηριότητας του Ανθίμου Γαζή και του επιπέδου των επαφών του με τους λογίους της εποχής του είναι οι πολλές επιστολές, που σημειώνει ότι απέστειλε, αναγράφοντας μόνο το όνομα των παραληπτών και την ημερομηνία αποστολής των επιστολών. Πολύ συχνά στέλνει επιστολές στους συμπατριώτες του Γρηγόριο Κωνσταντά και Δανιήλ Φιλιππίδη, του οποίου επιμελήθηκε τη «Λογική». Επιστολές στέλνει και στον Γάλλο χαρτογράφο Barbie du Bocage. Μάλιστα υπάρχουν οι αντίστοιχες επιστολές στην «Αλληλογραφία Δανιήλ Φιλιππίδης- Barbie du Bocage - Ανθιμος Γαζής (1794-1819)», που εξέδωσε η αείμνηστη καθηγήτρια και ιστορικός Αικατερίνη Κουμαριανού, όπως για παράδειγμα για την επιστολή 1 Φεβρουαρίου 1802 είναι η αντίστοιχη επιστολή αρ. 36, σελ. 68-69, για εκείνη της 30 Απριλίου είναι η επιστολή αρ. 42, σελ. 79-80, για την επιστολή 17 Ιουνίου είναι στον αρ. 46, σελ. 85, για εκείνη στις 13 Σεπτεμβρίου αντιστοιχεί στην επιστολή αρ. 51, σελ. 97-98.

Επίσης ο Γαζής γράφει στο Ημερολόγιο τον Ιούνιο του 1802, «τη 17 τω Barbie με την πόλιτζαν των 2500 λίβρες». Πράγματι, στη δημοσιευμένη επιστολή του επεξηγεί το σκοπό της αποστολής των χρημάτων, πως είναι για όργανα φυσικής και μαθηματικών που τα ζήτησε ο εξάδελφός του Δανιήλ Φιλιππίδης «…Jevous fais passer par la presente, une remise de 2500 livres pour les instruments de physiques et de mathematiques, par ordre du monsier Daniel mon cousin…». Μάλιστα ο Γαζής στο ίδιο φύλλο του Ιουνίου συμπληρώνει για τις σχετικές λίβρες ότι έδωσε στον έμπορο Ιωάννη Χατζή Κώνστα το σχετικό ποσό «Τω Ιωάννη Χ Κώνστα δια τας λίβρας του Παρισιού τη 10^η Ιουνίου φιορίνια 1070».

Στο Ημερολόγιο του 1802 ο Γαζής έχει ακόμη σημειώσει ότι είχε στείλει στον Κοραή τρεις επιστολές, στις 26 Μαρτίου, 30 Απριλίου και 30 Ιουνίου 1802. Δεν γνωρίζουμε το περιεχόμενο των επιστολών αυτών. Στην «Αλληλογραφία» του Κοραή δεν αναγράφονται επιστολές του Γαζή κατά το 1802. Υπάρχει μία επιστολή του Κοραή, 22 Οκτ. 1801, όπως επίσης αργότερα μία επιστολή του Γαζή στον Κοραή, 29 Δεκ. 1804, στην οποία του γράφει ότι επιχειρεί να εκδώσει ένα Ελληνικό Λεξικό, και πως είναι τόσο αναγκαίο να έχει ετοιμάσει ένα μέρος για να αρχίσει την εκτύπωση. Μάλιστα ο Γαζής έγραφε στον Κοραή και κάτι που θα τον πείραξε, «Εγώ φίλε, πολλά αγαπούσα να σε έχω βοηθόν. Το εύχομαι», και συνεχίζει να γράφει ζητώντας βοήθεια φιλολογική και σχετικά λεξικά. Πάντως ο Κοραής αργότερα σε επιστολή του στον Αλέξανδρο Βασιλείου, 18 Οκτ. 1807, αναφέρει ότι ο Γαζής του έστειλε γράμμα και τον ενημέρωσε ότι άρχισε την εκτύπωση του Λεξικού του, με την παρατήρηση ότι θα είναι καλλίτερο το Λεξικό του Γαζή από τα ήδη υπάρχοντα λεξικά, «και είθε να μην οπισθοποδήση και δεύτερον! Διότι όπως αν φκιασθή, αδύνατον είναι να μην ήναι καλήτερον και ωφελιμότερον αφ’ όσα έως τώρα εφκιάσθησαν».

Επίσης στις 25 Απριλίου στέλνει επιστολή «τω Πάτζη εις Ζέμονα» Είναι ο Αμπελακιώτης έμπορος Γεώργιος Πάτζης, που είχε εγκατασταθεί στην πόλη Ζέμονα (Σεμλίνο). Μάλιστα ο διδάσκαλος του Ελληνομουσείου του Σεμλίνου Γεώργιος Αυξεντιάδης σε επιστολή του στον Ιωάννη Πέζαρο στον Τύρναβο έγραφε στις 16 Απριλίου 1799, ότι θα συνεργαστεί σε εμπορικές υποθέσεις με τον Γεώργιο Πάτζη, «…Κατεστάσθην εδώ μετά τινος Αμπελακιώτου Γεωργίου Πάτζη, προ πολλού όντος εδώ και θεωρούμεν συντροφικώς τας εδώ υποθέσεις και εις το μέλλον χρηστοτέρας θρέφομαι ταις ελπίσι…». Ακόμη προσθέτουμε ότι ο Γ. Πάτζης υπογράφει μαζί άλλους πέντε την επιστολή 7 Φεβρουαρίου 1799 της Ελληνικής Κοινότητας της πόλεως Ζέμονα προς την Ελληνική Κοινότητα των Οθωμανών υπηκόων της Βιέννης ζητώντας οικονομική βοήθεια για την ίδρυση του εκεί ελληνικού σχολείου τους.

Στις 25 Νοεμβρίου του 1802 ο Γαζής σημειώνει ότι έστειλε επιστολή «τω Λάμπρω», που μάλλον θα είναι ο Λάμπρος Φωτιάδης, ο οποίος για δεκατρία χρόνια δίδαξε στο Βουκουρέστι και απεβίωσε το 1805 σε ηλικία πενήντα πέντε ετών, όπως γράφει στη Νεκρολογία του στον Ερμή το Λόγιο ο Δημήτριος Σχινάς. Στον Δανιήλ Φιλιππίδη, που διέμενε στο Ιάσιο, ο Γαζής σημειώνει ότι έστειλε επιστολές, που ανέρχονται στις είκοσι πέντε τον αριθμό, χωρίς όμως να γίνεται μνεία του περιεχομένου και αν υπήρχε σχετική απάντηση. Δεν γνωρίζουμε το περιεχόμενο, διότι όπως παρατηρεί η Κουμαριανού, δεν έχουν εντοπιστεί οι επιστολές αυτές.

Στο Ημερολόγιο του ο Γαζής σημειώνει ότι συχνά έστειλε επιστολές στον Γρηγόριο Κωνσταντά, που ανέρχονται για το 1802 σε δώδεκα χωρίς να γνωρίζουμε το περιεχόμενό τους. Επίσης στον λόγιο και διδάσκαλο της Πατριαρχικής Ακαδημίας Νικόλαο Λογάδη (1779-1835), έστειλε κατά το 1802 τέσσερις επιστολές, 21 Μαρτίου, 20 Μαϊου, 23 Ιουλίου και 7 Οκτωβρίου, χωρίς όμως και πάλι να γνωρίζουμε το περιεχόμενο των επιστολών αυτών και τις σχετικές απαντήσεις.

Επίσης στο Ημερολόγιό του ο Γαζής γράφει ότι τον Απρίλιο του 1802 έστειλε επιστολή «τω Βάϊγγελ», που θα είναι ο Karl Weigel, (1769-1845), ο οποίος εξέδωσε το «Λεξικόν Απλορωμαϊκόν, Γερμανικόν και Ιταλικόν» το 1796 στη Λειψία. Προσθέτουμε ότι «τω Βάϊγελ» στέλνει επιστολή και στις 25 Ιανουαρίου του 1809, όπως σημειώνει στο Ημερολόγιο του 1809. Ο Γαζής σημειώνει ακόμη ότι έστειλε επιστολές «τω Παναγιώτου Χατζόγλου», «τω Βουκόλω», «τω Θεοδώρω», «τω Καλλινίκω», «τω Ιλαρίωνι», «τω Καπετανάκη», «τω Αδάμη εις Μελένικον», «τω Νικολάω και Αργύρη». Επίσης στις 25 Νοεμβρίου έστειλε επιστολή «τω Αργύρη», προσθέτοντας ότι την επιστολή στον Δανιήλ Φιλιππίδη, που έγραψε δύο ημέρες πιο πριν την έστειλε «με του Αργύρη το γράμμα».

Στο Ημερολόγιο του 1809 ο Γαζής έχει καταχωρίσει λιγότερες πληροφορίες. Τον Ιανουάριο του 1809 σημειώνει ότι «η πόλιτζα (=συναλλαγματική) του Γλυκύ εφάνη τη 7 δια φιορίνια 500», και δίπλα συμπληρώνει ότι «επληρώθη τη 24» Ιανουαρίου 1809. Είναι το έτος έκδοσης του Λεξικού του, που εκδίδει στη Βενετία στο τυπογραφείο των Γλυκύ και μάλλον για την έκδοση αυτή θα είναι το ποσόν.

