Συγγραφέας του συγκεκριμένου άρθρου ήταν ο εκ Κεφαλληνίας καταγόμενος ιατρός Ιωάννης Ασάνης (1790-1850), ο οποίος σπούδασε Ιατρική και Μαθηματικά στην Πάδοβα, τη Βιέννη και το Παρίσι και είχε δημοσιεύσει ακόμη στον Ερμή τό Λόγιο το άρθρο με τίτλο «Απάντησις εις την περί του Βρονιακού συστήματος ερώτησιν», αναφερόμενο στο θεραπευτικό σύστημα του ΄Αγγλου ιατρού John Brown, (1735-1788). Επίσης είχε μεταφράσει από την Ιταλική γλώσσα το βιβλίο για τους περιοδικούς πυρετούς, όπως αποκαλούνταν τότε η ελονοσία, με τίτλο «Περί του αρμοδιωτέρου τρόπου εις το να εμποδίζωνται αι υποστροφαί των περιοδικών πυρετών αφού ήδη κοπώσι με την κίναν διατριβή Πέτρου Ρουβίνου… Μεταφρασθείσα εκ του Ιταλικού υπό Ιωάννη Ασάνη. Εν Κωνσταντινουπόλει, εκ της Τυπογραφίας Κ.Α. Κολονέλλου, 1841». Προσθέτουμε ακόμη ότι ο ιατρός Νικόλαος Πίκκολος,(1792-1865), καθηγητής στην Ιόνιο Ακαδημία, αφιέρωσε στον Ιωάννη Ασάνη το βιβλίο, που μετέφρασε και εξέδωσε στην Κέρκυρα το 1824 «Ρενάτου Καρτεσίου, Λόγος περί μεθόδου του οδηγείν καλώς τον νούν και ζητείν την αλήθειαν εις τας επιστήμας».

  Ο Ιωάννης Ασσάνης ασκούσε την ιατρική στο Ιάσιο της Μολδαβίας και έστειλε στον ΄Ανθιμο Γαζή, εκδότη του προεπαναστατικού περιοδικού Ερμής ο Λόγιος, το άρθρο σχετικά με το περιστατικό του νεανικού σακχαρώδους διαβήτου και τις νέες θεραπευτικές του προσπάθειες.

  Στο πρώτο μέρος του άρθρου ο Ιωάννης Ασσάνης παραθέτει τις σύγχρονες γνώσεις για τον σακχαρώδη διαβήτη, δίδοντας μάλιστα καί τον ορισμό του: «Διαβήτης λέγεται παρά των νοσολόγων η υπερβολική έκρυσις ούρους, μετά δίψης ασβέστου, ορέξεως απλήστου, και μαρασμού». Σημειώνει ότι το 1778 από τον «Κανλέϊ» (William Cullen, 1710-1790) ανακαλύφθηκε στα ούρα των διαβητικών «η εμπεριεχομένη σάκχαρις» και ότι το 1803 η «εντελεστέρα ανάλυσις του ουρους των διαβητικών» έδειξε πως «δεν υπάρχει ουρία μήτε ουρικόν οξύ». Ακόμη αναφέρει ότι «οι κύριοι Τενάρ και Δουπουϋτρέν έκαμαν νέας συζητήσεις και εξετάσεις εις τον σακχαρώδη διαβήτην » και για τα αποτελέσματα της «ζωτικής διαίτης», όπως αποκαλείται η ζωική . Επισημαίνεται ότι ο όρος «σακχαρώδης διαβήτης» μάλλον τότε το 1814 για πρώτη φορά καταγράφεται στην ελληνική ιατρική ορολογία.

