Με την εργασία αυτή δημοσιοποιούνται στο σημαντικό ελληνικό ιστορικό περιοδικό τα ολοκληρωμένα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά με το πρότυπο του βιβλίου "Φυσικής απάνθισμα" του Ρήγα Βελεστινλή, που οι πρώτες πρόδρομες ανακοινώσεις αναφέρθηκαν πιό πάνω σε άλλες εργασίες. Στην αρχή της εργασίας αναφέρονται οι ΄Ελληνες λόγιοι, οι οποίοι μνημονεύουν τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία και στη συνέχεια παρατίθενται παράλληλα τα κείμενα του "Φυσικής απάνθισμα", τα οποία έχουν ταυτισθεί. Σύμφωνα, τώρα, με τα αποτελέσματα της εργασίας μπορούμε να καταλήξουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα:
α) Ο Ρήγας Βελεστινλής, για να γράψει ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου του «Φυσικής απάνθισμα», χρησιμοποίησε ως πρότυπο τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία, μεταφράζοντας αυτούσια κομμάτια από λήμματά της.
β) Το επίπεδο της Φυσικής του Ρήγα αποδεικνύεται, τώρα, ότι ήταν υψηλό, μιά και περιείχε τη σύγχρονη επιστημονική γνώση της εποχής, όπως αυτή εκφράζεται από τη Γαλλική Εγκυκλοπαιδεία.
γ) Σκοπός του Ρήγα με το εγχειρίδιό του αυτό της Φυσικής, που περιέχει την επιστημονική γνώση της εποχής του, ήταν να γίνει κτήμα από τους απλούς ανθρώπους, γι' ααυτό και γράφει σε «απλούν ύφος».
δ) Πολλές φορές από τα λήμματα της Encyclopedie ο Ρήγας έπαιρνε διάσπαρτα λίγες έννοιες για να γράψει το δικό του κείμενο.
ε) Για ένα δικό του θέμα, πολλές φορές, χρησιμοποιούσε περισσότερα λήμματα της Encyclopedie, όπως ενδεικτικά αναφέρεται η περίπτωση του κεφ. «Περί ψαριών», που χρησιμοποίησε τα λήμματα Poisson και Baleine.
στ) Ο Ρήγας θεωρούσε ως έγκυρα και υπεύθυνα τα δημοσιευμένα λήμματα της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας, ισως γιατί δεν είχει και ειδικές γνώσεις για να κάνει το σχετικό έλεγχο. Για παράδειγμα, αναφέρεται η περίπτωση του αριθμού 2.000 των «κτύπων» της καρδιάς σε μιά ώρα, που καταχωρίζει στη Φυσική του. Οπως αποδεικνύεται τώρα με την ταύτιση του προτύπου, στο λήμμα Circulation της Εγκυκλοπαιδείας, πιθανόν από τυπογραφικό λάθος, αναγράφεται ο αριθμός 2.000 και ο Ρήγας αυτούσια αντέγραψε την παράγραφο με το λαθεμένο αυτό αριθμό.
ζ) Με τα αποτελέσματα της έρευνας μπορεί, τώρα, να υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας ευρισκόμενος στη Βιέννη το1790 τύπωσε πρώτα το βιβλίο του «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» και στη συνέχεια τύπωσε, λίγο πρίν αναχωρήσει για το Βουκουρέστι, το «Φυσικής απάνθισμα». Στη σελίδα 165 σημειώνει ότι τα επόμενα θέματα δεν καταχωρίσθηκαν στην αρμόζουσα θέση επειδή δεν ήταν έτοιμα. Και δεν ήταν έτοιμα διότι εκείνον τον καιρό, όπως διαπιστώνεται και από χειρόγραφο του, πήγαινε στη Βιβλιοθήκη της Βιέννης, όπου θα βρήκε τα λήμματα της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας «Ηλεκτρον», «Αμπαρι», «Ηλεκτρική ύλη», «Ηλεκτρικόν πύρ», τα οποία παρέθεσε στο τέλος μια και τα προηγούμενα φύλλα του βιβλίου του είχαν, ήδη, τυπωθεί.
η) Με την παράλληλη παράθεση των κειμένων μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τη μεταφραστική, γενικά, ικανότητα του Ρήγα, την προσπάθειά του να αποδώσει από τα γαλλικά στα ελληνικά λέξεις, οι οποίες δεν υπήρχαν στο ελληνικό λεξιλόγιο και που μερικές, έκτοτε, καθιερώνονται στην ελληνική γλώσσα, όπως: «αισθαντικός», «ανεμόμετρον», «διαφανότης», «ευκολολοάναπτος», «ηλεκτρόμε-τρον», «μαγνητισμός», «οριζοντικός», «πνευμονική αρτηρία», «πνευμονικαί φλέβαι», «ωθηστικός».
Η επιστημονική γνώση της Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας, πέρα από τον πρωταρχικό ρόλο που διαδραμάτησε στο Γαλλικό και γενικά στον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, με τη μελέτη της ταύτισης ενός προτύπου του «Φυσικής απάνθισμα», αποδεικνύεται ότι μεταφέρεται, με την αντίστοιχη επίδραση, στον ευρύτερο Ελληνικό-Βαλκανικό χώρο. Ενα ακόμη στοιχείο σύνδεσης της ελληνικής προεπαναστατικής σκέψης με το Γαλλικό Διαφωτισμό.
|