Στον ίδιο μήνα Ιανουάριο του 1809 σημειώνει, «επλήρωσα δια λογαριασμόν του Δρόσου Νικολάου Μιχαήλ φιορίνια 37 δια τας δυο Γαζέτας, φιορίνια 35 δια τα βιβλία του Βερροίας, ο εστί δια τας διδαχάς και ρητορικήν, φιορίνια 72». Μάλλον θα είναι για το βιβλίο «Διδαχαί» του Ηλία Μηνιάτη, που είχε εκδοθεί το 1804 στη Βενετία στο τυπογραφείο του Νικολάου Γλυκύ και περιέχει και τους δυο τίτλους «διδαχάς και ρητορικήν». Ο πλήρης τίτλος είναι «Διδαχαί εις την Αγίαν και Μεγάλην Τεσσαρακοστήν, και εις άλλας Κυριακάς του Ενιαυτού, και επισήμους Εορτάς, μετά τινων Πανηγυρικών Λόγων, Συντεθείσαι μεν και εκφωνηθείσαι υπό του Θεοφιλεστάτου Κερνίκης και Καλαβρύτων εν Πελοποννήσω Επισκόπου Κυίιου Ηλιού Μηνιάτη του Κεφαλληνιέως. Τανύν δε μετατυπωθείσαι, επιστασία και ακριβή διορθώσει Σπυρίδωνος Βλαντή, Διδασκάλου του Φλαγγιανού Φροντιστηρίου, και παρ’ αυτού αφιερωθείσαι τη κλεινή και λαμπροτάτη των Κεφαλήνων νήσω. Αις προσετέθη εν τω τέλει και ο περί θανάτου Α΄ Λόγος του Ρητορικωτάτου Σεγνέρου, και η Ανάλυσις του αυτού, χάριν των επί την Ρητορικήν ενασχολουμένων. Ενετίησιν 1804. Εν τη Τυπογραφία Νικολάου Γλυκύ του εξ Ιωαννίνων».

Ο αναφερόμενος ως «Βερροίας» θα είναι ο Μητροπολίτης Χρύσανθος (Μανωλέας) (1768-1834), που διετέλεσε Μητροπολίτης Βέροιας από το 1799 μέχρι το 1811, μετά Σερρών (1811-1824) και έπειτα Πατριάρχης (1824-1826)» με αξιόλογη δράση ως Μητροπολίτης Βέροιας, Σερρών και ως Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Στον «Κατάλογο φιλογενών συνδρομητών» του βιβλίου του Αθανασίου Σταγειρίτη «Δομαιρών Επιτομή Ιστορίας Γενικής», αναφέρεται για δύο αντίτυπα «ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Σερρών Κύριος Χρύσανθος».

Στον μήνα Φεβρουάριο του 1809 ο Γαζής σημειώνει, «τη 16 Φεβρουαρίου έδωκα δια τα τοπάζια του αγίου Ευχαϊτων 13 δουζίνες μικρά, ο εστίν 156 κομμάτια, προς 13 φιορίνια σύνολο 169. 5 μεγάλα, τα μεν 2 προς 25 φιορίνια 50, τα δε τρία προς 18 φιορίνια 54, σύνολο 273 εις την πόσταν φιορίνια 6, σύνολο 279». Ο Γαζής αγόρασε από τη Βιέννη τα πετράδια αυτά μάλλον για την ιερατική αμφίεση του επισκόπου. Σημειώνουμε ότι κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας «ο Eυχαϊτων αναγράφεται ως μη έχων ΄΄την σήμερον ουδεμία΄΄ Επισκοπήν». Προσθέτουμε ότι ο Γαζής σημειώνει στο Ημερολόγιό του τον επόμενο μήνα Μάρτιο ότι έστειλε δύο επιστολές «τω Ευχαϊτων».

Επίσης ο Γαζής σημειώνει ότι δια τον ίδιο επίσκοπο αγόρασε τα παραγγελθέντα τέσσερα αντίτυπα «Ευαγγελιστάς» και άλλα τέσσερα αντίτυπα «Εορτάς» αναγράφοντας την τιμή εκάστου 12 και 24 φιορίνια αντίστοιχα. Μάλιστα στο μήνα Μάρτιο ο Γαζής σχετικά σημειώνει ότι «τη 31 έστειλα τας Εορτάς τω Ευχαϊτων». Το αναφερόμενο ως «Ευαγγελιστάς» θα είναι «Τα τέσσερα Θεία και Ιερά Ευαγγέλια» που εκδόθηκαν στη Βενετία 1809 από το τυπογραφείο Πάνου Θεοδοσίου και το αναφερόμενο «Εορτάς» μάλλον θα είναι το βιβλίο «Ανθολόγιον του όλου ενιαυτού. Περιέχον τας Ακολουθίας των Δεσποτικών Εορτών και των Εορταζομένων Αγίων…Νεωστί μετατυπωθέν, και επιμελώς διορθωθέν, Ενετίησιν, 1807. Παρά Νικολάου Γλυκεί, τω εξ Ιωαννίνων».

Τον Μάρτιο του 1809 ο Γαζής σημειώνει «εις τας 14 έστειλα το πακέτο με το προοίμιον εις τον Ρώτα εις Τριέστι δια να το στείλη τω Γλυκύ», δηλ. στον Ιάκωβο Ρώτα έστειλε τον Πρόλογο, επιγραφόμενο «Τοις παισί των Ελλήνων χαίρειν», του Λεξικού, του οποίου το 1809 εκδόθηκε ο πρώτος τόμος. Ωστόσο έχει σημειώσει ότι στις 23 Ιανουαρίου και 15 Μαρτίου 1809 είχε στείλει και επιστολές «τω Ρώτα».

Στον μήνα Μάϊο του 1809 ο Γαζής σημειώνει ότι τα γαλλικά στρατεύματα εμφανίστηκαν στις 10 Μαϊου «εις το Μαρία Χιλφ», το οποίο είναι προάστιο της Βιέννης και εισήλθαν στην πόλη στις 13 Μαϊου.

Είναι ο Γαλλο-αυστριακός πόλεμος του 1809, που τερματίστηκε με τη συνθήκη μεταξύ Γάλλων και Αυστριακών μετά πέντε μήνες, στις 14 Οκτωβρίου 1809. Μάλιστα ο Γαζής σημειώνει ότι στις 10 Μαϊου έστειλε επιστολή «τω Τζιγαρά» και δίπλα προσθέτει «ότε και η πολιορκία εγένετο». Ο Ανθιμος Γαζής είχε επιμεληθεί την έκδοση του βιβλίου του Κωνσταντίνου Τζιγαρά, «Ιστορία του Καρόλου του ΙΒ΄ βασιλέως της Σουεδίας», που εκδόθηκε το 1806. Συμπληρώνουμε ότι ο Γαζής είχε συχνή επικοινωνία μαζί του κατά το 1809, διότι έχει σημειώσει ότι του έστειλε δέκα επιστολές.

Τον μήνα Μάϊο ο Γαζής γράφει στο Ημερολόγιό του, «Πόλιτζα δια των κυρίων Μαντζαρλή γρόσια 450 δια Ιάσι εις τον Ευχαϊτων, γρόσια 500 δια Κωνσταντινούπολιν. Ελαβον φιορίνια 400+150+50+200=800». Οι μνημονευόμενοι «Μαντζαρλή» θα είναι η οικογένεια μεγάλων εμπόρων στη Βιέννη καταγόμενοι από τον Τύρναβο. Αναφέρονται δύο αδελφοί Αλέξιος και Δημήτριος Μαντζαρλής. Μάλιστα οι αδελφοί Μαντζαρλή αναγράφονται στον κατάλογο των αφιερωμάτων της Ελληνικής Κοινότητας της Βιέννης το 1803 με 250 φιορίνια και το 1807 με 64 και ο Δημήτριος το 1832 αφιέρωσε 1000 φιορίνια και ο Αλέξιος 300 φιορίνια στη διαθήκη του.

Επίσης στον μήνα Μάϊο του 1809 ο Γαζής γράφει «2: τω Δρόσω και Αργύρη Φιλίππου με την πόλιτζα των 500 γροσίων», «τη 24 Μαϊου θέλει πληρώσει εις εμέ ο Ζαχαρίας Γεωργίου εις Βουκουρέστι δια μίαν καμπιάλην φιορίνια 65, δια έξοδα του Ναπολι φιορίνια 25». Στον επόμενο μήνα Ιούνιο καταγράφει δύο όνειρα, «τη 21 Ιουνίου καθ’ ημάς είδον καθ’ ύπνους ότι εξέβαλον τον τελευταίον μυλικόν οδόντα» και συμπληρώνει επεξηγώντας το όνειρο πως «απέθανεν ένας παλαιός των εξαδέλφων μου». Ομοίως για το άλλο όνειρο σημειώνει, «τη 24 καθ’ ημάς είδον καθ’ ύπνους τον Βλαντήν μετά της φαμελίας του εις την τράπεζαν μου», χωρίς όμως άλλη επεξήγηση.