  Ο Ασάνης σημειώνει ότι «όταν οι διαβητικοί τρώγωσι μόνον ζωτικά φαγητά, το ούρος αυτών εντός ολίγον μεταλλάττει την εαυτού φύσιν». Σχετικά με την αιτία του σακχαρώδους διαβήτου, αναφέρει την υπόθεση του Εράσμου Δαρβίνου, (Erasmus Darwin, 1731-1802) πατέρα του γνωστού φυσιοδίφη της εξελίξεως των ειδών Καρόλου Δαρβίνου, σύμφωνα με την οποία ο σακχαρώδης διαβήτης οφείλεται στην «οπισθόδρομον κίνησιν των χυλοφόρων αγγείων». Ωστόσο ο Ασάνης διατυπώνει και δική του άποψη σημειώνοντας σχετικά ότι «εις εμέ όμως φαίνεται ευστοχώτερον το να υποτεθεί η ατονία και τέλος η εντελής παραλυσία των χυλοφόρων αγγείων, ενώ τα λυμφατικά του ουρικού συστήματος αγγεία αυξάνουσιν την ενέργειαν αυτών». Ο όρος «χυλοφόρα» αγγεία είναι για τα μεσεντερικά λεμφαγγεία, εξ ού και ο όροςπου παρέμεινε «χυλοφόρος δεξαμενή».

  Ακόμη αναφέρει ότι φάρμακο σ' αυτήν την «παραλυσίαν» των χυλοφόρων αγγείων είναι πλέον ο φωσφόρος, γι΄ αυτό τονίζει με έμφαση πως «δέν πρέπει πλέον να απελπιζόμεθα». Και συμπληρώνει πως «όστις επιθυμεί πλείονας ιδέας της τε περιγραφής και θεραπείας άχρι του νύν ματαίως ενεργουμένης, ας αναγνώσει τον Πέτρο Φράνκ και τας Ευρμονογραφίας». Ας σημειωθεί ότι ο «Πέτρος Φράνκ» (Peter Frank, 1745-1821) εκτός των άλλων όρισε το 1794 τον άποιο διαβήτη και έγραψε μια πολύτομη πραγματεία στην θεραπευτική "De curandis hominum morbis epitome", που έρχισε να εκδίδεται το 1792 και συνεχίσθηκε μέχρι το 1821. Μάλλον αυτήν θα εννοεί ο Ασάνης με τον όρο «μονογραφία». Σημειώνουμε ότο στο βιβλίο του A. F. Fourcroy, Χημική φιλοσοφία, Βιέννη 1802, που μετέφρασε ο Θεοδόσιος Ηλιάδης, μνημονεύονται οι παρατηρήσεις του Peter Frank για την γλυκεία γεύση των ούρων των διαβητικών. Σύμφωνα με τον Νικ. Κωστή ο φώσφορος από το 1751 άρχισε να χρησιμοποιείται εσωτερικώς ως φάρμακο σε διάφορες παθήσεις.

  Ο Αναστάσιος Γεωργιάδης, αναφέρει ότι ο διαβήτης ονομάζεται κατά τον Αλέξανδρον Τραλλιανόν «διάρροια εις ούρα, και πάθος δίψακον και ύδερος είς αμίδα». Μάλιστα τον τελευταίο όρο «ύδερος εις αμίδα» τον μνημονεύει και ο Θωμάς Μανδακάσης, στα 1757.

  Πρώτη περιγραφή της νοσολογικής οντότητας του σακχαρώδους διαβήτου έχει γίνει από τον ιατρό Αρεταίο, ο οποίος επί πλέον εξηγεί ότι δόθηκε στην πάθηση αυτή ο όρος «διαβήτης», από το ρήμα διαβαίνω. Συγκεκριμένα το κείμενο σε νεοελληνική απόδοση έχει ως ακολούθως: «Οταν η έντονη αυτή αίσθηση (πληρότητας) φθάσει στο άκρο του τραχήλου της κύστεως, οι ασθενείς αμέσως ουρούν. Γι' αυτό τον λόγο ονομάσθηκε διαβήτης η πάθηση, επειδή μοιάζει με διαβήτη, καθότι τα υγρά δεν παραμένουν στο σώμα παρά χρησιμοποιούν το ανθρώπινο σώμα ως διαβάθρη (κλίμακα, σκάλα) μέσω της οποίας εξέρχονται».

