Ο Κήρυκος Χαιρέτης, (1756-1830), σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας και είχε διατελέσει στην Κωνσταντινούπολη ιατρός του Σουλτάνου από το 1811 έως την ελληνική επανάσταση του 1821. Αμέσως μετά την λήψη του πτυχίου της Ιατρικής από το Πανεπιστήμιο της Πάδοβας το 1797 έγραψε το βιβλίο με τίτλο «Εγχειρίδιον της των ζώων οικονομίας», Βενετία 1798, το οποίο έχει χαρακτηρισθεί ως το πρώτο βιβλίο φυσιολογίας στην ελληνική γλώσσα για το αναπνευστικό, πεπτικό και κυκλοφορικό σύστημα. Μάλιστα όπως ο Χαιρέτης γράφει στον πρόλογο του βιβλίου του ότι οι καθηγητές Ιωάννης Χαρβούρης, (1723-1801), καθηγητής της Πρακτικής θεραπείας στο Τορίνο και Παρίσι, Μάρκος Χαρβούρης, (1731-1808), καθηγητής της Χημείας στην Πάδοβα, και ο Βικέντιο Μαλακάρνε (V. Malacarne, 1744-1816), ανατόμος και καθηγητής της Χειρουργικής στην Πάδοβα, του είχαν συστήσει να μεταφράσει και να εκδώσει το βιβλίο και στα Ιταλικά..

Ενδιαφέρον έχει να μνημονεύσουμε ότι ο καθηγητής Μαλακάρνε μετέφρασε το δίπλωμα της Ιατρικής του Χαιρέτη από τα λατινικά στα ελληνικά, ιταλικά, τουρκικά και αραβικά και η ελληνική μετάφραση του διπλώματος περιέχεται στην Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα 1868, σελ. 655-660, του Κων. Σάθα. Επί πλέον για τον Μαλακάρνε σημειώνουμε ότι κατά το 1776 παρουσίασε την πρώτη λεπτομερή περιγραφή της ανατομίας της παρεγκεφαλίδος στην οποία μελέτη εισάγονται οι όροι «αμυγδαλή», «πυραμίς», γλωσσίς» και «σταφυλή» της παραγκεφαλίδος, καθώς επίσης κατά το 1789 δημοσίευσε την πρώτη σημαντική εργασία για τον κρετινισμό και την βρογχοκήλη.

Ο Κήρυκος Χαιρέτης στο βιβλίο του «Εγχειρίδιο της των ζώων οικονομίας», μετά την περιγραφή της κυκλοφορίας του αίματος στον ενήλικα και στο έμβρυο, ακολούθως στις σελ. 60-67 γράφει για τη σημασία του ύδατος ως θεραπευτικού μέσου. Σημειώνει, ότι εκ της «αδιαλείπτου και αδιακόπου κυκλοφορίας του αίματος και επομένως των παρ' αυτού διαχωριζομένων υγρών απήρτηται το ζήν». Εάν η «κυκλοφορία επιτελείται καλώς και ευρύθμως το σώμα υγιαίνει», ενώ αντίθετα «πίπτει εις πάθη», δημιουργούνται διάφορες παθήσεις. Τονίζει ότι ένα φάρμακο το οποίο θα διατηρούσε συνεχώς την «ρυθμικήν κίνησιν του αίματος» σε όλα τα σώματα και τις κράσεις των ανθρώπων δεν είναι άλλο από το «κοινόν ύδωρ», όπως υποστηρίζουν και οι «περίφημοι ιατροφιλόσοφοι παλαιοί και νεώτεροι», ο «περιβόητος Κούλλεν και Οφφμάν», (W. Cullen, 1710-1790, Friedrich Hoffmann,1660-1742). Μάλιστα αποκλήθηκε «Γενικόν φάρμακον» από τον Hoffmann , του οποίου σχετικά έργα του είναι «Medicated baths, 1722», « An Essay on the Nature and Properties of Water…Proving it to be an universal medicine etc., 1761».