Κατά τον Ιούλιο του 1809 ο Γαζής ενημέρωνε το Ημερολόγιό του ότι στις 19 έστειλε τα χειρόγραφα του δευτέρου τόμου του Λεξικού, ο πρώτος τόμος ήδη τυπώνονταν, με τον Φραγκούλη Γλυκοφρύδη στην Τεργέστη, για να τα προωθήσει στον Γλυκύ στη Βενετία. Μάλιστα ο Γαζής έχει σημειώσει ότι έστειλε επιστολή «τω Γλυκοφρύδη» την 1^η Νοεμβρίου 1809. Προσθέτουμε ότι ο δεύτερος τόμος του Λεξικού τελικά εκδόθηκε το 1812. Επίσης έχει σημειώσει ότι «εις τας 3 έδωκα τω χαλκοτύπω φιορίνια 25, έτι αυγούστου 19, φιορίνια 10», που μάλλον θα είναι πληρωμές για το Λεξικό του.

Επίσης στις 14 Ιουλίου 1809 σημείωνε ότι έστειλε επιστολή «τω Αλεξανδρίδη» στο Παρίσι. Είναι ο εξ Τυρνάβου ιατρός Δημήτριος Αλεξανδρίδης, εκδότης του «Ελληνικού Τηλεγράφου» και «Φιλολογικού Τηλεγράφου» καθώς και του βιβλίου «Ιστορία του Γόλμιθ», για το οποίο βιβλίο ο Γαζής σημειώνει στο Ημερολόγιό του τον Αύγουστο του 1809, ότι δάνεισε 36 φιορίνια στους γιους του Γκίκα για να αγοραστεί. Γράφει ακόμη ότι απέστειλε και επιστολή «τω Αλεξανδρίδη» στις 13 Δεκεμβρίου 1809.

Επί πλέον στον μήνα Αύγουστο καταγράφει και όλα τα ποσά που δάνεισε στους γιούς του Γκίκα «Τοις υιοίς του Γκίκα, Νικολάω και Ιωάννη δέδοκα δανειακώς…», δια τον διδάσκαλο της μουσικής, του χορού, των ελληνικών, δια τα ρολόγια τους και τα μηνιάτικά τους. Και συμπληρώνει σχετικά ότι εισέπραξε τα ποσά αυτά από τη μητέρα τους με συναλλαγματική «τη 28 ετράβιξα την πόλιτζαν εις την μητέρα των Γκικάδων δια 1000 γρόσια δια των Μαντζιαρλίδων. Έπιασε φιορίνια 1320». Επίσης σημειώνει ότι έστειλε επιστολή «των Γκικάδων τη μητρί». Προσθέτουμε ότι ο Γαζής στο μήνα Οκτώβριο έστειλε επιστολή στη μητέρα των Γκίκα, στην Ελένη Μουρούζη, «24. τη μητρί των Γκικάδων Ελένη Μουρούζη». Ακόμη τον Νοέμβριο του 1809 σημειώνει ότι έστειλε επιστολή «τη Γκίκα». Οι γιοι Νικόλαος και Ιωάννης Γκίκας, που αναφέρει ο Γαζής, θα είναι παιδιά του Γρηγορίου Γκίκα, καθώς ο Ιωάννης μνημονεύεται στους παρευρισκομένους σε εκδήλωση της Αυθεντικής Ακαδημίας του Ιασίου στις 5 Σεπτεμβρίου 1814, «…ο ευγενέστατος τζελεμπή Γιάγκος, υιός του πανευγενεστάτου άρχοντος μεγάλου Βορνίκου κυρίου Γρηγορίου Γκίκα, νέος σεμνός και χρηστοηθέστατος, όστις ήδη αφίκετο από της Γερμανίας πεπροικισμένος με είδη μαθήσεων ικανών».

Επίσης στον ίδιο μήνα Αύγουστο σημειώνει σχετικά με το Λεξικό του, ότι για τις χαλκογραφίες έδωσε χρήματα στον χαλκογράφο και τον σχεδιαστή, «δια του Λεξικού τας χαλκογραφίας τω χαλκογράφω τη 17 έδωσα φιορίνια 50, έτι τη 29 δια του χαλκοτύπου φιορίνια 50 τω σχεδιαστή φιορίνια 28». Σημειώνουμε ότι ο πρώτος τόμος του Λεξικού έχει μία χαλκογραφία στη σελίδα τίτλου, όπου στο κέντρο της χαλκογραφίας έχει αναγράψει «΄Αλλοις υπηρετών αναλίσκομαι». Ομοίως και οι επόμενοι δύο τόμοι έχουν στη σελίδα τίτλου μία χαλκογραφία.

Κατά τον Σεπτέμβριο του 1809 ο Γαζής στέλνει έξι επιστολές και επί πλέον σημειώνει ότι στις 15 του μηνός ήρθε η συναλλαγματική «η πόλιτζα του Γλυκύ δια 1218 φ, διορία εις ένα μήνα». Θα έχει σχέση η συναλλαγματική αυτή μάλλον με το Λεξικό του, που ετοιμάζεται στο τυπογραφείο του Γλυκύ και θα πρέπει να την πληρώσει.

Στον μήνα Οκτώβριο του 1809 σημειώνει «τη 10 έλαβον από τον κύριον Φίλιππα Χ Μιχαήλ 1300 φιορίνια». Και παρακάτω γράφει «τω έδωκα πόλιτζα δια γρόσια 1000 προς τον Κ. Βαρδαλάχον τη 17 Οκτωβρίου». Ο Φίλιππος Χατζή Μιχαήλ ήταν έμπορος εκ Θεσσαλονίκης, ο οποίος υπέγραψε το 1806 σχετικά έγγραφα μαζί με άλλους εμπόρους οθωμανούς υπηκόους της Ελληνικής Κοινότητας της Βιέννης και ήταν στην επιστασία της Ελληνικής Κοινότητας των ετών 1798, 1800, 1803, 1804, και στον κατάλογο των αφιερωτών. Ο Κων. Βαρδαλάχος (1755-1830), σπούδασε ιατρική στην Πάδοβα, αλλά ακολούθησε το εκπαιδευτικό στάδιο και δίδαξε σε ελληνικά σχολεία του Βουκουρεστίου, στον οποίο ο Γαζής κατά το 1809 του έστειλε, όπως σημειώνει, πέντε επιστολές «τω Βαρδαλάχω». Τον ίδιο μήνα σημειώνει ο Γαζής ότι έστειλε επιστολή «20. τη μεγάλη Βορνιτζέσσα κοκόνα Σμαράγδα Φιλιπέσσα εις Βουκουρέστι» και «τη μεγάλη Μπανέσσα κοκόνα Ζωήτζα Μπραγκοβάνα εις Βρασοβό», στην οποία έστειλε και άλλες τέσσερις επιστολές. Ένα ακόμη στοιχείο που μερικές φορές ο Γαζής καταγράφει κατά τους μήνες από Σεπτέμβριο έως Δεκέμβριο είναι τα «έξοδα του μαγειρίου», μικροποσά για καφέ, ζάχαρι, κρασί, βούτυρο, δαμάσκηνα, ξύλα για τον χειμώνα.

Επίσης, ο Γαζής καταγράφει σε ποιους έστειλε επιστολές μνημονεύοντας την ημερομηνία και το όνομα μόνο. Κατά τους μήνες του 1809 καταχωρίζει ότι έστειλε «τω Γλυκύ», στον τυπογράφο Γλυκύ δεκαέξι επιστολές καθώς και στον Σπυρίδωνα Βλαντή, τον λόγιο και διορθωτή στο τυπογραφείο του Γλυκύ δέκα επιστολές, «τω Βλαντή».

Σημειώνει ότι έστειλε επιστολή στον Κοραή στις 19 Ιανουαρίου 1809, «τω Κοραή», που όμως δεν περιέχεται στην δημοσιευθείσα «Αλληλογραφία» του Κοραή. Ομοίως μία επιστολή είχε στείλει στις 18 Απριλίου 1809 «τω Σιλβέστρω». Υποθέτουμε ότι θα είναι ο Ηπειρώτης ιατρός Σίλβεστρος Φιλίτης (1759-1828), ο οποίος είχε σπουδάσει στη Γοττίγγη και εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι, όπου διορίσθηκε ιατρός στο Ορφανοτροφείο και ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της Ελληνο-Δακικής Φιλολογικής Εταιρείας Βουκουρεστίου.

Στις 4 Ιανουαρίου 1809 ο Γαζής σημειώνει ότι έστειλε επιστολή «τω Σταγειρίτη», που μάλλον είναι ο Αθανάσιος Σταγειρίτης, καθηγητής της ελληνικής γλώσσης στην Καισαροβασιλική Ακαδημία των Ανατολικών Γλωσσών της Βιέννης, μεταφραστής και συγγραφέας βιβλίων. Η επικοινωνία αυτή των δύο ανδρών θα είχε σχέση με την έκδοση της μετάφρασης από τον Αθανάσιο Σταγειρίτη του βιβλίου «Δομαιρόν, Επιτομή Γενικής Ιστορίας», διότι η έκδοση αυτή έγινε «με οικονομική αρωγή του Ανθίμου Γαζή», όπως σημειώνεται από τον Φίλιππο Ηλιού και επί πλέον στον Ερμή το Λόγιο, που εκδίδεται από τον Άνθιμο Γαζή, δίνεται η πληροφορία ότι τυπώνεται «μία Καθολική Ιστορίας εις τρεις τόμους εις 8^ο υπό Αθανασίου του Σταγειρίτου», που πράγματι είδε το φως το 1812. Μάλιστα στον Κατάλογο των συνδρομητών του βιβλίου, (τόμ. Γ΄, σελ. 330), για δέκα αντίτυπα αναγράφεται «ο Πανοσιώτατος Αρχιμανδρίτης Κύριος ΄Ανθιμος Γαζής».