  Στο δεύτερο μέρος της εργασίας του, ο ιατρός Ασάνης παρουσιάζει «την Ιστορία της Ιατρικής επισκέψεως» του, όπως αποκαλεί το ιατρικό ιστορικό ενός νέου δεκατεσσάρων ετών με σακχαρώδη διαβήτη. Αναφέρει ό,τι είχε προηγηθεί πριν αναλάβει τη θεραπεία του ασθενούς. Σημειώνει ότι τα συμπτώματα του διαβήτου άρχισαν αιφνιδίως πριν από τέσσερες μήνες, τον Δεκέμβριο του 1813, με «συνεχείς λειποθυμίας και κώλικας». Για δύο μήνες παρακολουθούνταν από ιατρούς, οι οποίοι του έδειναν «ανθελμιντικά» φάρμακα «επειδη ενόμιζον το πάθος σκωλικώδες, πλήν ματαίως καθότι μήτε έλμις ποτέ εφάνη, μήτε ταινία». Και συνεχίζει ο Ασάνης πως «μετά ταύτα άρχισαν τα του διαβήτου σημεία» και ότι έκανε ανάλυση των ούρων και διαπίοστωσε την ύπαρξη της σακχαρουρίας, «η του ούρους ανάλυσις απέδειξε την σάκχαριν άφθονον». Επισημαίνει ότι χρησιμοποιήθηκαν «όλα τα ιατρικά όσα μέχρι τούδε η τέχνη υπαγορεύει». Μάλιστα υπογραμμίζει ότι οι γονείς απευθύνθηκαν και στους οι ιατρούς της Βιέννης, οι οποίοι δυστυχώς θεώρησαν αθεράπευτο τη νόσο, με αποτέλεσμα όπως γίνεται στις ανίατες περιπτώσεις, που οι γονείς προστρέχουν στους γόητες και στις μαγείες, έτσι και στην περίπτωση αυτή «κατά το σύνηθες η ανίσχυρος Ιατρική παρεχώρησε τη γοητεία. Και ο ταλαίπωρος νέος υπέπεσεν εις τας χείρας των γραϊδίων και της μαγείας αυτών».

  Στη συνέχεια περιγράφει την κατάσταση του νέου, στον οποίο παρατήρησε «ατροφία ολομελής, δέρμα ξηρόν, σκληρόν και ρυτιδώδες εξ ού έπιπτε με την τριβήν αλευρήδης κόνις, η γλώσσα, ο φάρυγξ, όλη η μεμβράνη ξηροτάτη, δίψα και πείνα συνεχής και αδιάκοπος. Το χρώμα υπόλευκον και γλυκύ, ο σφυγμός ταχύς».

  Η ποσότητα των ούρων γράφει ότι ήταν 24 λίτρα, τριπλασία από ό,τι έπινε και πως η κοιλιά ήταν «φουσκωμένη μέεαδυναμία στα άκρα» και ότι είχε δυσκοιλιότητα και σκληρά κόπρανα «εξέβαινον δια του κλυστηρίου». Προσθέτει ότι συγκλήθηκε ιατρικό συμβούλιο, που το αποκαλεί «Ιατρική συνέλευσις», στο οποίο πρότεινε, στηριζόμενος «στην εικασίαν του περικλεούς κλινικού Ράγγη» (Raggi), ιατρού της Παυϊας, να δοκιμασθεί στον ασθενή από του στόματος, εσωτερικώς, ένα νέο φάρμακο, ο φωσφόρος «αναλυόμενος εις τον θειϊκόν αιθέρα». H θεραπέια θα συνοδεύεται με σχετική ζωική δίαιτα και θα προσφέρεται ως «καθημερινόν ποτόν το υδρόγαλον», διότι όπως σημειώνει «κατά την εμήν εικασίαν η των κενωτικών κατάχρησις νά έρριψε τα θρεπτικά αγγεία εις ατονίαν».