Ο Χαιρέτης επισημαίνει ότι το ύδωρ «διατηρεί την ρευστότητα» του αίματος, όρος που εισάγεται πριν από λίγα χρόνια στην ελληνική γλώσσα. Χαρακτηριστικά τονίζει ότι «δια να κάμνει το αίμα μίαν ελευθέραν και ισόρροπον κίνησιν είναι αναγκαία εξάπαντως εις αυτά μία ακριβής ρευστότης» με αποτέλεσμα να μην γίνονται «εμφράξεις» στα αγγεία του σώματος, τα «περιττώματα» να αποβάλλονται από το σώμα και να «εμποδίζεται η τε στάσις και διακοπή της κινήσεως του αίματος και η αυτού ακαθαρσία τε και φθορά» από τα οποία προέρχονται οι διάφορες ασθένειες σύμφωνα με τις επιστημονικές αντιλήψεις της εποχής.

Το ύδωρ σύμφωνα με τον Χαιρέτη είναι το μόνο «πρόχειρον και ασφαλέστερον φάρμακον», το οποίο διαχωρίζει και λεπτύνει τα σκληρά μέρη των υγρών του σώματος εμποδίζει την «προσκόλλησιν» τους και διευκολύνει την αποβολή τους, ενώ η έλλειψη του είναι «η πηγή πλήθους ασθενειών». Παραθέτει τις απόψεις των παλαιών μεγάλων ιατρών. Γράφει ότι ο «πατήρ της Ιατρικής» Ιπποκράτης και ο «περίφημος» Γαληνός συστήνουν το ύδωρ στους πυρετούς, ο Κέλσος στους ρευματισμούς και ο «Ρονδελέτ» (Guillaume Rondelet, 1507-1656), καθηγητής στο Montpellier, βεβαιώνει ότι εθεράπευσε πολλούς ασθενείς «χειραλγούς και ποδαλγούς» με τη χρήση του ψυχρού ύδατος. Επίσης γράφει ότι ο «περίφημος» Αβικένας επαινεί το ύδωρ και ότι το «χλιαρό ύδωρ καθαρίζει τον στόμαχο, προξενεί ευκοιλιότητα, θεραπεύει τους κωλικούς πόνους και αποβάλλει τους ανέμους», δηλ. τα αέρια των εντέρων.

Μνημονεύει τον πολυγραφότατο ιατρό «διδάσκαλο Φλόυερ» (Sir John Floyer, 1649-1734), ο οποίος έγραψε μία σημαντική μελέτη για το άσθμα (Α Treatise of the asthma,1698), και ο οποίος στη πραγματεία του περί ψυχρών λουτρών (ο Χαιρέτης θα αναφέρεται στα έργα «An inquiry into the right use of hot, cold and temperate baths in England», 1697, και «The ancient ψυχρολουσία revived; Or, an essay to prove cold bathing both safe and useful», London, 1702) βεβαιώνει ότι εκείνοι που κάνουν συνεχή χρήση ύδατος αποφεύγουν τα «πάθη της κεφαλής, αποπληξίαν, παραλυσίαν, πόνους κλπ.». Ακόμη η χρήση του ύδατος παύει τον λυγμόν, την δυσωδία του στόματος, την υπερβολική θερμότητα, εμποδίζει την λιθίασιν, το άσθμα, τη δύσπνοια. Σημειώνουμε ότι τον ιατρό John Floyer μνημονεύει και ο ιατρός Πέτρος Ηπίτης, (1795-1861) ο οποίος μόλις είχε ανακηρυχθεί διδάκτωρ της ιατρικής της Βιέννης και στην εργασία του για την περιποίηση των βρεφών γράφει ότι «Ο Λώκκιος και Φλοϊέριος εις την Αγγλίαν και μετ' αυτούς Ρουσσώς εις την Γαλλίαν παρήγγειλαν τα ψυχρά λουτρά προς δυνάμωσιν των νηπίων» .

Ο Χαιρέτης γνωρίζοντας την πληροφορία ότι το ψυχρό ύδωρ πολλές φορές θεραπεύει το άσθμα, την επιβεβαίωσε με δύο περιστατικά, της προσωπικής του εμπειρίας και του φίλου του τον οποίο εθεράπευσε. Συγκεκριμένα ο Χαιρέτης γράφει ότι κατά την διάρκεια της φοιτητικής του ζωής υπέφερε από άσθμα χωρίς όμως να βρίσκει θεραπεία από τα φάρμακα που του χορηγούσε ο καθηγητής του στην Ιατρική Σχολή της Πάδοβας «Ανδρέας Κομπαρέτης», (Andrea Comparetti, 1746-1801). Εκείνο τον καιρό ο Χαιρέτης βρήκε ένα ιατρικό βιβλίο του «΄Αγγλου Σμίθ» στο οποίο γίνονταν αναφορά στα θεραπευτικά αποτελέσματα εκ της χρήσεως του ύδατος και στο άσθμα. Ο «΄Αγγλος Σμίθ» θα είναι ο ιατρός Hugh Smith, 1730-1790, ο οποίος έγραψε το βιβλίο «Treatise on the use and abuse of mineral waters», London 1776. Ο Χαιρέτης ρώτησε τον ιατρό του και καθηγητή του Κομπαρέτη περί της σημασίας του βιβλίου και της θεραπευτικής ενεργείας του ύδατος στο άσθμα και ο οποίος του απάντησε ότι γνωρίζει τον συγγραφέα από τα συγγράμματά του και ότι είναι καλός συγγραφέας και «μεγάλης υπολήψεως».