Ο Γαζής σημειώνει στο Ημερολόγιό του ότι έστειλε επιστολές στις 11 και 29 Νοεμβρίου και 13 Δεκεμβρίου 1809 «τω Ασάνη εις Πατάβιον». Πρόκειται για τον γιο του Σπυρίδωνα Ασάνη (1749-1833), ιατρό Ιωάννη Ασάνη (1790-1850), του οποίου ιατρικά άρθρα καταχωρίζονται στον Ερμή το Λόγιο ήδη από τους πρώτους μήνες εκδόσεως του, όπως και το 1814 στέλνει επιστολή από το Ιάσιο για μια νέα θεραπεία του σακχαρώδους διαβήτη. Μάλιστα ο Ν. Πίκκολος (1792-1865), καθηγητής της φιλοσοφίας στην Ιόνιο Ακαδημία αφιέρωσε στον Ιωάννη Ασάνη τη μετάφραση του βιβλίου «Ρενάτου Καρτεσίου, Λόγος περί μεθόδου», που εκδόθηκε στην Κέρκυρα το 1824 από το τυπογραφείο της Διοικήσεως.

Επίσης κατά το 1809 ο Γαζής έστειλε από τρεις επιστολές «τω Δρόσω», «τω Φιλιππέσκω», «τω Γεροπάρω», από δύο «τω Κωνσταντή Φιλίππου», «τω Αργύρη Φιλίππου», «τω Δανιήλ», από μία επιστολή στο Βουκουρέστι «τω Ηγουμένω Βησσαρίωνι» και «τω Ελευθερίω». Μία επιστολή επίσης έστειλε στις 15 Νοεμβρίου 1809 «τω Τζαλίκογλου», που μάλλον θα υπονοείται ο Γρηγόριος Ζαλίκογλου (1777-1827), λόγιος που διέμεινε στο Παρίσι και ο οποίος είχε εκδώσει τον Μάϊο του 1809 το «Λεξικόν της Γαλλικής γλώσσης». Ακόμη σημειώνει ότι έστειλε επιστολή στις 10 Νοεμβρίου 1809 «εις την πατρίδα» και τον Δεκέμβριο «τη 13 εις την πατρίδα» και «τω φίλω κουρέα», που μάλλον θα αναφέρεται στην πατρίδα του Μηλιές του Πηλίου. Στις 19 Δεκεμβρίου του 1809 αναγράφει ότι έστειλε επιστολή «εις Κωνσταντινούπολιν τω Σκαναβή και Χαραλάμπη και τω Ιβω+». Στις 12 Φεβρουαρίου 1809 σημειώνει ότι έστειλε επιστολή «εις Βουκουρέστι Βραγ».

Στα παρουσιαζόμενα Ημερολόγια-Κανδελάρια των ετών 1802 και 1809, τα οποία έχουν διασωθεί, ο ΄Ανθιμος Γαζής κατέγραφε κατά μήνα διάφορες σημειώσεις από την δραστηριότητα του και την αλληλογραφία του. Υποθέτουμε ότι και για άλλες χρονιές θα έγραφε σημειώσεις σε τέτοια Ημερολόγια, τα οποία δυστυχώς λανθάνουν.

Από τις παρουσιαζόμενες σημειώσεις των δύο ετών 1802 και 1809 παρατηρούμε την πολύπλευρη επικοινωνία του Ανθίμου Γαζή καθώς και τις φιλολογικές του δραστηριότητες. Επί πλέον, ορισμένες πληροφορίες στις καταγραφές αυτές του Γαζή διευκρινίζουν ή συμπληρώνουν τα σχετικά με την έκδοση ορισμένων βιβλίων, όπως για το βιβλίο του ιατρού Γ. Χρυσοβελόνη, τον θάνατο του ιατρού και συνεργάτη του Γαζή, Μανουήλ Σαρή Τενεδίου, την έκδοση του Λεξικού του κ.ά. Αποκαλύπτονται ωστόσο και πολλές προσωπικές πτυχές από την επικοινωνία που είχε.

Για τον ΄Ανθιμο Γαζή ενδεικτικά βλ. Ι. Μ. Χατζηφώτης, ΄Ανθιμος Γαζής (1758-1828), Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1969, όπου προγενέστερη βιβλιογραφία. Γιάννη Μουγογιάννη, «΄Ανθιμος Γαζής (1758-1828)», στο Μορφαί της Μαγνησίας, Βόλος 1973, σελ. 67-113, και το ίδιο κείμενο στο Τρεις Πηλιορείτες πρωτοπόροι, Βόλος 1993, σελ.13-82. Του ιδίου «΄Ανθιμος Γαζής. Ο Μηλιώτης διαφωτιστής και επαναστάτης», στο Κώστας Λιάπης (επιμ.), Οι τρεις Μηλιώτες Διδάσκαλοι του Γένους (Ανθ. Γαζής-Γρηγ. Κωνσταντάς-Δαν. Φιλιππίδης). Βίοι παράλληλοι-Πτυχές της ζωής και του έργου τους, Πρακτικά του Α΄ Πανελληνίου Συνεδρίου (2000), Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Μηλεών, Βόλος 2002, σελ. 97-108. Δημ. Καραμπερόπουλος, Γνώσεις ανατομίας και φυσιολογίας του Θεσσαλού Διδασκάλου του Γένους Ανθίμου Γαζή, Αθήνα-Πειραιάς 1993, του ιδίου «Περί Ανθίμου Γαζή και Αγγέλου Μελισσηνού», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 32, (1997), σελ. 167-171, όπου τεκμηριώνεται το έτος γεννήσεως 1764 του Ανθίμου Γαζή. Και ανάτυπο 1998. Του ιδίου «Ο διαφωτιστός ρόλος του Ανθίμου Γαζή (1764-1828). Παράρτημα: Η εργογραφία του», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 62, (2012), σελ. 209-224.

Σωφρονίου Ευστρατιάδου, Ο εν Βιέννη ναός του αγίου Γεωργίου και η Κοινότης των Οθωμανών υπηκόων, εν Αλεξανδρεία, εκ του Πατριαρχικού τυπογραφείου, 1912, ανατύπωσις Α΄ εκδόσεως επιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήριο Χαράλαμπος Γ. Χοτζάκογλου, Βιβλιοπωλείον των Βιβλιοφίλων Κ.Χ. Σπανός, Αθήναι 1997.

Βενιαμίν Μαρτίνος, Γραμματική των φιλοσοφικών επιστημών ή Σύντομος ανάλυσις της πειραματικής νεωτέρας φιλοσοφίας νυν δε το πρώτον εκδοθείσα εις την κοινήν των Ελλήνων διάλεκτον και μετά πλείστων σημειωμάτων επαυξηθείσα παρά Ανθίμου Γαζή, εν Βιέννη 1799. Γ. Λαδά - Α. Χατζηδήμου, Ελληνική Βιβλιογραφία των ετών 1796-1799, Αθήνα 1973, αρ. 150.

Δημ. Καραμπερόπουλος, Η ιατρική ευρωπαϊκή γνώση στον ελληνικό χώρο 1745-1821, Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Ιατρικής, αρ. 1, Αθήνα, εκδόσεις Αθ. Σταμούλη, 2003, σελ. 124-126 και 159-160.

Στον τίτλο αναγράφεται «Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος, με τα παλαιά και νέα ονόματα, επιδ. υπό Α.Α. Γαζή Μηλιώτου, εκδοθείς παρά Φρανσουά Μύλλερ. Αφιερωθείς τω Γένει των Ελλήνων. Αω΄. 1800». Βλ. Christos G. Zacharakis, A Catalogue of printed maps of Greece 1477-1800, 2^η έκδοση αναθεωρημένη, Αθήνα 1992, αρ. 502, σελ. 50.

Ρήγα Βελεστινλή, Χάρτα της Ελλάδος, Βιέννη 1797, αυθεντική επανέκδοση από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα με την ηθική υποστήριξη της Ακαδημίας Αθηνών, επιμ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Αθήνα 1998, στο φύλλο 4 ο τίτλος, όπου αναγράφεται ότι «εχαράχθη παρά του Φρανσουά Μήλλερ».

Δημ. Καραμπερόπουλος, «Ο διαφωτιστός ρόλος του Ανθίμου Γαζή…», ό.π., σελ. 209-224.