  Η νέα θεραπευτική αγωγή του νεανικού σακχαρώδους διαβήτου με τον φώσφορο διήρκησε δύο και πλέον μήνες (από 15 Απριλίου 1814 μέχρι τις 24 Ιουνίου, και από 15 Μαϊου), ενώ παράλληλα συνοδεύονταν με τριψίματα του λίπους δια να εμποδισθεί ο εξωτερικός «εκροφισμός», η άδηλος διαπνοή. Ιδιαίτερα τονίζει ότι επειδή ο νεαρός ασθενής είχε αηδιάσει το κρέας, συνέστησε την «γαλακτοτροφία». Σημειώνει ότι ο ασθενής του είχε πάρει βάρος, η ποσότης των ούρων μειωνόταν, το χρώμα και η οσμή των ούρων ήταν φυσική, «η όρεξις και η δίψα μετριωτάτη. Το δέρμα μαλακόν, λείον. Ενίοτε ίδρωνε εις όλον το σώμα» και ότι είχε «παχύνη τόσον όσον ήτον πρό της νόσου».

  Τέλος, περιγράφει την κατάληξη του ασθενούς, που συνέβη (τον Ιούλιο του 1814) κατά την διαμονή του ασθενούς στην εξοχή. Αναφέρει ότι ο νεαρός ασθενής «εσυγχίσθη δια την δίαιτάν του με την μητέρα του, ώστε δεν ήθελε κατ΄ ουδένα τρόπον να καταπεισθεί να φάγη μήτε να πίη δύω ολοκλήρους ημέρας», και παραβαίνοντας τη συσταθείσα δίαιτα παρουσίασε συνεχείς εμετούς και κοιλιακά άλγη. Την τρίτη ημέρα των σοβαρών συμπτωμάτων, όταν προσκλήθηκε ο ιατρός Ασσάνης, είχαν αρχίσει ήδη, όπως γράφει, τα σημεία του θανάτου. Ωστόσο παρατηρεί ότι «το περίεργον είναι ότι εις αυτάς τας τρείς τελευταίας ημέρας το ούρος ήτον εις ελαχίστην ποσότητα, ερυθρόν και με οσμήν βαρείαν αμμωνιακού». Και καταλήγει πως, αν και ήθελε να κάνει νεκροτομή για την διερεύνηση της περιπτώσεως, αλλά την απέφυγε «γνωρίζων την κοινήν δεισιδαιμονίαν και απέχθειαν» του λαού προς τις νεκροτομές.

  Σημειώσουμε ότι η παρόμοια θεραπευτική αγωγή του σακχαρώδους διαβήτου αναφέρεται και σε μεταγενέστερα βιβλία όπως για παράδειγμα από τον Διονύσιο Πύρρο, ο οποίος μάλιστα παραθέτει και σχετικό Αφορισμό του Ιπποκράτους, Τμήμα 4ον, 83, «Γιγνώμενον πολύ ούρος την νύκτα, δηλοί μικράν την υποχώρησιν», που αντιστοιχεί στο αρχαίο κείμενο «Ούρησις νύκτωρ πολλή γινομένη, σμικρήν την υποχώρησιν σημαίνει» και πιθανόν να αναφέρεται στον σακχαρώδη διαβήτη.

  Συμπέρασμα: Στο κείμενο του ιατρού Ιωάννη Ασσάνη καταχωρίζεται η συμπτωματολογία του νεανικού σακχαρώδους διαβήτου, η διαιτητική αγωγή καιμια προσπάθεια θεραπευτικής δοκιμής νέου φαρμάκου «το φώσφορον, αλεξιφάρμακον της φρικώδους και ανιάτου σχεδόν νόσου, του διαβήτου».