Ετσι ο Χαιρέτης άρχισε να κάνει χρήση του ψυχρού ύδατος τόσο που, όπως γράφει οι φίλοι του λέγανε ότι θα «υδροπικιάσει», αλλά όμως για τέσσερα χρόνια (άρα τη θεραπεία θα την άρχισε το 1794 το δεύτερο χρόνο της Ιατρικής) ήταν ελεύθερος συμπτωμάτων από το άσθμα και κατ' αυτόν τον τρόπο έπαυσε τη θεραπευτική αγωγή με τα καθάρσια και την φλεβοτομία, που οι γιατροί του είχαν συστήσει. Μάλιστα την ίδια θεραπευτική αγωγή της πόσεως του ύδατος συνέστησε και σε ένα φίλο του, ο οποίος έπασχε από την ίδια πάθηση του άσθματος από πολλά χρόνια και ήταν «πάνξηρος και σχεδόν ώσπερ σκέλεθρον», με αποτέλεσμα να θεραπευθεί και αυτός, ώστε να μην έχει συμπτώματα του άσθματος, να πάρει και βάρος, «ετράφη τα μέγιστα», όπως παρατηρεί.

Τέλος ο Χαιρέρης περιγράφει τις ιδιότητες του ύδατος, το οποίο θα πρέπει να είναι «ελαφρόν, διαυγές και άποιον». Συστήνει πρώτα το βρόχινο νερό, μετά το νερό των ποταμών και έπειτα των πηγών, παραθέτοντας και τον Αφορισμό του Ιπποκράτους, «΄Υδωρ, το ταχέως θερμαινόμενον και ταχέως ψυχόμενον, κουφότατον ». Η φράση αυτή απαντάται και στο Επιδημιών το Δεύτερον 11.

Για να γνωρίζει κανείς αν το ύδωρ είναι καλό ο Χαιρέτης παραθέτει τη σύσταση του «Οφμάννου»: αν το ύδωρ βράζει γρήγορα τα κρέατα και τα όσπρια και αν εύκολα το σαπούνι αφρίζει στα χέρια όταν τρίβεται, τότε το ύδωρ αυτό είναι «εξαίρετον και επομένως ωφέλιμον» όταν είναι και «καθαρόν και διαυγές».

Συμπερασματικά τονίζουμε ότι ο ιατρός Κήρυκος Χαιρέτης γράφοντας στο βιβλίο του «Εγχειρίδιον της των ζώων οικονομίας» για την κυκλοφορία αίματος βρήκε την ευκαιρία να αναφέρει τη σημασία του ύδατος στην καλή λειτουργία της κυκλοφορίας του αίματος και την ρευστότητά του. Επί πλέον να παρουσιάσει την χρησιμότητα του ύδατος ως θεραπευτικού μέσου ιδιαίτερα στην περίπτωση του άσθματος, από το οποίο ο ίδιος έπασχε, μνημονεύοντας και τους ιατρούς που είχαν υποστηρίξει την θεραπευτική αυτή αγωγή, τόσο τους αρχαίους όσο και τους νεώτερους.

--------------------------------------------------------------------------------

Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Η ιατρική ευρωπαϊκή γνώση στον ελληνικό χώρο, 1745-1821. Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Ιατρικής αρ. 1, Αθήνα 2003, σελ. 44, 77, 228, 241 και 333.

Κηρ. Χαιρέτου, Εγχειρίδιον της των ζώων οικονομίας, Βενετία 1798, «Τοις εντευξομένοις», σελ. 9.

Βλ. Jeremy M. Norman (ed.), Morton' Medical Bibliography, fifth edition, Scolar Press, reprinted 1993, σελ. 218, αρ. 1382.1 και σελ. 596, αρ. 3809 αντίστοιχα.