Δανιήλ Φιλιππίδης-Barbie du Bocage-Ανθιμος Γαζής, Αλληλογραφία (1794-1819), έκδοση-σχόλια Αικ. Κουμαριανού, Ομιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού-Νέα Ελληνικά Κείμενα, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της ΄΄Εστίας΄΄, 1966. Πολυχρ. Ενεπεκίδης, «Ανέκδοτοι επιστολαί Ανθίμου Γαζή και Κωνσταντίνου Κούμα προς τον Friedrich Thiersch. (Εκδίδονται εκ των αυτογράφων του Μονάχου)», Θεσσαλικά Χρονικά, τόμ. 7-8, 1958, και στο Κοραής, Κούμας, Κάλβος, Αν. Γαζής, Ούγος Φώσκολος, Αν.Δάνδολος, Β. Κόπιταρ…, Βιβλιοπωλείον της΄΄Εστίας΄΄, Αθήνα 1967, σελ. 105-119. Του ιδίου, Συμβολαί εις την μυστκήν πνευματικήν και πολιτικήν κίνησιν των Ελλήνων της Βιέννης προ της Επανατσάσεως, Akademie-Verlag-Berlin 1960, σελ. 24-51.

Θα ήθελα να ευχαριστήσου το προσωπικό της Βιβλιοθήκης των Μηλεών για την πρόθυμη εξυπηρέτησή τους.

Τα έξι αδέλφια, παιδιά του εμπόρου στα Ιωάννινα Παναγή Ζωσιμά, ήταν: Ιωάννης Ζωσιμάς (1752-1771), Αναστάσιος Ζωσιμάς (1754-1828), Νικόλαος Ζωσιμάς (1758-1842), Θεόδωρος Ζωσιμάς 1760-1793), Ζώης Ζωσιμάς (1764-1828) και Μιχαήλ Ζωσιμάς 1766-1809). Τα τρία αδέλφια Νικόλαος, Θεοδόσιος και Μιχαήλ δραστηριοποιούνται εμπορικά στο Λιβόρνο της Ιταλίας το 1785 και τα άλλα τρία αδέλφια Ιωάννης, Αναστάσιος και Ζώης στη Νίζνα και τη Μόσχα. Για τους «Ζωσιμάδες ενδεικτικά βλ. το σχετικό λήμμα στη Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 5, Αθήνα 1964, σελ. 1247 και Στεφάνου Ν. Μπέττη, Οι Ζωσιμάδες και η συμβολή τους στη Νεοελληνική Αναγέννηση. Η ζωή και το έργο τους, Εκδόσεις Ζωσιμαίας Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης, Ιωάννινα 1990. Σημειώνουμε ότι οι αδελφοί Ζωσιμά χρηματοδότησαν «περί τις 70 εκδόσεις, απ΄ τις οποίες 8 κυκλοφόρησαν από το Γλυκή», Γιώργος Βελουδής, Το Ελληνικό τυπογραφείο των Γλυκήδων στη Βενετία (1670-1854), Συμβολή στη μελέτη του ελληνικού βιβλίου κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, Χ. Μπούρας, Αθήνα 1987, σελ. 107.

Γι’ αυτά τα βιβλία βλ. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία του 19^ου αιώνα. Βιβλία-Φυλλάδια, τόμος πρώτος 1801-1818, Βιβλιολογικό Εργαστήρι, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 1997, αρ.1801.2 και 1804.67 αντίστοιχα.

Ο Ιωνάς Σπαρμιώτης σε επιστολή του, 9 Αύγούστου 1800, από την Κωνσταντινούπολη προς τον Σπ. Ασάνη στα Αμπελάκια, του γράφει ότι παρά το ότι τον ζήτησαν στην Αθωνιάδα και Πατμιάδα Σχολή να διδάξει, διδάσκει τα παιδιά του άρχοντος Λογοθέτου Στεφάνου Μαυρογένους, και ότι ελπίζει «εις τελεσφορίαν του αλγεβραϊκού βιβλίου μας». Επίσης τον ίδιο μήνα έστειλε επιστολή στον Κων. Κούμα στην Τσαριτσάνη, όπου γίνεται λόγος «περί τον έρανον του μεταφρασθέντος μοι και εκδοθησομένου των Κωνικών βιβλίο». Βλ. Ιωάννου Οικονόμου Λαρισσαίου, Επιστολαί διαφόρων (1759-1824) εκδότης Γιάννης Αντωνιάδης, Αθήνα 1964, αρ. επιστ. 46 και 47, σελ. 62-63. Το μνημονευόμενο «αλγεβραϊκό βιβλίο» είναι για το βιβλίο του αβά Δελα-Καλλέ, «Στοιχεία Αριθμητικής τε και Αλγέβρας», μετάφραση του Σπ. Ασάνη και απόδοση στην «ελληνικήν» από τον Ιωνά Σπαρμιώτη, Βενετία 1797. Για τον λόγιο και διδάσκαλο της προεπαναστατικής εποχής Ιωνά Σπαρμιώτη βλ. Ευάγ. Σκουβαράς, «Ιωνάς Σπαρμιώτης», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 11, Αθήναι 1967, σελ. 354.

Πρέπει να είναι ο Αμπελακιώτης έμπορος και μέλος της Συντροφίας Ιωάννης Χατζή Κώνστας. Βλ. Βάσω Σειρηνίδου, Έλληνες στη Βιέννη (18^ος – μέσα 19^ου αιώνα), εκδόσεις ΄΄Ηρόδοτος΄΄, Αθήνα 2011, σελ. 187 και 190.

Για τον Γ. Χρυσοβελόνη και το βιβλίο του βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, «Ο εκ Χίου ιατρός Γεώργιος Χρυσοβελόνης και το βιβλίο του Ομιλία φυσιολογική, Βιέννη 1802», περιοδικό Ο καθ’ Ιπποκράτην ιατρός-Medicus Hippocraticus, τεύχ. 5, Χίος, (Ιανουάριος 2003), σελ. 29-33 και ανάτυπο με την προσθήκη ευρετηρίου, Αθήνα 2009.

Σημειώνουμε ότι στον Κατάλογο Συνδρομητών από την Κωνσταντινούπολη του βιβλίου που επιμελήθηκε ο Ανθιμος Γαζής, «Επιτομή αστρονομίας», βιέννη 1803, τόμ. Β΄, καταχωρίζεται «Ο τιμιώτατος και χρησιμώτατος εν πραγματευταίς κύριος Φραγκούλης Μαυροκορδάτος».

Βλ. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., 1802.47, σελ. 45. Προσθέτουμε ότι ο Γεώργιος Χρυσοβελόνης βοήθησε τη μεταφραστική εργασία του Αθανασίου Παρίου για το βιβλίο «Στοιχεία Μεταφυσικής», όπως υπογραμμίζεται από το Φίλιππο Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1802.52, σελ. 48.

Στον Κατάλογο των συνδρομητών του βιβλίου «Σύνοψις Κωνικών τομών», έκδοση του 1802, για δέκα σώματα αναγράφεται «ο τιμιώτατος και χρησιμώτατος εν πραγματευταίς κύριος Γεώργιος Αργέντης ο εκ Χίου». Επίσης ο Γεώργιος Αργέντης αναγράφεται στον κατάλογο των «κυβερνητών ή επιστατών» της Ελληνικής Κοινότητος της Βιέννης κατά τα έτη 1803, 1804, 1806, 1809. Βλ. Σωφρονίου Ευστρατιάδου, Ο εν Βιέννη ναός του Αγίου Γεωργίου…, ό.π., σελ. 73-74.

«Ευστράτιος Αργέντης, ετών 31, γεννηθείς εν Χίω του Αιγαίου πελάγους, άγαμος και Έλλην έμπορος ενταύθα, ομολογεί, δυνάμει του υπ’ αρ. 2 πρακτικού της ανακρίσεώς του, κατ’ ουσίαν ότι…», Αιμ. Λεγράνδ-Σπ. Λάμπρου, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων εκ των εν Βιέννη Αρχείων εξαχθέντα και δημοσιευθέντα, Αθήνα 1981, αναστατική επανέκδοση με ευρετήριο και επιμέλεια. Δημ. Καραμπερόπουλου από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνου Ρήγα, Αθήνα 2000², σελ. 75-81.

Γεώργιος Λάϊος, Ο εν Βιέννη εμπορικός Οίκος Αργέντη (Ανέκδοτα έγγραφα εκ των Αρχείων της Βιέννης), Ανάτυπον από τον τόμο εις Μνήμην Κ.Ι. Αμάντου, Αθήνα 1960, όπου και προγενέστερη βιβλιογραφία. Βάσω Σειρηνίδου, ΄Ελληνες στη Βιέννη…, ό.π., σελ. 191.

Δημ. Καραμπερόπουλος, Ο ιατρός Μανουήλ Σαρής Τενέδιος (1778-1802) και το διαφωτιστικό του έργο. Συμβολή στην ελληνική Βιβλιογραφία, εκδόσεις Αθ. Σταμούλης, Αθήνα 1999.

Αναστάσιος Γεωργιάδης, Αντιπανάκεια, Βιέννη 1810, σελ. 212, και υποσημείωση Θ’, σελ. 530.

Μαρία Α. Στασινοπούλου, «Ειδήσεις για το Ελληνικό βιβλίο στο γερμανόφωνο περιοδικό Τύπο του 19^ου αιώνα», Μνήμων, τόμ. 12 (1989), σελ. 117-148 και ιδιαίτερα στις σελ. 132 και 148.