  Ακόμη πρέπει να τονισθεί ότι στον Ερμή τον Λόγιο καταγράφονται σύγχρονες επιστημονικήές ιατρικές πληροφοριές προς ενημέρωση των αναγνωστών του, εφ' όσον δεν κυκλοφορούσε ειδικό ελληνικό ιατρικό περιοδικό.

  Τέλος, στην εργασία αυτή του ιατρού Ιωάννου Ασάνη αναγράφονται ίσως για πρώτη φορά στο νεοελληνικό λεξιλόγιο οι όροι «σακχαρώδης διαβήτης», «διαβητικός» και «μονογραφία», οι οποίοι ωστόσο αποδίδονται σε μεταγενέστερα βιβλία.

--------------------------------------------------------------------------------

Ερμής ο Λόγιος,

Ηλ. Τσιτσέλη, Κεφαλληνιακά σύμμικτα, τόμ. Α΄ , Αθήνα 1904, σελ. 33-34.

Ερμής ο Λόγιος, 1811, σελ. 91-95, 11-118. Ενδιαφέρον έχει να τονισθεί ότι στο άρθρο αυτό καταγράφεται ο όρος "διεγερσιμότης" και εισάγεται στην ελληνική ορολογία. Βλ. Στεφ. Κουμανούδη, Συναγωγή νέων λέξεων, Αθήνα 1900, ανατύπωση 1980, σελ. 288.

Ερμής ο Λόγιος, 1814, σελ. 117-123.

Ο Luis Thenar, 1777-1857, ήταν Γάλλος χημικός και φαρμακοποιός και ο Guill. Dupuytren, 1777-1835, ήταν διάσημος Γάλλος χειρουργός, που μεταξύ των άλλων αναφέρεται ως ο πρώτος που θεράπευσε ανεύρυσμα και είναι γνωστός και με το κάταγμα Ντυπουϊτρέν, που περιέγραψε το 1812. Βλ. Εμμ. Εμμανουήλ, Ιστορία της Φαρμακευτικής, Αθήναι 1948, σελ. 415 και F. Garrison, An Introduction to the History of Medicine, forth edition, reprinted, Philadelphie and London, W. B. Saunders Company, 1961, σελ. 488-490.

Με τον όρο «ουρικόν σύστημα» αποδίδεται ο όρος «ουροποιητικον σύστημα», που εισήχθη στην ελληνική ιατρική ορολογία από τον Αναστάσιο Γεωργιάδη, Αντιπανάκεια, Εν Βιέννη 1810, σελ. 110.

F. Garrison, An Introduction to the History of Medicine, forth edition, reprinted, Philadelphie and London, W.B. Saunders Company, 1961, σελ.321-322. Leslie T. Morton and Robert J. Moore, A Chronology of Medicine and related sciences, Asgate, Aldershot England, 1997, σελ.122.

(σελ. 159), (που είναι το πρώτο βιβλία Χημείας, στα1802),

Νικ. Κωστή, Εγχειρίδιον Φαρμακολογίας, Εν Αθήναις, εκ της τυπογραφίας Ι. Αγγελοπούλου, 1855, σελ. 774.

Αναστασιος Γεωργιάδης,, Αντιπανάκεια, Εν Βιέννη 1810, σελ. 172,

Αρεταίου, Περί αιτίων και σημείων χρονίων παθών, Βιβλίον Β΄, κεφ. 2, «Περί διαβητέω». Η απόδοση στη νεοελληνική είναι από την σειρά των εκδόσεων «ΟΙ Ελληνες», αρ. 393 των εκδόσεων Κάκτος, Αθήνα 1997, σελ. 205.

Διονυσίου Πύρου του Θετταλού, Ιατρικόν εγκόλπιον, Εν Ναυπλίω 1831, τόμ. 1, σελ. 56-57

Στεφ. Κουμανούδη, Συναγωγή νέων λέξεων, Αθήνα 1900.