Με σκοπό να παρουσιασθούν οι αντιλήψεις για την «νικοτιανή» ή «ταμπάκο», που αναγράφονται σε ελληνικά ιατρικά βιβλία στα τέλη του 18ου αι. διερευνήθηκαν τα ελληνικά ιατρικά βιβλία, που εκδόθηκαν το δεύτερο ήμισυ του 18ου αι. Από την έρευνα διαπιστώθηκε ότι δύο βιβλία έχουν αναφορές στον «ταμπάκο»:

Α) Το βιβλίο του διάσημου ιατρού της Λωζάννης Samuel Andre Tissot, (1728-1797), «Εγχειρίδιον…περί της των πεπαιδευμένων τε και άλλων ανθρώπων υγιείας», Βιέννη 1785, σελ. 172-180, του οποίου μεταφραστής ήταν ο φοιτητής ακόμη της Ιατρικής ο εκ Καστορίαςς καταγόμενος Κωνσταντίνος Μιχαήλ και

Β) Το βιβλίο του ιατρού Κωνσταντίνου Μιχαήλ, (1751-1816), «Διαιτητική», Βιέννη 1794, στο οποίο υπάρχει κεφάλαιο με τίτλο «Περί της νικοτιανής ήτοι τουτουνίου ένθα και περί πταρμικού ταμπάκου», σελ. 263-271.

Στο πρώτο βιβλίο τονίζεται ότι η χρήση του «ταμπάκου» έχει παγιωθεί, αλλά δεν θα έπρεπε «οι σπουδαίοι να δωθώσιν» στην χρήση του, και αυτό διότι «ταράττει τον εγκέφαλον όλον, καθώς το όπιον ήτοι αφιόνι» και μάλιστα φέρει στις αισθήσεις το ίδιο αποτέλεσμα όπως τα «μεθύονται ποτά». Επίσης σημειώνει ότι «ο ταμπάκος εάν δεν βλάπτει όλους, βλάπτει τουλάχιστον πολύ μεγαλύτερον πλήθος» και προσθέτει ότι ο «ταμπάκος αναγκαίος εις κανέναν δεν είναι».

Ο καπνός του ταμπάκου περιέχει «ένα άλας πολλά δριμύ και ένα θειάφι ναρκώδες ηνωμένον με το ελαιώδες μέρος». Το άλας αυτό ερεθίζει τους «σιαλικούς», όπως αποκαλούνται οι σιελογόνοι αδένες, και «τρέχη πολύ σίαλος». Ο «σιαλισμός» αυτός έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια σιέλου, η όρεξη χάνεται, ο στόμαχος και τα έντερα «γίνονται αδύνατα». Μάλιστα σε υποσημείωση τονίζεται ότι το «λάδι του ταμπάκου» όταν μεταχειρισθεί σε μία πληγή είναι «ένα ογλίγωρον θανατηφόρον φαρμάκι».

Μνημονεύεται η άποψη των ανθρώπων, που χρησιμοποιούν τον καπνό, ότι «φυλάττει εις αυτούς την ευκοίλιαν», κατάσταση θεωρούμενη «ως θαυμάσιον τι». Την άποψή τους επίσης ότι ο καπνός είναι καθαρτικός για τους σκώληκες, ο συγγραφεύς την θεωρεί ως αναληθή, «δεν γνωρίζω καμμίαν πράξιν οπού το αποδείχνει». Επισημαίνεται ότι ο καπνός του ταμπάκου προξενεί «ταραχάς, πόνους εις την κεφαλήν, αντράλαν, στενοχωρίαν, ληθαργίαν και αποπληξίαν». Μάλιστα ο συγγραφέας εναντιώνεται στην άποψη που διατυπώνονταν ότι «εκείνοι οπού τραβούσιν» τον καπνόν «διαφυλάττωνται από την αποπληξίαν». Ανίθετα υποστηρίζει ότι ο ταμπάκος επιφέρει την αποπληξία, είναι «αποπληξίφερον», και δεν προστατεύει από την αποπληξία, είναι δηλαδή «αποπληξίφυγον», όπως σημειώνει, όροι που δημιουργούνται στη ελληνική γλώσσα. Τονίζει με την παράθεση σχετικών παραδειγμάτων από διακεκριμένους ιατρούς, ότι ο καπνός προκαλεί σοβαρές παθολογικές καταστάσεις, όπως για παράδειγμα του Albrecht von Haller, (1708-1777), ο οποίος υποστήριζε ότι προκαλεί την «φθίσιν», την φυματίωση.

Ωστόσο ο συγγραφέας διερωτάται «δεν έχει άραγε καμμίαν ωφέλειαν και χρήσιν ο καπνός του ταμπάκου;». Αναφέρει και «ωφέλημα ιάματα» από τον καπνό του «ταμπάκου», όταν μάλιστα αυτός περνά από ένα σωλήνα με αποτέλεσμα το «ναρκωτικόν έλαιον» του καπνού να επικάθεται στα τοιχώματα του σωλήνα. Ο εισπνεόμενος αυτός καπνός μπορεί να ερεθίσει «τους σιαλικούς αδένας τους πολλά νεναρκωμένους» «να εγείρη ολίγον την ενέργειαν του στομάχου και των εντέρων». Επίσης μπορεί να «βοηθήση εις κάποια άσθματα» με το να διαλύει «το παχύ φλέγμα οπού εμφράττει την αναπνοήν και κάμνει να το πτύωμεν». Ο συγγραφέας προσθέτει ακόμη ότι διάβασε πως ο ταμπάκος είχε «βοηθήση τους παχείς ανθρώπους» να χάσουν βάρος, διερωτώμενος εάν η αιτία που συμβαίνει είναι γιατί μειώνει την όρεξη ή μήπως αυξάνει την «ενέργειαν και κίνησιν των ινών». Επίσης αναφέρει ότι έχει και αντισπασμωδική ιδιότητα σύμφωνα με τον Friedrich Hoffmann, (1660-1742), οποίος με τον καπνό εθεράπευσε «βίαιους κώλικας», αλλά όμως ο συγγραφέας παρατηρεί ότι δεν δίνεται επεξήγηση για την δράση αυτή του καπνού «αν ωσάν καθαρτικόν ή ωσάν ανώδυνον ιατρικόν ενήργησεν».