Στο βιβλίο του Σωφρονίου Ευστρατιάδη, Ο εν Βιέννη Ναός του αγίου Γεωργίου…, ό.π. σελ. 86, αναφέρονται στον κατάλογο των αφιερωμάτων του έτους 1803 «ο Αποστόλης Ρίζου, Γεώργιος και συντροφία φιορίνια 200», και στη σελ. 179 μνημονεύεται ο «Ιωάννης Ρίζου» ως μέλος το 1809 της δωδεκάδας της διοικήσεως της αδελφότητας. Επίσης μνημονεύεται «ο τιμιώτατος κύριος Βασίλειος Ρίζου εν Βιέννη» στον Κατάλογο των Συνδρομητών του βιβλίου που επιμελήθηκε ο Ανθιμος Γαζής, «Επιτομή Αστρονομίας», Βιέννη 1803, τόμ. Β΄, σελ. ΙΧ. Βλ. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ.1803.31, σελ. 67.

Για τον εκ Τυρνάβου Θεσσαλίας έμπορο Αλέξιο Βεζυρούλη βλ. Βάσω Σειρηνίδου, Ελληνες στη Βιέννη…, ό.π., σελ. 288, 308 και 355. Επίσης Σωφρονίου Ευστρατιάδη, Ο εν Βιέννη Ναός του αγίου Γεωργίου…, ό.π., σελ.53, 74, 75, 87, 88, 183, 186, όπου αναφέρεται ως μέλος της διοίκησης του Ναού και της Κοινότητος καθώς κα τα ποσά σε αφιερώματα κατά το 1803 και 1806. Επίσης στον Κατάλογο των Συνδρομητών του βιβλίου «Επιτομή Αστρονομίας», 1803, τόμ. Β΄, σελ. VIII, καταχωρίζεται «ο εντιμότατος κύριος Αλέξιος Βεζυρούλης Τυρναβίτης». Βλ. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1803.31, σελ. 67.

Φιλίππος Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1802.59, σελ. 51. Για τη σημασία στη διάδοση της νέας γνώσης της Χημείας στον ελληνικό χώρο βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Η ιατρική γνώση στα πρώτα νεοελληνικά βιβλία χημείας της προεπαναστατικής περιόδου, ανάτυπο από τα Πρακτικά του Πανελληνίου Συμποσίου «Η ιστορική εξέλιξη της Χημείας στην Ελλάδα», 14-15 Οκτωβρίου 1994, Αθήνα 1996.

Για τον Villoison βλ. Εμμ. Φραγκίσκου, «Η φιλία Κοραή - Villoison και τα προβλήματά της», Ο Ερανιστής, τόμ. 1, 1963, σελ. 65-85.

Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1803.79.

Ιωάννου Οικονόμου Λαρισσαίου, Επιστολαί διαφόρων (1759-1824), …, ό.π., αρ. 64, σελ. 79-82.

Για τον έμπορο και λόγιο του Σεμλίνου Τριαντάφυλλο Δούκα από την Καστοριά, ο οποίος εξέδωσε στην Πέστη το 1807 το βιβλίο «Ιστορία των Σλαβενο-Σέρβων», βλ. Ιωάννη Παπαδριανού, Οι Ελληνες πάροικοι του Σεμλίνου (18^ος-19^οςαι.), ΄Ιδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 195-202. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1807.36, σελ. 217.

Κονδιλλιάκ, Η Λογική ή αι πρώται αναπτύξεις της τέχνης του σταχάζεσθαι μεταφρασθέν παρά Δανιήλ Δημητρίου ιερομονάχου του Φιλιππίδου, επιστασία Ανθίμου Αρχιμανδρίτου Γαζή, Βιέννη 1801. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1801.21.

Δανιήλ Φιλιππίδης- Barbie du Bocage - Ανθιμος Γαζής, Αλληλογραφία (1794-1819), έκδοση, σχόλια Αικατερίνη Κουμαριανού, ΄Ομιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού-Νέα Ελληνικά Κείμενα, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1966.

Δανιήλ Φιλιππίδης- Barbie du Bocage - ΄Ανθιμος Γαζής Αλληλογραφία 1794-1819), …ο.π., σελ. 86.

Βάσω Σειρηνίδου, Ελληνες στη Βιέννη…, ό.π., σελ. 187 και 190. Ο Ανθιμος Γαζής σε επιστολή του 22 Φεβρουαρίου 1803 από τις Μηλιές του Πηλίου στον Κων. Κούμα στην Τσαριτσάνη του γράφει πως του στέλνει διάφορα βιβλία για πώληση «και αφ΄ ού συνάξης τα άσπρα, δος τα τω κυρ Ιωάννη Χατζή Κώνστα». Βλ. Ιωάννου Οικονόμου Λαρισσαίου, Επιστολαί διαφόρων (1759-1824), εκδότης Γιάννης Αντωνιάδης, Αθήνα 1964, αρ. επιστ. 69, σελ. 86. Επίσης ο Ιωάννης Χατζή Κώνστας ήταν ένας εκ των πέντε εμπόρων που υπέγραψαν το συμφωνητικό το 1804 στα Αμπελάκια για την οικονομική στήριξη του Λεξικού του Ανθίμου Γαζή. Οι άλλοι τέσσερις Αμπελακιώτες έμποροι ήταν, ο Δημήτριος Σβάρτζ, ο Ιωάννης Χρόνια Δροσινού, ο Ευθύμιος Ιωάννου Γκορτζιώτης και ο Δρόσος Νικολάου Χατζή Ζαφειρίου. Βλ. Αικ. Κουμαριανού, «Ανθίμου Γαζή ΄΄Λεξικόν Ελληνικόν΄΄. Η ιστορία μιας λεξικογραφικής προσπάθειας», Ο Ερανιστής, τόμ. 2, (1964), σελ. 163-186, εδώ στη σελ. 169.

Αδαμάντιος Κοραής, Αλληλογραφία, τόμος δεύτερος 1799-1809, ΄Ομιλος Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού, επιστασία Κ.Θ.Δημαρά, Αθήνα Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1966.

Αδαμάντιος Κοραής, Αλληλογραφία, τόμος δεύτερος 1799-1809,…, ό.π., αρ. 241, σελ. 31-32 και αρ. 322, σελ. 219-220 αντίστοιχα.

Αδαμάντιος Κοραής, Αλληλογραφία, τόμος δεύτερος 1799-1809,…, ό.π., αρ. επιστολής 396, σελ. 419-421.

Για τον Αμπελακιώτη έμπορο Γεώργιο Πάτζη βλ. Ιωάννης Παπαδριανός, Οι Έλληνες πάροικοι του Σεμλίνου …, ό.π., σελ. 67, 131, 132 και 148.

Ιωάννου Οικονόμου Λαρισσαίου, Επιστολαί διαφόρων (1759-1824), εκδότης Γιάννης Αντωνιάδης, Αθήνα 1964, σελ. 55. Ως συνδρομητής της «Επιτομής Αστρονομίας», Βιέννη 1803, τόμ. Β΄, σελ. Χ, που επιμελήθηκε ο Γαζής, αναφέρεται «Ο εντιμολογιώτατος κύριος Γεώργιος Αυξεντιάδης Ζωπανιώτης».

Σωφρονίου Ευστρατιάδου, Ο εν Βιέννη Ναός του Αγίου Γεωργίου…., ό.π., σελ. 244-246.

Ερμής ο Λόγιος, 1811, επανατύπωση ΕΛΙΑ, Αθήνα, 1988, σελ. 83. Επίσης ενδεικτικά βλ. Δημ. Οικονομίδης, «Λάμπρος Φωτιάδης (1752-1805)», Επετηρίς του Μεσαιωνικού Αρχείου, τόμ. ΙΙΙ, 1950, σελ. 106-140. Ariadna Camariano-Cioran, Les Academies princieres de Bucarest et de Jassy et leurs professers, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki 1974, σελ. 449-461. Στον Κατάλογο Συνδρομητών τυ βιβλίου που επιμελήθηκε ο Άνθιμος Γαζής, «Επιτομή Αστρονομίας», Βιέννη 1803, τόμ. Β΄, σελ. XIV, αναγράφεται ως συνδρομητής «Ο σοφολογιώτατος διδάσκαλος της εν Βουκουρεστίω Αυθεντικής Σχολής κύριος Λάμπρος Φωτιάδης εξ Ιωαννίνων».

Δανιήλ Φιλιππίδης- Barbie du Bocage - Ανθιμος Γαζής, Αλληλογραφία (1794-1819)…, ό.π., σελ. 210

Ο Νικόλαος Λογάδης βρίσκεται στον Κατάλογο Συνδρομητών της «Επιτομής Αστρονομίας», Βιέννη 1803, που επιμελήθηκε ο Άνθιμος Γαζής. Βλ. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1803.79, σελ. 88.

Βλ. Γ. Λαδά-Α. Χατζηδήμου, Ελληνική Βιβλιογραφία των ετών 1796-1799, Αθήνα 1973, σελ. 46-47.