Σχετικά «Περί ύδατος, ήτοι νερού» γράφονται στα «Διαιτητικά παραγγέλματα» του ιατρού Κωνσταντίνου Μιχαήλ, Διαιτητική, Βιέννη 1794, σελ. 236-244.

Fieding H. Garisson, An introduction to the History of Medicine, Επανατύπωση τετάρτης έκδοσης, W.B. Saunders Company, Philadelphia and London, 1961, σελ. 314. Για τον Friedrich Hoffmann «Φριδερίκο Χοφφμάνο» στα 1794 ο ιατρός Κωνσταντίνος Μιχαήλ γράφει σχετικά στην Ιστορία της ιατρικής ότι «ικανούς χρόνους εις την Αλλην εκόσμησε την καθέδραν της Ακαδημίας διδάσκων επ' αυτής την Ιατρικήν» και επί πλέον ότι «Αυτός είναι ο πρώτος, οπού μετά μεγάλης ακριβείας επαρατήρησε τας ιαματικάς δυνάμεις των λουτρών και των υδάτων των ούτω μεταλλικών καλουμένων», βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Η πρώτη ιστορία της ιατρικής στην ελληνική γλώσσα. Παράρτημα: Κων. Μιχαήλ, Συνοπτική ιστορία της ιατρικής, Βιέννη 1794, Αθήνα 1994, σελ.176.

Τις οδηγίες αυτές του «Οφμάν», (Friedrich Hoffmann) μνημονεύει στο κεφάλαιο «Περί ύδατος» ο ιατρός Γρηγόριος Καλλιρρόης, Παραγγελίαι περί υγείας και μακροβιότητος, εν Βενετία 1829, σελ. 199.

Αναφέρεται από τον Ρήγα Βελεστινλή, Φυσικής απάνθισμα, Βιέννη 1790, σελ. 54. Βλ. Στεφ. Κουμανούδης, Συναγωγή νέων λέξεων, εν Αθήναις 1900, (επανατύπωση 1980), όπου γίνεται αναφορά σε έργο του Ανθ. Γαζή του 1799.

Ενδεικτικά για το ύδωρ βλ. Iπποκράτους, Περί υγρών χρήσιος, 1-2, έκδ. E. Littre, ?uvres completes d' Hippocrate, vol. VI, Paris 1849, p. 118-127. Γαληνού, Περί υγιεινών, Λόγος Α΄, G.C. Kuehn, Galenus Opera Omnia, Λειψία 1825 (επανατύπωση 2001), vol. 6, p. 56, Γαληνού, Περί κράσεως και δυνάμεως των απλών φαρμάκων Βιβλίον Α΄, κεφ. δ΄, vol. ΧΙ, Λειωία 1826, p. 385-390. Ορειβασίου, Ιατρικών Συναγωγών Βιβλίον Ε΄, τόμ. 1, έκδ. Bussemaker et Daremberg, Paris 1851, σελ. 306-336. Σημειώνουμε ότι ο Διοσκουρίδης στη θεραπεία της δύσπνοιας και άσθματος συνιστά μαζί με τα φάρμακα και πόση ύδατος. Βλ. Πεδανίου Διοσκουρίδου Αναζαρβέως, Περί απλών φαρμάκων Βιβλίον Δεύτερον, 41, έκδ. Max Wellman, vol. III, Weidann, editio tertia, Hildeshein 1999, p. 259.

Jeremy M. Norman (ed.), Morton' Medical Bibliography, fifth edition, Scolar Press, reprinted 1993, p. 321, no. 2029.

Ερμής ο Λόγιος, Βιέννη 1717, σελ. 571.

Βλ. Enciclopedia Italiana di Scienze, Lettere ad Arti, Instituto Giovani Treccani, Roma, 1931, vol. X, p. 1001. Ο καθηγητής Ανδρέας Κομπαρέτης αναγράφεται στο δίπλωμα του Κηρ. Χαιρέτη.

Ιπποκράτους, Αφορισμοί, Τμήμα Πέμπτον 26. Βλ. και Celcus, De Medicina, Book II. 18, 12-13, translated by W. G. Spencer, Loeb Classical Library, "rain water is the lightest, then spring water, next water from a river, then from a well, after that a lake, the heaviest from a marsh".

Celcus, idim. "Water is the better, which most quickly heats or cools, also in which pulse is most quickly cooked".