Τέλος αναφέρει και την συνήθεια να χρησιμοποιούν τον «στουμπισμένον ταμπάκον», τον οποίο τοποθετούν στους ρώθωνες της ρινός. Τονίζει ότι κατ΄ αυτόν τον τρόπο ερεθίζονται τα νεύρα της μύτης, η όσφρηση αμβλύνεται και επισυμβαίνει «αντράλλα» και λιποθυμία. Ο συγγραφέας καταλήγει με την παρατήρηση ότι ο ταμπάκος «αδυνατίζει την μνήμην και βλάπτει την όρασιν» και θα πρέπει «να παρακινήση τους σπουδαίους και αδυνάτους ανθρώπους να αφήσωσι την τούτου χρήσιν».

Στο δεύτερο βιβλίο με τίτλο «Διαιτητική», Βιέννη, ο συγγραφέας ιατρός Κωνσταντίνος Μιχαήλ, ο οποίος ήταν και ο μεταφραστής του προηγούμενου βιβλίου, αφιερώνει κεφάλαιο με τίτλο «Περί της νικοτιανής ήτοι τουτουνίου ένθα και περί πταρμικού ταμπάκου», στο οποίο επαναλαμβάνει σχεδόν τα ίδια. Προσθέτει επί πλέον ότι το έθνος των Οθωμανών και Περσών «τραβά τον καπνόν έτζι τακτικά και με ξεχωριστήν επιτηδειότητα... μεταχειριζόμενοι μακρά τζημπούκια και τραβώντες τον καπνόν πλαγιασμένοι εις τα μεντέρια κατά την παρ' αυτοίς επικρατούσαν συνήθειαν» και ότι ο εισπνεόμενος καπνός περνούσε από νερό με αποτέλεσμα να «γλυκαίνεται» ο καπνός και να χάνει την «δριμύτητά» του και κατ΄ αυτόν τον τρόπο να μην τους βλάπτει. Επίσης παρόμοια γράφει και για τον «στουμπισμένον ταμπάκον», του οποίου η χρήση προκαλούσε «αιμορραγίας της μύτης και αιμοπτύσεις πάνυ θανατηφόρους».

Και ο συγγραφέας Κωνστ. Μιχαήλ καταλήγει με το συμπέρασμα ότι αφού τα κακά αποτελέσματα από τη χρήση του καπνού είναι γνωστά τότε «ωφελιμώτερον ήθελεν είναι, ότι όποιος δεν τον εσυνήθησε, να προσπαθή να αποφεύγη αυτήν την συνήθειαν» διότι η χρήση του καπνού προκαλεί βλάβη στην υγεία, «παρά καμμίαν ωφέλειαν».

Προσθέτουμε ότι με τίτλο «Ψόγος νικοτιανής», κυκλοφορούσε κείμενο εναντίον της χρήσεως του «ταμπάκου» σε χειρόγραφα του Νικολάου Αλεξ. Μαυροκορδάτου, (1670-1730), το οποίο αργότερα τυπώθηκε στη Βενετία το 1876 από τον ιατρό Σοφοκλή Οικονόμου.

Συμπερασματικά μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι σε ιατρικά κείμενα του τέλους του 18ου αι. παρουσιάζονται οι αρνητικές επιδράσεις του «ταμπάκου» στην υγεία του ανθρώπου, αν και μνημονεύονται και μερικές ευεργετικές επιδράσεις του.

------------------------------------------------

Για τον ιατρό Κων. Μιχαήλ βλ. Δημ. Απ. Καραμπερόπουλου, Η πρώτη ιστορία της ιατρικής στην ελληνική γλώσσα, Εκδόσεις Α. Σταμούλης, Αθήνα-Πειραιάς 1994.

Ο Κων. Μιχαήλ σημειώνει ότι η «βοτάνη νικοτιανή ή χόρτον νικοτιανόν το όνομα έλαβε παρά τινος Ιωάννου Νικότου Γάλλου», ο οποίος εισήγαγε το 1559 στην Γαλλία τη χρήση του. Ονομάζεται και «ταμπάκος» από το όνομα κάποιου νησιού της Αμερικής, ενώ τουρκιστί αποκαλείται «τουτούνιον».

Οι όροι αυτοί παρατηρήσαμε ότι δεν περιέχονται εις το λεξικό του Στ. Κουμανούδη, Συναγωγή νέων λέξεων, εν Αθήναις 1900, επανατύπωση Νεοελληνικά Μελετήματα 4, Προλεγόμενα Κ.Θ. Δημαρά, Αθήνα 1980.

Φιλ. Ηλιού-Πόπη Πολέμη, Ελληνική Βιβλιογραφία 1864-1900, Συνοπτική αναγραφή. Τόμος Α΄ 1864-1879, Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 2006, αρ. 1876.452, σελ. 969.