Ο ΄Ανθιμος Γαζής σημειώνει ότι στις 12 Δεκεμβρίου στέλνει επιστολή «τω Καπετανάκη». Θα πρόκειται για τον Κυριακό Καπετανάκη, ο οποίος εξέδωσε το 1808 τα βιβλία «Περί της Μεθοδικής Παραδόσεως της Γεωγραφίας» και «Σχολαστική Γεωγραφία διερμηνευτική του νέου Μεθοδικού Σχολαστικού Άτλαντος» και μα τον αδελφό του εξέδωσε από το 1810 το εγκυκλοπαιδικής ύλης πολύτομο βιβλίο «Εικονολογία Παιδική». Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1808.29, 1808.33 και 1810.18 αντίστοιχα.

Ανθίμου Γαζή, Λεξικόν ελληνικόν προς χρήσιν των περί τους παλαιούς συγγραφείς ενασχολουμένων, έκδοσις πρώτη. Επιστασία και διορθώσει Σπυρίδωνος Βλαντή, τόμος πρώτος Α-Θ΄, εν Βιέννη, τύποις Μιχαήλ Γλυκύ του εξ Ιωαννίνων, 1809. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία …, ό.π., αρ. 1809.2, σελ 247-248. Αικ. Κουμαριανού, «Ανθίμου Γαζή ΄΄Λεξικόν Ελληνικόν΄΄….», ό.π., σελ. 163-186.

Ο ΄Ανθιμος Γαζής σημειώνει στο Ημερολόγιό του 1809 πως έστειλε τρεις επιστολές «τω Δρόσω», που πιθανόν να είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Δρόσο Νικολάου Μιχαήλ, για τον οποίο βλ. Ολγας Κατσιαρδή-Hering, Τεχνίτες και τεχνικές βαφής νημάτων από τη Θεσσαλία στην Κεντρική Ευρώπη (18^ος-αρχές 19^ου αι.). Επίματρο, η Αμπελακιώτικη Συντροφιά (1805), Αθήνα-Αμπελάκια 2003, σελ. 261.

Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία …, ό.π., αρ. 1804.17, σελ. 97. Ο Γαζής θα αναφέρεται μάλλον σε αυτή την έκδοση, στην οποία μαζί με τις «Διδαχές» υπάρχει και η «Ρητορική».

Χρήστος Χαμχούγιας, Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος ο Στ΄ ο Φουρτουνιάδης εν μέσω εθνικών και εθνοφυλετικών ανταγωνισμών, Διδακτορική Διατριβή, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 18-21, όπου και παραπέμπει σε προγενέστερη βιβλιογραφία. Πέτρος Θ. Πέννας, Ιστορία των Σερρών από της αλώσεως υπό των Τούρκων μέχρι της απελευθερώσεως υπό των Ελλήνων 1383-1913, Αθήναι 1948, σελ. 171-174.

Αθανασίου Σταγειρίτη, «Δομαιρών Επιτομή Ιστορίας Γενικής», Βιέννη 1812, τόμ. Γ΄, σελ. 330. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1812.16, σελ. 326.

Τα Ευχάϊτα ήταν βυζαντινή πόλη στον Εύξεινο Πόντο δυτικά της Αμάσειας. Από εκεί ήταν ο ΄Αγιος Θεόδωρος ο Τήρων (=ο νεοσύλλεκτος, από τη λατινική λέξη tiro, που σημαίνει νεοσύλλεκτος στρατιώτης). Τα Ευχάϊτα ήταν έδρα Επισκοπής/Μητρπόλεως μέχρι τον 14^ο αιώνα. Το 1047 είχε εκλεγεί μητροπολίτης Ευχαϊτων ο Ιωάννης Μαυρόπους. Ενδεικτικά βλ. Σοφίας Γυφτοπούλου, «Ευχάϊτα» 2003, Εγκυκλοπαίδεια Μείζωνος Ελληνισμού, Μικρά Ασία, http//www.ehw.gr/Laspx?od-4335, όπου και πλούσια βιβλιογραφία.

Εμμ. Ι. Κωνσταντινίδης, «Ευχαϊτων Μητρόπολις», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 5^ος, Αθήνα 1964, σελ. 1118. Συμπληρώνουμε ότι ο μνημονευόμενος «άγιος Ευχαϊτων» είναι «ο πανιερώτατος άγιος Ευχαϊτων κύριος Θεόκλητος», που διέμενε στο Ιάσιο και αναγράφεται στον Κατάλογο συνδρομητών αρκετών βιβλίων της εποχής, όπως έχουμε ενδεικτικά διαπιστώσει: 1). Σύνοψις μεγάλη της νυχθημέρου Ακολουθίας και προσευχής εκάστου χριστιανού…, εν Ιασίω 1813. 2). Κων. Κούμα, Σύνταγμα φιλοσοφίας, τόμ. ΙΙ, Βιέννη 1818. 3). Παύλου του θείου και ενδόξου Αποστόλου αι ΙΔ΄ Εεπιστολαί ερμηνευθείσαι μεν ελληνιστί υπό του μακαρίου Θεοφυλάκτου Αριεπισκόπου Βουλγαρίας…, Βενετία 1819. Βλ. Nikos Gaidagis, Catalogul Cartilor Grecesti de la Biblioteca cebtrala Universitara “M. Eminescu”, Iasi, τόμ. ΙΙΙ, Ιάσι 1978.

Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία …, ό.π., αρ. 1809.46, σελ. 264.

Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία …, ό.π., αρ. 1807.7, σελ. 203.

Ο Ιάκωβος Ρώτας αναγράφεται συνδρομητής για δύο σώματα του βιβλίου «Σύνοψις των Κωνικών τομών», Βενετία 1802, (σελ. XVIII), που είχε επιμεληθεί ο ΄Ανθιμος Γαζής. Για τον Ιάκωβο Ρώτα βλ. Ολγας Καρδιαρδή-Hering, Η ελληνική παροικία της Τεργέστης (1751-1830), τόμοι Ι-ΙΙ, Βιβλιοθήκη Σοφίας Ν. Σαριπόλου, αρ. 52, Αθήνα 1986.

«Τη 10 Μαϊου οι Γάλλοι έφθασαν εις τα προάστια της Βιέννης και εισελθόντες εις το προάστιον Μαρία Χιλγ λεγόμενον…», αναφέρεται εις του «Δομαιρών Επιτομή Ιστορίας Γενικής», τόμ. Γ΄, σελ. 107. Και για τη συνθήκη ειρήνης παρακάτω στη σελ. 129 αναγράφεται «τη 14 Οκτωβρίου συνεφωνήθη η ειρήνη μεταξύ Γαλλίας και Αυστρίας και τη 15 ανεχώρησεν ο Ναπολέων εκ της Βιέννης».

Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία …, ό.π., αρ. 1806.44, σελ. 183. Προσθέτουμε ότι στον Κατάλογο Συνδρομητών του βιβλίου «Επιτομή Αστρονομίας», Βιέννη 1803, τόμ. Β΄, αναγράφεται ως συνδρομητής «Ο ελογιμώτατος εν φιλέλλησιν και εν πραγματευταίς κύριος Κωνσταντίνος ο Τζιγαράς».

Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, Ο εν Βιέννη Ναός του Αγίου Γεωργίου και η Κοινότης των Οθωμανών υπηκόων, Ανατύπωσις Α΄ εκδόσεως επιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήριο Χαράλαμπος Γ. Χοτζάκογλου, Βιβλιοπωλείον των Βιβλιοφίλων Κ. Χ. Σπανός, Αθήνα 1997, σελ. 85, 89, 95, 99. Οι αδελφοί Μπαντζαρλή αναφέρονται ως μέλη του σώματος των Ελλήνων μεγαλεμπόρων στη Βιέννη της περιόδου 1780-1850 και ότι «οι αδελφοί Αλέξιος και Δημήτριος Μαντζιαρλή από τον Τύρναβο προσανατολίστηκαν από νωρίς στο πρότυπο των Μακεδονοηπειρωτών: έγιναν αψβούργοι υπήκοοι, ασχολήθηκαν με το εσωτερικό εμπόριο της αυτοκρατορίας, εισήλθαν στο σώμα των μεγαλεμπόρων, αγόρασαν ακίνητα και απέκτησαν τίτλους ευγενείας», Βάσω Σειρηνίδου, Ελληνες στη Βιέννη (18^ος -μέσα 19^ου αιώνα,, Ηρόδοτος, Αθήνα, 2021, σελ. 125 και 190 αντίστοιχα.

Για τον έμπορο της Τεργέστης Φραγκούλη Γλυκοφρύδη γίνεται αναφορά από την Ολγα Κατσιαρδή-Hering, Η ελληνική παροικία της Τεργέστης (1751-1830), τόμοι Ι-ΙΙ, Βιβλιοθήκη Σοφίας Ν. Σαριπόλου, αρ. 52, Αθήνα 1986, σελ. 329, 430, 583, 584, 589, 603, 617.

Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία …, ό.π., αρ. 1812.4, σελ. 322.

Για τον εκ Τυρνάβου Θεσσαλίας ιατρό Δημήτριο Αλεξανδρίδη (1780-;) και το έργο του, ιδιαίτερα του «Ελληνικού Τηλεγράφου» και «Φιλολογικού Τηλεγράφου», βλ. Ρωξάνης Αργυροπούλου-΄Αννας Ταμπάκη, «Οι ΄΄Ειδήσεις δια τα Ανατολικά Μέρη΄΄ (1811), ο ΄΄Ελληνικός΄΄ και ΄΄Φιλολογικός Τηλέγραφος΄΄ (1812-1836) και ο Δημήτριος Αλεξανδρίδης», Εισαγωγή στο βιβλίο Τα Ελληνικά προεπαναστατικά περιοδικά. Ευρετήρια, Γ΄. «Ειδήσεις δια τα Ανατολικά Μέρη» 1811, «Ελληνικός Τηλέγραφος» 1812-1836, «Φιλολογικός Τηλέγραφος» 1817-1821, επιμέλεια Ρωξάνης Αργυροπούλου-΄Αννας Ταμπάκη, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών/Ε.Ι.Ε., Αθήνα 1983, σελ. ια΄-μ΄. Επίσης βλ. Νικ. Κ. Βλάχου, «Ο Θεσσαλός λόγιος Δημ. Αλεξανδρίδης (Τυρναβίτης) εκδότης του ΄΄Ελληνικού Τηλεγράφου΄΄ (1812-1836)», Παρνασσός, τόμ. 18, (1976), σελ. 204-219 και 363-378.

Ο πλήρης τίτλος είναι «Γόλσμιθ Ιστορία της Ελλάδος από της πρώτης καταβολής των ελληνικών πραγμάτων άχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών,…, τόμος Α΄, εν Βιέννη 1806. Το βιβλίο εκδόθηκε σε δύο τόμους το 1806 και επανεκδόθηκε το 1807 σε τρεις τόμους. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία …, ό.π., 1806.15, 16 και 1807.11, 12,13.

Είναι οι μεγαλέμποροι στη Βιέννη από τον Τύρναβο καταγόμενοι αδελφού Μαντζιαρλή, που μνημονεύθηκαν παραπάνω.

Ερμής ο Λόγιος, 1814, Επανατύπωση ΕΛΙΑ, τόμ. Δ-Ε, Αθήνα 1989, σελ. 81-92, και το παράθεμα στη σελ. 88. Πρβλ. Ariadna Camariano-Cioran, Les Academies Princiers de Bucarest et de Jassy et leurs professeurs, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki, 1974, σελ. 104-105.

Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, Ο εν Βιέννη Ναός του Αγίου Γεωργίου και η Κοινότης των Οθωμανών υπηκόων…, ό.π., σελ. 41, 43, 49, 53, 73, 74, 86, 173 και 174.

Ο Κων. Βαρδαλάχος (1755-1830) σπούδασε ιατρική στην Πάδοβα μαζί με τον Ιωάννη Καποδίσστρια και τον Κήρυκο Χαιρέτη, αλλά ασχολήθηκε με την εκπαίδευση. Ενδεικτικά βλ. Ελένης Κούκου, Βιογραφία Κων Βαρδαλάχου 1755-1830, Αθήνα 1964, Μαρίας Μαντουβάλου, «΄Αγνωστος επιτάφιος εις Κωνσταντίνον Βαρδαλάχον», Παρνασσός, τόμ. 12, 1970, σελ. 667-675, Γεωργίου Πρίτζιπα, Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος πρωτοπόρος δάσκαλος του γένους, Αθήνα 1984.

Η Μπανέσα Ζωϊτσα Βραγκοβάνα σύζυγος του Μεγάλου Μπάνου Μανουήλ Βραγκοβάνου είναι μητέρα του Γρηγορίου Βραγκοβάνου, ο οποίος στο έγγραφο της δωρεάς στο Ελληνικό Σχολείο της Ελληνικής Κομπανίας του Βρασοβού (Brasov) του 1823 αναφέρει ότι εκεί μετώκοισε και εκεί απεβίωσε ο πατέρας του Εμμανουήλ και αργότερα «…επήλθεν θάνατος τη φιλοστοργοτάτη μου μητρί Ζωϊτσα και ενταφιάσθη εν τω αυτώ μνήματι του μακαρίτου πατρός μου…», Αθανασίου Καραθανάση, Ο Ελληνισμός της Τρανσυλβανίας. Η πνευματική, εθνική και εκκλησιαστική ζωή των δύο ελληνικών εμπορικών κομπανιών του Σιμπίου και του Μπρασόβου, 18^ος-19^ος αι., Θεσσαλονίκη, 2003, σελ. 242-244. Ο Γρηγόριος Βραγκοβάνος μετέφρασε από τα λατινικά το βιβλίο «Στοιχεία της λογικής και ηθικής φιλοσοφίας» του J.G. Heineccius, που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1808 και στο οποίο έχει αφιέρωση στον πατέρα του «Τω ευγενεστάτω Άρχοντι Μεγάλω Μπάνω Κυρίω μοι Κυρίω Μανουήλ Βραγκοβάνω τω φιλοστοργοτάτω μου πατρί», βλ. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1808.31, σελ. 240.

Βλ. Γιώργος Βελουδής, Το Ελληνικό τυπογραφείο των Γλυκήδων στη Βενετία (1670-1854). Συμβολή στη μελέτη του ελληνικού βιβλίου κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, Χ. Μπούρας, Αθήνα 1987.

Για τον Σπ. Βλαντή (1765-1830), βλ. Ερμής ο Λόγιος, 1811, σελ. 50-51, Κ. Σάθας, Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα 1868, σελ. 688-690, Αθ. Καραθανάσης, «Sp. Vlantis (1765-1830) et son oeuvre de taduction», Synthesis, τόμ. 6, 1979, σελ. 97-103. Μετέφρασε και το ιατρικό βιβλίο «Υγιεινατάριον, ήτοι τέχνη δια να ζήση ο άνθρωπος υγιής και πολυχρόνιος», Νικολάου Γλυκύ, Βενετία 1820. Πρβλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Η ιατρική ευρωπαϊκή γνώση στον ελληνικό χώρο 1745-1821, Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Ιατρικής, αρ. 1, εκδόσεις Αθ. Σταμούλη, Αθήνα 2003, σελ. 100.

Αδαμάντιος Κοραής, Αλληλογραφία, τόμος Δεύτερος 1799-1809, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της ΄΄Εστίας΄΄, 1966.

΄Εκτορος Σαραφίδου, Έλληνες ιατροί εν Ρουμανία, Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών, τόμ. 12, αρ. 1, Αθήνα 1940, σελ. 13-14. Θωμά Παπαδοπούλου, Ελληνική Βιβλιογραφία (1466ci.-1800, τόμος δεύτερος (Παράρτημα) Προσθήκαι-συμπληρώσεις-διορθώσεις, Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήναι 1986, αρ. 1138 και 1139, σελ. 454-456.

Βλ. Ερμής ο Λόγιος, 1811, σελ. 63, όπου αναγράφεται στα ιδρυτικά μέλη της Φιλολογικής Εταιρείας Βουκουρεστίου και ο ιατρός Σίλβεστρος Φιλίτης.

Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1812.14,15,16. Ο Αθανάσιος Σταγειρίτης αναφέρεται συχνά στον Ερμή τον Λόγιο, όπως μπορεί κανείς να δει το σχετικό Ευρετήριο που επιμελήθηκε ο Εμμ. Ν. Φραγκίσκος και εξέδωσε το 1976 το Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι εξέδωσε: Επιτομή αριθμητικής, 1810, Ωγυγία ή Αρχαιολογία, 1815-1820, Βίος Θεμιστοκλέους, 1816, Βίος Μιλτιάδου, 1818, Τρόπαιον Ελληνικόν, 1818, Ηπειρωτικά, 1819, και το περιοδικό Καλλιόπη, 1819.

Ερμής ο Λόγιος, στο τεύχος 15 Σεπτεμβρίου 1811, επανατύπωση ΕΛΙΑ, Αθήνα 1988, σελ. 312,

Βλ. Ερμής ο Λόγιος, 1811, σελ. 91-95, 113-118. Επίσης Ερμής ο Λόγιος 1814, σελ. 117-123. Πρβλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, «Παρουσίαση περίπτωσης σακχαρώδους διαβήτη στο περιοδικό ΄΄Ερμής ο Λόγιος΄΄ του 1814», Δελτίο Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, τόμ. 66, (2003), σελ. 232-235, και ανεξάρτητα, Αθήνα 2009.

Δ. Γκίνη-Β. Μέξα, Ελληνική Βιβλιογραφία 1800-1863, τόμ. Ι, 1800-1839, Αθήνα 1939, αρ. 1465.

Κάποιον «Ελευθέριο» στη Ραψάνη μνημονεύει σε επιστολή του ο Γαζής 22 Φεβρουαρίου 1803 από τις Μηλιές προς τον Κων. Κούμα στην Τσαριτσάνη, «Στείλε και την της Φιλοσοφίας είδησιν τω κυρ Ελευθερίω εις Ραψάνην», Ιωάννου Οικονόμου Λαρισσαίου, Επιστολαί διαφόρων 1759-1824, εκδ. Γιάννης Αντωνιάδης, Αθήνα 1964, αρ. επιστ. 69, σελ. 86.

Βλ. Φιλίππου Ηλιού, Ελληνική Βιβλιογραφία…, ό.π., αρ. 1809.30, σελ. 258.

Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος

Χειρόγραφο Ημερολόγιο του Ανθίμου Γαζή των ετών 1802 και 1809

Επικοινωνία Εκτύπωση English
Αρχική Σελίδα \| Προηγούμενη \| Επόμενη